Z alkoholem w baku!

26 października 2006 w Słupsku odbyła się uroczystość przekazania do Miejskiego Zakładu Komunikacji w Słupsku pierwszego w Polsce autobusu Scania Omnilink zasilanego etanolem E95. Trudno przecenić wagę tego wydarzenia, zwarzywszy fakt, jak wiele uwagi poświęca się ostatnio paliwom alternatywnym. Tego typu paliwo nie jest faktycznie w Polsce znane. Do tej pory polskie firmy transportowe wyrażały zainteresowanie jedynie gazem ziemnym i jest on systematycznie wdrażany w kilku przedsiębiorstwach komunikacji miejskiej w kraju (najwiekszą obecnie flotę takich pojazdów posiada MPK Rzeszów). W stosunku do gazu, alkohol ma tę zaletę, że jest źródłem energii całkowicie odnawialnym i może być pozyskiwany w znacznie łatwiejszy sposób zwłaszcza w polskich warunkach. Zarówno na etapie produkcji, jak i w eksploatacji jest to jedno z najbardziej ekologicznych paliw, jakie znamy. Surowcem do produkcji etanolu jest bowiem najczęściej…zboże.

Największe obecnie doświadczenie z pojazdami użytkowymi napędzanymi alkoholem mają dwa państwa: Brazylia oraz Szwecja. To właśnie z tego drugiego kraju z racji jego bliższego Polsce położenia mamy więcej informacji a propos tego alternatywnego wobec ropy źródła energii.

Obecnie w Szwecji eksploatowanych jest ponad 600 autobusów zasilanych etanolem E95, z czego większość w obrębie miasta Sztokholm. O sukcesie tego paliwa po drugiej stronie Bałtyku niech świadczy fakt, że bramy słupskiej fabryki Scanii, która obecnie jest europejskim centrum produkcji autobusów tej firmy, opuści jeszcze w tym roku 130 „alkobusów””dla przedsiębiorstw komunikacji miejskiej w Sztokholmie.

Dużą rolę w promocji Etanolu jako alternatywnego paliwa dla autobusów odgrywa obecnie konsorcjum BEST (BioEthanol for Sustainable Transport). Projekt ten został rozpoczęty przez przedstawicieli Sztokholmskiego Przedsiębiorstwa Transportu Miejskiego i częściowo jest finansowany przez Unię Europejską, silnie wspierają też pomysł trzy firmy motoryzacyjne: Saab, Scania, oraz Ford. W ramach projektu na ulicach 9 miast na świecie pojawiły się autobusy firmy Scania (Sztokholm, Rotterdam, Dublin, Madryt, jedno z miast Baskonii w Hiszpanii, Nanyang (Chiny), Sao Paulo (Brazylia), La Spezia (Włochy), oczywiście wykorzystujące zamiast tradycyjnego oleju napędowego –alkohol etylowy.

Etanol E95, na którym już wkrótce w Słupsku pojedzie 5 nowych Scanii Omnilink, to nic innego jak alkohol etylowy (a więc nadający się do spożycia), z domieszką opatentowanego i produkowanego w Szwecji środka, ułatwiającego zapłon pojazdu. Zaznaczmy od razu, iż firma produkująca ten specyfik jest zainteresowana uszlachetnianiem nim paliwa w Polsce. Koszt jednego litra etanolu tankowanego z dystrybutora to nieco powyżej 2 złotych w wypadku eksportu paliwa ze Szwecji (w Szwecji obecnie 53 centy za litr) i nieco poniżej tej sumy w wypadku produkcji jego w kraju. Warto zaznaczyć, że w kraju istnieją już firmy produkujące to paliwo dla celów przemysłowych. Co się tyczy procesu tankowania pojazdów –z racji tego iż jest to paliwo ciekłe –proces ten jest bardzo prostu –jak w wypadku tankowania olejem napędowym.

Skoro paliwo to jest takie tanie, a dystrybucja jego prosta, dlaczego etanol jest wciąż tak mało popularny jako paliwo dla pojazdów użytkowych? Odpowiedz na to jest złożona.

Przede wszystkim: autobusy napędzane tym paliwem są wg informacji jedynego ich producenta –firmy Scania –o około 10 % droższe od autobusów zasilanych tradycyjnym paliwem. Należy do tego doliczyć częstsze przeglądy (tu odsyłam do wywiadu z p. Januarym Senko –prezesem MZK Słupsk), oraz wyższe spalanie etanolu przez pojazd w ruchu. Są to liczby większe w stosunku do oleju napędowego o 30 do 50 % (doświadczenia Szwedzkie). Większe spalanie wynika z faktu mniejszej kalorycznosci paliwa, a co za tym idzie, koniecznością zwiększenia stopnia sprężania paliwa etanolowego z 18 jednostek na 24. Pytanie, które zadaje sobie w tej chwili wiele osób, to czy koszty paliwa zniwelują wyższe koszty zakupu, oraz koszty eksploatacji? I znów możemy podeprzeć się doświadczeniami szwedzkimi, gdzie w maju 2005 przeprowadzano badania porównawcze na 4 „alkobusach”oraz podobnych 4 pojazdach napędzanych olejem napędowym. Wyniki ekonomiczne okazały się być porównywalne. Nie wolno jednak zapominać o tym, czego nie da się wyliczyć (chociaż w dobie dotacji „za ekologię”i to jest konkretnym zyskiem): o ekologii.

Dane przedstawione podczas wykładu dotyczącego silników etanolowych przez inż. Zdzisława Chłopka w kwestii ekologii są niezwykle obiecujące.

–        w kwestii emisji niemetanowych weglowodorów: norma Euro4 i Euro5 zakładają dopuszczalny poziom emisji na wysokości blisko 1,1 g/kW h, norma EEV zaś nieco ponad 0,5 g/kW h. W autobusie zasilanym etanolem emisja tego składnika wynosii zaś nieco ponad 0,1 g/kW h !

–        w kwestii emisji tlenków azotu: norma Euro 4 wynosi prawie 3,5 g/kW h, norma Euro 5 oraz EEV –2 g/kW h. Tymczasem autobus którego sercem jest silnik Scania DSI19 01 z EGR i CRT (na etanol E95) wedle zapewnień inż. Chłopka wydali z siebie ok. 1,7 g/kW h tlenku azotu, a więc już w tej chwili jest wiele poniżej normy EEV.

–        W kwestii emisji jednostkowej cząstek stałych: norma Euro 4 i Euro 5 wynosi obecnie 0,03 g/kW h, EEV zaś 0,02 g/kW h. To co wytworzy w tej kwestii silnik zasilany etanolem jest aż o 90% mniejszą wartością niż norma EEV !

Nie bez znaczenia jest również fakt ekologicznie czystej produkcji tego paliwa –bowiem jak wszyscy doskonale wiemy, wyrób alkoholu w gorzelniach nie pociąga za sobą dewastacji środowiska , co ma miejsce w wypadku wydobycia ropy.

Ustawa „o biokomponentach i biopaliwach”podpisana przez prezydenta RP –Lecha Kaczyńskiego w dniu 25 sierpnia 2006 w końcu reguluje prawnie istnienie biopaliw. Ustawa ta, wchodząca w życie z dniem 1 stycznia 2007 pozwoli od tego właśnie dnia wyjechać pierwszym pięciu autobusom na alkohol na słupskie drogi, choć być może na podstawie specjalnego czasowego zezwolenia, pojazdy te wyjadą na linie słupskiego MZK nieco wcześniej

Eksploatacja w ruchu pojazdów prototypowych w skrajnym tego słowa znaczeniu, wymaga odpowiedniego do nich podejścia, aby móc wyciągnąć wnioski z zastosowania tego rodzaju paliwa. Proces badawczy alkoholowych Scanii nadzorować będzie wspomniany wcześniej, uznany specjalista w dziedzinie silników, dr hab. inż. Zdzisław Chłopek. Podczas konferencji i wykładu, który miał miejsce w słupskim ratuszu w dniu przekazania pierwszej ze Scanii, nakreślił on schemat badań, na który składać będzie się:

–        Badanie charakterystyk ekologiczny autobusów MZK Słupsk

–        Nadzorowanie eksploatacji autobusów zasilanych paliwem etanolowym E95

–        Badanie zużycia paliwa etanolowego E95, badanie współczynnika pochłaniania światła w teście swobodnego przyspieszania

–        Badania porównawcze autobusów zasilanych paliwem etanolowym E95 i standardowym paliwem węglowodorowym w testach jezdnych

Mieszkańcy, pracownicy firm transportowych oraz wszyscy inni zaproszeni na prezentację pierwszej z etanolowych Scanii przekazanych MZK nie ujrzeli przed ratuszem dinozaura –lecz zwyczajny autobus. Eksploatacja alkoholu nie wymaga bowiem żadnych udziwnień (jak zbiorniki gazu na dachu w pojazdach zasilanych gazem ziemnym) ani na zewnątrz, ani wewnątrz pojazdu. Nawet tankowanie odbywa się w podobny sposób. Jedyna delikatna różnica –to lekka woń spirytusu w okolicach klapy silnika, w momencie gdy silnik pracuje. Zaproszeni goście nie zauważyli podczas jazdy żadnej różnicy pomiędzy tradycyjnym pojazdem, a tym, którym właśnie jechali.

Zakupione pojazdy to Scanie CL94UB Omnilink, znane już np. mieszkańcom Olsztyna. Sercem 12 metrowego autobusu jest silnik Scania DSI9E o pojemności 9 dm3 i mocy 230 KM zasilany etanolem E95. Posiada 5 biegową automatyczną skrzynię biegów ZF 5HP502. Przełożenie tylnego mostu to 4,88:1. Autobus posiada hamulce tarczowe na wszystkich osiach. Nadwozie pojazdu wykonane jest z aluminium, a cały autobus wykonany jest w 90% z materiałów nadających się do powtórnego wykorzystania po okresie jego eksploatacji (jeśli weźmiemy pod uwagę odnawialne paliwo –jest to pojazd ze wszech miar ekologiczny). Podwozie wykonano ze stali węglowej o właściwosciach stali nierdzewnej oraz zabezpiczono je kataforezą elektrolityczną.

Autobus oferuje pasażerom 60% niskiej podłogi –od pierwszych do drugich drzwi. Bezpośrednio na niskiej podłodze umieszczono 8 foteli. Aby zająć miejsce między drugimi, a trzecimi drzwiami należy pokonać dwa stopnie poprzeczne. Autobus posiada specjalnie wydzielone miejsce dla wózków inwalidzkich, oraz dziecięcych, a w razie konieczności funkcje „przyklęku”może uzupełnić ręcznie wykładana rampa wjazdowa. Na życzenie zamawiającego nowe Scanie wyposażono w zewnętrzne oświetlenie drzwi, klimatyzację kierowcy, monitoring wnętrza pojazdu, oraz system informacji pasażerskiej R&G z opcją głośnomówiącą. W stosunku do poprzednich pojazdów Scanii produkowanych w Słupsku da się zauważyć „in plus”skok jakościowy. Dużo lepiej przemyślane są uchwyty dla pasażerów, luki dachowe. Autobus niemal nie wydaje z siebie rozmaitych efektów akustycznych, co było zmorą w pełni niskopodłogowej Scanii Omnicity. Drzwi umieszczono w układzie 2 –2 –1

Uroczystość przekazania autobusu uświetnili swoją obecnością m.in.: Konsul Generalny Szwecji w Polsce Eva Emneus, Dyrektor Sprzedaży Autobusów Scania Omni AB Ken Tarnstrom, Dyrektor Sprzedaży Autobusów Scania Polska S.A. Andrzej Jaworski oraz Dyrektor Scania Production Słupsk S.A. Gert Flodkvist. Nie zabrakło oczywiście prezydenta miasta Słupska –Macieja Kobylińskiego (który z tej okazji został wyróżniony odznaczeniem „Zasłużony dla Komunikacji Miejskiej”), prezesa MZK Słupsk, oraz innych przedstawicieli miasta. Zasadnicza część uroczystości odbyła się w sali Konstytucji 3 Maja Urzędu Miejskiego w Słupsku. Częścią zasadniczą prezentacji, był wykład wspomnianego już wielokroć prof. ndzw. dr hab. inż. Zdzisława Chłopka z Zakładu Silników Spalinowych Instytutu Pojazdów Wydziału Samochodów i Maszyn Roboczych Politechniki Warszawskiej. Trzeba przyznać, że prezentacja wypadła wyśmienicie.

Pierwszym kierowcą w Polsce, który miał zaszczyt prowadzić etanolowy autobus przeznaczony dla polskiego przewoźnika był p. Czesław Kurpet. W odróżnienia od poprzednich wydań infobusa, postanowiliśmy zapytać o wrażenia z jazdy kogoś, kto będzie miał prawdopodobnie przyjemność kierować nim na co dzień

InfoBus: Jakiego typu autobusem jeździ Pan na co dzień i czy różnica w napędzie jest dostrzegalna?

Czesław Kurpet: Na co dzień jeżdżę 3 letnią Scanią Omnicity. To dobry autobus i niczego mu nie brakuje, podobnie jak ten posiada automatyczną skrzynię biegów. W stosunku do Scanii Omnicity jest tu jednak ciszej. W omnicity najechanie na dziurę w jezdni jest słyszalne w całym pojeździe i trzeba bardziej uważać –jest to bowiem autobus bardzo sztywny. W tym pojeździe jest pod tym względem spokojniej, ale jak będzie dalej zobaczymy po dłuższej eksploatacji.

I: Czy istnieje jakaś różnica w prowadzeniu obu pojazdów?

CK: Wcześniej miałem już kontakt z pojazdami zasilanymi alkoholem i odniosłem wrażenie, że w stosunku do silników na olej napędowy posiadają one trochę mniej mocy i są nieco mniej dynamiczne. Podobne wrażenie mieli koledzy, którzy podobnie jak ja, zetknęli się kiedyś z etanolem. Być może to za szybko aby wydawać opinię, ale tutaj jestem mile zaskoczony. Autobus bardzo dobrze reaguje na pedał gazu –silnik sprawia wrażenie dynamicznego i w zasadzie nie widzę różnicy pomiędzy nowoczesnymi autobusami na olej napędowy a tą Scanią. Prowadzi się bardzo przyjemnie. Poza tym –latem na pewno pomoże klimatyzacja.

I: Dziękujemy za rozmowę.

Jak powiedział nam Paweł Siewierski z Miejskiego Zakładu Komunikacji Sp. z o.o. w Słupsku w poniedziałek – 6 listopada 2006 roku rozpoczęła się liniowa eksploatacja nadzorowana autobusu zasilanego etanolem 95. Nadzór nad eksploatacją prowadzą naukowcy z Politechniki Gdańskiej. W pierwszym dniu kursowania pojazd obsługiwał linię nr 16.