Wzrastające zadłużenie samorządów
W okresie od 13 czerwca do 23 grudnia 2002 r wystąpił – jak wykazała kontrola NIK i regionalnych izb obrachunkowych – znaczny wzrost zadłużenia kontrolowanych jednostek samorządu terytorialnego. Mimo, że dług samorządowy stanowi część długu państwowego, to nie ma dotychczas znaczącego wpływu na jego wysokość (na koniec 2001 r. stanowił 3,3% długu ogółem). Niepokojącym jest jednak – w ocenie NIK i RIO – szybkie tempo przyrostu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego, pomimo że tylko w nielicznych przypadkach przekroczyło ono dopuszczalny poziom, określony przepisami ustawy o finansach publicznych (60% dochodów). Trudności w sytuacji finansowej samorządów przejawiają się m.in. w rosnących kwotach zobowiązań wymagalnych z tytułu dostaw towarów i usług, składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy.
Najwyższy poziom zadłużenia – jak ustalono – wystąpił w gminach wiejskich kontrolowanych przez NIK, najniższy w województwach. W okresie objętym kontrolą wzrosła liczba jednostek, które przekroczyły dopuszczony ustawą o finansach publicznych poziom zadłużenia (60% zrealizowanych w ciągu roku dochodów) z 5 na koniec 1999 r. do 11 na koniec następnego roku i 14 na koniec 2001 r. Według stanu na koniec I półrocza 2002 r. w 6 spośród objętych kontrolą jednostkach zadłużenie przekroczyło 60% zaplanowanych na 2002 r. dochodów. Ustalono, że rośnie liczba jednostek samorządu terytorialnego z poziomem zadłużenia powyżej 50% dochodów i maleje liczba z poziomem zadłużenia poniżej 20% dochodów. Niektóre jednostki (w toku kontroli ustalono 2 przypadki) zaciągają długoterminowe zobowiązania wobec wykonawców inwestycji, które w myśl przepisów ustawy o finansach publicznych nie są tytułem dłużnym i nie są wykazywane w sprawozdaniach o stanie zobowiązań.
Najważniejsze problemy związane z zadłużeniem jednostek samorządu terytorialnego stwierdzone w wyniku kontroli NIK i RIO to:
ˇ Udzielanie kredytodawcom, tytułem zabezpieczenia kredytów nieodwołalnego do czasu spłaty tych zobowiązań, pełnomocnictwa do dysponowania rachunkiem bankowym jednostki samorządu terytorialnego,
ˇ Wysokie i systematycznie rosnące zadłużenie publicznych zakładów opieki zdrowotnej, dla których samorządy są organami założycielskimi, stanowiące poważne zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego,
ˇ Zadłużenie samorządowych osób prawnych, wykonujących zadania własne jednostek samorządu terytorialnego w zakresie usług użyteczności publicznej, które może wywołać skutki finansowe dla budżetów gmin miejskich i miast na prawach powiatu,
ˇ Nieujawanianie w sprawozdawczości budżetowej w zakresie długu publicznego części zobowiązań jednostek samorządu terytorialnego.
Wzrost zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego stwarza poważne zagrożenie dla możliwości skorzystania przez samorządy ze środków pomocowych z Unii Europejskiej. Warunkiem uzyskania takich środków jest zapewnienie przez samorządy wkładu finansowego w realizację inwestycji. Zachodzi więc konieczność monitorowania przez jednostki samorządu terytorialnego swojego zadłużenia oraz racjonalizowania swoich wydatków. NIK i RIO postulują rozważenie zmiany regulacji dotyczącej dopuszczalnego zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego.
