Ustawa o czasie pracy kierowców

W związku z koniecznością zharmonizowania prawa polskiego z przepisami UE w
odniesieniu do czasu pracy kierowców, przygotowana została ustawa kompleksowo
regulująca problematykę związaną z czasem pracy tej grupy zawodowej. Zgodnie
z przyjętymi zobowiązaniami implementacyjnymi wynikającymi ze stanowisk negocjacyjnych,
data wejścia w życie polskiego aktu prawnego, zawierającego regulacje określone
w rozporządzeniu UE, została ustalona na 1 stycznia 2003 r. Unormowania zawarte
w rozdziale 2 ustawy wynikające z regulacji Wspólnot Europejskich to przede
wszystkim:

• Maksymalny czas prowadzenia pojazdu w ciągu doby /9 godzin z możliwością
  przedłużenia do 10 godzin nie częściej niż dwukrotnie w każdym tygodniu/.
• Całkowity maksymalny czas prowadzenia w okresie dwutygodniowym /90 godzin/.
• Odpoczynek dobowy trwający nieprzerwanie co najmniej 11 godzin, z możliwością
  skracania do minimum 9 godzin nie częściej niż trzykrotnie w ciągu jednego
  tygodnia, pod warunkiem udzielenia odpoczynku wyrównawczego.
• Możliwość wykorzystania dobowego odpoczynku w pojeździe, jeżeli znajduje
  się on na postoju i jest wyposażony w miejsce do spania.
• Obowiązek wykorzystania przez kierowcę tygodniowego odpoczynku w wymiarze
  co najmniej 45 kolejnych godzin, z możliwością skrócenia do 36 lub 24 godzin
  w zależności od miejsca udzielenia odpoczynku i odpowiedniego rekompensowania
  tego skrócenia.
• Ważną regulacją prawa unijnego, nie stosowaną dotychczas w Polsce, jest
  obowiązkowe wykorzystanie przez kierowcę /również samodzielnego, pracującego
  na swój rachunek/ po czteroipółgodzinnym okresie prowadzenia pojazdu, przerwy
  co najmniej 45-minutowej wykorzystywanej w całości jednorazowo lub w częściach
  nie krótszych niż 15 minut.

Ustawa wymienia w art. 5, 13 rodzajów pojazdów, do których nie mają zastosowania
przepisy dotyczące norm okresów prowadzenia pojazdów, obowiązkowych przerw w
prowadzeniu i gwarantowanych okresów odpoczynku (m.in. pojazdy do przewozu osób
i które ze względu na typ konstrukcyjny oraz wyposażenie nadają się do przewozu
najwyżej dziewięciu osób łącznie z kierowcą oraz autobusy przeznaczonymi do
przewozu osób w przewozach regularnych, których droga przejazdu nie przekracza
50 kilometrów). W art. 12 ustawy wymieniono dodatkowo 9 rodzajów pojazdów, do
których nie stosuje się przepisów ustawy dotyczących norm prowadzenia pojazdu
i przerw w prowadzeniu.

Szczególny charakter pracy kierowców głównie poza siedzibą pracodawcy, a także
rozwój prywatnej działalności gospodarczej w zakresie przewozu osób i ładunku
pojazdami samochodowymi, rodzi zapotrzebowanie na poszerzenie i zmodyfikowanie
dotychczasowych unormowań Kodeksu pracy w zakresie czasu pracy kierowców w sposób
dostosowujący do specyfiki tego zawodu. W ustawie przewiduje się odmienną –
w porównaniu z Kodeksem pracy – dostosowaną do szczególnego charakteru pracy
kierowców, definicję czasu pracy precyzującą czynności zaliczane do czasu pracy.
Dotychczasową definicję uściślono w następujący sposób: "czasem pracy kierowców
jest czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy i obejmuje wszystkie czynności
związane z wykonywaniem przewozu, a w szczególności: prowadzenie pojazdu, załadunek
i rozładunek, kontrola i nadzór nad osobami wsiadającymi i wysiadającymi, kontrolne
sprawdzanie pojazdu i ładunku, czynności spedycyjne, obsługa codzienna pojazdów
i przyczep, niezbędne czynności administracyjne, inne prace podejmowane w celu
wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu i
rzeczy, utrzymanie pojazdu w czystości".

Ponadto ustawa przewiduje zachowanie 8-godzinnego wymiaru czasu pracy na dobę
i 40-godzinnego w pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym
nie przekraczającym 3 miesięcy. Równocześnie podwyższono limit godzin nadliczbowych
do 260 godzin w skali roku, co pozwoli na racjonalne i zgodne z prawem organizowanie
pracy kierowców. Tygodniowy czas pracy kierowców, łącznie z godzinami nadliczbowymi,
nie będzie mógł przekroczyć przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Kierując się uregulowaniami obowiązującymi w krajach UE definicją "czasu
dyżuru" objęto, oprócz dyżuru pełnionego przez kierowcę poza normalnymi
godzinami pracy w zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
nie wliczanego do czasu pracy, jeżeli podczas dyżuru kierowca nie wykonywał
pracy, także czas poza normalnymi godzinami pracy, w którym kierowca nie wykonuje
czynności zaliczanych do czasu pracy, ale musi pozostawać w pojeździe lub jego
pobliżu w celu zapewnienia bezpieczeństwa pojazdu, osób lub ładunku. Czas dyżuru
nie może być wliczany do przysługującego kierowcy dobowego nieprzerwanego odpoczynku.
Do czasu dyżuru zalicza się przerwy w prowadzeniu, o których mowa w art. 10
i 17 ustawy.

Za czas dyżuru przysługuje wynagrodzenie w wysokości określonej w przepisach
o wynagradzaniu obowiązujących u danego pracodawcy, nie niższe jednak niż w
wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju.
Szczególne okresy nie wykonywania pracy występują w czasie przestojów spowodowanych
oczekiwaniem na przejściach granicznych bądź też ograniczeniami i zakazami ruchu
niektórych pojazdów na drogach. Tego rodzaju przestoje, a także spowodowane
awarią, blokadą dróg i lokalnym zakazem ruchu należy traktować jako czas pracy
w wymiarze 8-godzinnej "dniówki", jeżeli na skutek tego przestoju
kierowca nie wypracował dobowego wymiaru czasu pracy określonego w rozkładzie
czasu pracy, a w przypadku zadaniowego czasu pracy – 8 godzin.
W ustawie zachowano:

• równoważne normy czasu pracy,
• przerywany czas pracy,
• system zadaniowego czasu pracy, z zastrzeżeniem jednoczesnego przestrzegania
  unijnych norm dotyczących okresów prowadzenia pojazdu, obowiązkowych przerw
  w prowadzeniu i okresów odpoczynku.

Przebieg pracy i odpoczynku kierowcy w ciągu doby powinien być rejestrowany,
ze względu na prawidłowe wyliczenia należności pracownika, jak i na zachowanie
bezpieczeństwa ruchu drogowego. Pojazdy, do których mają zastosowanie przepisy
rozdziału 2 ustawy zawierającego unormowania unijne, muszą być wyposażone w
przyrządy kontrolne tzw. tachografy. Urządzenia te powinny rejestrować wszystkie
okresy pracy kierowcy, obowiązkowe przerwy i okresy odpoczynku. W odniesieniu
do kierowców, których obowiązują normy czasu prowadzenia, przerw w prowadzeniu
i odpoczynku określone w rozdziale 3 ustawy proponuje się stosowanie ujednoliconych
kart drogowych, które będą zawierały informacje niezbędne do oceny, czy kierowca
przestrzega przepisów ustawy.

Projekt nowelizujący ustawę z dnia 24 sierpnia 2001r. o czasie pracy kierowców
ma na celu przede wszystkim przyśpieszenie terminu jej wejścia w życie (z 1
stycznia 2003r. na 1 października 2002r.). Spowodowane jest to koniecznością
przeciwdziałania niekorzystnym zjawiskom w transporcie drogowym, a w szczególności
w przewozach pasażerskich. Przyspieszenie wejścia w życie wdrażanych ww. ustawą
norm unijnych określających m.in. maksymalne okresy prowadzenia pojazdu, obowiązkowe
przerwy w prowadzeniu i gwarantowane okresy odpoczynku, wpłynie na poprawę warunków
pracy i bezpieczeństwa drogowego pod warunkiem jednakże rygorystycznego ich
przestrzegania.
Wyżej wskazane normy dotyczą zarówno kierowców zatrudnionych w ramach stosunku
pracy jak i innych kierowców wykonujących transport drogowy. W projekcie noweli
do ustawy przyjęto, iż przepisy rozdziału 4 ustawy dotyczące czasu pracy kierowców
pracowników zaczną obowiązywać od dnia 1 stycznia 2003r. Za utrzymaniem pierwotnego
terminu wejścia w życie ustawy w odniesieniu do tego rozdziału przemawia konieczność
synchronizacji jego przepisów z Kodeksem pracy, gdyż przewidziana w nim 40-godzinna
tygodniowa norma czasu pracy jest zgodna z regulacją wprowadzoną do Kodeksu
pracy ustawą z dnia 1 marca 2001r. przewidującą stopniowe skracanie tygodniowej
normy czasu pracy, tj.:

• do dnia 31 grudnia 2001r. – 42 godziny,
• do dnia 31 grudnia 2002r. – 41 godzin,
• od dnia 1 stycznia 2003r. – 40 godzin tygodniowo.

Ponadto w rozdziale 4 ustawy podwyższono limit godzin nadliczbowych do 260
godzin rocznie (Kodeks pracy przewiduje 150 godzin rocznie). Intencją podwyższenia
tego limitu było m.in. uwzględnienie obniżenia nominalnej normy czasu pracy
do 40 godzin tygodniowo od dnia 1 stycznia 2003r. oraz fakt rzeczywistego kształtowania
się czasu pracy kierowców na poziomie wyższym niż w innych grupach zawodowych.
Wprowadzenie w życie postanowień rozdziału 4 z dniem 1 października 2002r. spowodowałoby,
iż pracownicy, którzy już wykorzystali roczny limit przewidziany w Kodeksie
pracy (tj. 150 godzin) mogliby dodatkowo przepracować 110 godzin nadliczbowych
w ciągu trzech miesięcy. W związku z powyższym do końca roku powinny obowiązywać
przepisy Kodeksu pracy w zakresie czasu pracy.
Należy zauważyć, iż przestrzeganie obecnie obowiązujących przepisów Kodeksu
pracy w zakresie czasu pracy łącznie z wprowadzonymi z dniem 1 października
br. unormowaniami unijnymi określającymi maksymalny dobowy i dwutygodniowy czas
prowadzenia pojazdu, obowiązkowe przerwy w prowadzeniu oraz dobowy i tygodniowy
okres odpoczynku, przyczyni się niewątpliwie do poprawy bezpieczeństwa na drogach,
w tym w odniesieniu do przewozów pasażerskich. Respektowanie tych przepisów
przez kierowców i ich pracodawców będzie przedmiotem kontroli przeprowadzanych
przez Inspekcję Transportu Drogowego.
Ustawa o czasie pracy kierowców, w art. 35, nakłada na kierowców pojazdów samochodowych
obowiązek instalowania i użytkowania przyrządów kontrolnych (tachografy) z dniem
jej wejścia w życie (tj. według dotychczasowych regulacji- od dnia 1 stycznia
2003r.). Obecnie obowiązujące przepisy o warunkach technicznych pojazdów wyłączały
niektóre z pojazdów z wymogu wyposażenia w przyrządy kontrolne. Mając na uwadze,
iż przyśpieszenie o 3 miesiące terminu wejścia w życie ustawy zaskoczyłoby posiadaczy
tych pojazdów, wprowadzono w projekcie noweli do ustawy przepis przejściowy
stanowiący, iż do dnia 31 grudnia 2002r. czas pracy osób kierujących pojazdami
niewyposażonymi stosownie do przepisów ustawy w odpowiednie urządzenia kontrolne,
może być rejestrowany na podstawie karty drogowej. Od dnia 1 stycznia 2003r.
konieczne będzie posługiwanie się tachografami.
Projekt przewiduje również zmianę przepisu art. 27 ustawy – Prawo o miarach,
która wprowadza 10-letni okres przejściowy na używanie przyrządów pomiarowych
niespełniających wymagań nowej ustawy – Prawo o miarach. Przepis ten ma nie
dotyczyć przyrządów kontrolnych, o których mowa w przepisach ustawy o czasie
pracy kierowców.