Tramwaj czy autobus. Co wybrać?

Po okresie stagnacji w rozwoju transportu tramwajowego w Polsce można dostrzec w ostatnich latach powrót do tego środka transportu – renesans tramwajów. Tak dzieje nie tylko tam, gdzie tramwaje są użytkowane od lat, ale i tam gdzie ich dotychczas nie było.

Nowe linie powstają w Olsztynie, a dodatkowe m. in. w Toruniu, Krakowie i Warszawie. Inwestycje są bardzo kosztowne, nierzadko osiągają kwoty rzędy 100 mln zł i więcej. Zachodzi przy tym pytanie – czy naprawdę warto inwestować w tramwaje?

Transport tramwajowy ma szereg zalet, ale ma też wyraźne wady. Zalety tramwajów są następujące:

• duża zdolność przewozowa;
• większa prędkość eksploatacyjna niż autobusów (warunek –wydzielenie torowisk z ruchu ulicznego);
• znacznie większa żywotność taboru (nawet do 40 lat);
• tramwaj nie emituje zanieczyszczeń do atmosfery;
• potencjalnie mniejsze natężenie hałasu (dla nowych torowisk i nowego taboru);
• tramwaj poruszający się na wydzielonym torowisku nie stoi w korkach;
• trasa linii tramwajowej może być jednocześnie buspasem.

Wady transportu tramwajowego:

• bardzo wysokie nakłady inwestycyjne;
• kilkakrotnie wyższe koszty zakupu taboru;
• konieczność utrzymywania specjalistycznej zajezdni, sprzętu do utrzymania torowisk, dźwigów do wkolejania tramwajów;
• konieczność wygospodarowania miejsca na torowisko w pasie drogowym lub innym terenie;
• wysokie koszty eksploatacyjne, konieczność utrzymywania wyspecjalizowanych służb;
• brak możliwości szybkiej korekty trasy;
• brak elastyczności na zmieniający się sposób zagospodarowania terenu i potrzeby pasażerów.

Tramwaje prowadzone w jezdni ulicy tracą przywilej omijania korków, mogą się w nich znaleźć równie dobrze jak autobus czy samochód osobowy.
Tramwaj prowadzony poza jezdniami, po wydzielonym torowisku, zajmuje część powierzchni miejskiej. Zaletą wydzielonych torowisk jest możliwość (słabo wykorzystywana w Polsce) pełnienia funkcji terenu zielonego – torowisko może być trawiaste.
Dodatkową cechą – a zarazem zaletą dla pasażerów – jest konieczność utrzymywania taktów w projektowaniu rozkładów jazdy. Wynika to z braku możliwości wyprzedzania i omijania się przez wagony tramwajowe.
Ze względu na duże nakłady inwestycyjne z jednej strony i dużą zdolność przewozową z drugiej strony, transport tramwajowy sprawdzi sie tylko na takiej trasie, gdzie potoki pasażerów są bardzo duże. Linie powinny być prowadzone przez te rejony, które dla pasażerów są celami podróży. Takimi miejscami są: centra miast, dworce kolejowe, zespoły osiedli mieszkaniowych, skupiska zakładów pracy, duże centra handlowe, duże uczelnie. Zasięg dojścia do tramwaju nie powinien być większy niż 500 m, pasażerowie z rejonów bardziej oddalonych oczekują zwykle dodatkowej komunikacji autobusowej.
W miastach z liniami tramwajowymi kursują zwykle także autobusy komunikacji miejskiej. Trasy takich linii autobusowych nie powinny pokrywać się z trasami linii tramwajowych, nie powinny też przebiegać w pobliżu równoległymi trasami, bo zmniejsza to wykorzystanie wozów tramwajowych. Tam, gdzie buduje się nowe odcinki trakcji, musi być jednocześnie zmieniona oferta linii autobusowych. Autobus powinien być uzupełnieniem dla tramwaju.
Istotną cechą rozwoju transportu tramwajowego jest wysoka kapitałochłonność. Rozpoczęcie budowy linii tramwajowych w mieście średniej wielkości ogranicza dostępne środki na rozwój podsystemu autobusowego. Wprowadzony tramwaj zastępuje część komunikacji autobusowej, powstają więc nadwyżki niewykorzystywanego taboru autobusowego. Tramwaj – z powodu braku elastyczności trasy – nie zastąpi autobusów w całości, tzw. współczynnik zastąpienia waha się od 30 do 70%. Część tras autobusowych musi więc zostać utrzymana, co powoduje, że koszty bieżącej eksploatacji w całym systemie komunikacji miejskiej są wyższe niż w wariancie bez budowy linii tramwajowej.
Decyzja o wprowadzeniu tego podsystemu komunikacji miejskiej powinna być bardzo rozważna i poprzedzona analizami zysk i strat. Linia tramwajowa powinna zapewnić przede wszystkim możliwość szybkiego dojazdu do centrum oraz skrócenie czasu podróży względem transportu autobusowego.