Pomoc publiczna na badania i rozwój (R&D) w sektorze motoryzacyjnym

Szanowni Czytelnicy,

Prezentujemy poniżej artykuł pani Karoliny Wójcik „Pomoc publiczna na badania i rozwój (R&D) w sektorze motoryzacyjnym” opublikowanych w Biuletynie Analiz UKIE nr 12, w lipcu 2003 r. Obecnie Komisja Europejska planuje pewne uelastycznienie obowiązujących zasad udzielania pomocy publicznej na badania i rozwój, ale jak na razie nie dysponujemy jeszcze żadnymi oficjalnymi dokumentami w tej sprawie. Dlatego prezentujemy aktualną sytuację w tym zakresie, mając nadzieje, że polskie przedsiębiorstwa również z branży autobusowej będą mogły już wkrótce skorzystać z programów pomocowych, które poprawią ich potencjał naukowy i technologiczny.

Aleksander Kierecki

***

Karolina Wójcik

Pomoc publiczna na badania i rozwój (R&D)
w sektorze motoryzacyjnym

ZnaczenieR&D

Działania związane z badaniami i rozwojem (R&D) mają szczególne znaczenie z perspektywy rozwoju
gospodarki, wzrostu zatrudnienia i wspierania konkurencyjności przemysłu europejskiego. Art.
157 TWE wzywa Wspólnotę i państwa członkowskie do lepszego wykorzystywania potencjału przemysłowego w zakresie innowacji, badań i rozwoju technologicznego.
Pomoc publiczna na badania i rozwój jest jedną z najbardziej akcentowanych kategorii pomocy o charakterze
horyzontalnym, czyli obejmującą wszystkie sektory gospodarki. Z uwagi na działania
związane z realizacją Strategii lizbońskiej, czyli ograniczaniem pomocy sektorowej na rzecz pomocy
horyzontalnej i promowaniem inicjatyw wspierających innowacyjność gospodarki, pomoc na R&D
nabiera w UE szczególnego znaczenia.

Rada Europejska na szczycie w Barcelonie w marcu 2002 r. wskazała na konieczność podnoszenia wydatków
na badania i rozwój do 3% PKB w całej UE. Dwie trzecie środków powinno pochodzić spoza
budżetów państw UE. Obecnie średnia nakładów ponoszonych na R&D wynosi jedynie 1,9% PKB
UE. Wydatki na badania i rozwój pozostają poniżej 1% PKB w Grecji, Portugalii, Hiszpanii oraz we
wszystkich krajach kandydujących, z wyjątkiem Czech i Słowenii.W Polsce w 1999 r. wydatki na R&D kształtowały się na poziomie 0,75% PKB (1999 r.) i wykazują tendencję spadkową. Wydatki powyżej
3% PKB realizowane są natomiast w Szwecji i Finlandii.

Pomoc publiczna na badania i rozwój

W zakresie reguł udzielania pomocy publicznej na R&D kluczowym dokumentem są wytyczne Komisji
Europejskiej. Zasady ustanowione w 1996 r. zostały przedłużone (z małymi zmianami) do końca
2005 r. Przedłużenie możliwości udzielania pomocy publicznej na R&D ma wspierać cel wyznaczony
na szczycie Rady Europejskiej Barceloniewmarcu 2002 r. dotyczący podnoszenia wydatków na R&D
do 3% PKB.

Źródła:

. Commission Communication – Community framework for state aid for research and development [OJ
C 45,17 February 1996]

Zmienione przez:

. Commission Communication amending the Community framework for state aid for research and
development [OJ C 48,13 February 1998]

. Commission Communication concerning the prolongation of the Community framework for state aid
for research and development [OJ C 11,8 May 2002]

Jakie działania stanowią pomoc publiczną?

Pomoc na R&D obejmuje wszystkie środki pomocowe, czyli przykładowo granty, zwolnienia podatkowe
czy preferencyjne stawki oprocentowania kredytów.
Pomoc udzielona publicznym ośrodkom non-profit o charakterze naukowym (szkolnictwo wyższe)
i badawczym nie jest objęta wytycznymi Komisji Europejskiej o pomocy publicznej na R&D. Nie stanowi
ona bowiem pomocy publicznej, jeśli rezultaty badań są dostępne dla europejskiego przemysłu
na zasadach niedyskryminacyjnych.
Badania powstałe na warunkach rynkowych, w drodze procedury otwartego przetargu nie są objęte
zakresem tych wytycznych.
Pomoc publiczna na R&D w sektorach, co do których stosuje się szczególne przepisy dotyczące pomocy
publicznej (sektory wrażliwe, takie jak: przemysł stoczniowy, stalowy i motoryzacyjny), wymaga
każdorazowo notyfikacji w Komisji Europejskiej.

Kategorie kosztów objęte pomocą publiczną:

Koszty kwalifikujące się dla celów obliczenia intensywności pomocy na badania i rozwój (załącznik II
wytycznych):

. Koszty osobowe (personel badawczy, techniczny i inny personel pomocniczy zatrudniony wyłącznie
przy działalności badawczej);

. Koszty przyrządów, wyposażenia, gruntów i budynków wykorzystywanych wyłącznie i stale do działalności
badawczej (z wyjątkiem sytuacji, kiedy przekazano je na zasadach komercyjnych);

. Koszty zewnętrznych usług doradczych i usług ekwiwalentnych wykorzystywanych jedynie w celu
działalności badawczej, włącznie z kosztami badań, wiedzy technicznej, patentów itp. zakupionych
ze źródeł zewnętrznych;

. Dodatkowe koszty ogólne (overheads) poniesione bezpośrednio w wyniku prowadzenia działalności
badawczej;

. Pozostałe koszty operacyjne (np. koszty materiałów, dostaw i podobnych produktów) poniesione bezpośrednio
przy prowadzeniu działalności badawczej.

Rodzaje badań objętych pomocą publiczną

Pomoc publiczna na R&D różnie oddziałuje na rynek i konkurencję. Im bardziej wyniki prowadzonych
badań nadają się do bezpośredniego zastosowania w praktyce, tym większe pojawia się zagrożenie zniekształcenia konkurencji, a tym samym maleje maksymalna dopuszczalna intensywność
pomocy. Komisja Europejska wprowadziła zatem podział na:

. Badania podstawowe (fundamental research): działania skierowane na poszerzenie wiedzy i nie powi
ązane z celami przemysłowymi czy handlowymi. Ich wyniki powinny być udostępnione;

. Badania przemysłowe (industrial research): planowane badania są ukierunkowane na przejęcie nowej
wiedzy; wiedza ta może być wykorzystana w rozwoju nowych produktów, procesów czy
usług lub może przyczyniać się do znacznego udoskonalenia istniejących produktów, procesów
czy usług;

. Badania przedkonkurencyjne (pre-competitive research): przekształcenie wyników badań przemys
łowychwplany, założenia lub projekty nowych, zmodyfikowanych lub udoskonalonych produktów,
procesów i usług (np. budowa prototypu, który nie może być wykorzystany komercyjnie,
projekty demonstracyjne, projekty pilotażowe).

Innowacje nie są klasyfikowane jako osobna kategoria R&D. Pomoc wspierająca działania o charakterze
innowacyjnym, lecz nie powiązana z ww. kategoriami badań, jest możliwa, kiedy jest zgodna
z wytycznymi Komisji Europejskiej w zakresie pomocy na inwestycje.

W przypadku, kiedy programy pomocowe skierowane są do dużych przedsiębiorstw, konieczne jest
wykazanie, że pomoc publiczna stanowi bodziec (incentive effect) dla działań beneficjenta pomocy
w zakresie R&D (wskaźniki ilościowe, jak przykładowo zmiany w wydatkach na R&D, liczba osób
przydzielonych do projektów badawczych, przedstawienie niedoskonałości rynku – market failures
itp.). Celem pomocy jest zachęcanie firm, które dotychczas w ogóle nie prowadziły działań związanych
z R&D lub działania takie były prowadzone na niskim poziomie.
W przypadku każdego przyjętego programu pomocowego Komisja Europejska wymaga przedkładanie
corocznych raportów z ich wdrażania. Na podstawie tych raportów Komisja Europejska monitoruje
alokację tej pomocy i, jeśli nastąpi taka konieczność, proponuje stosowne działania w przypadku,
kiedy pomoc narusza konkurencję.

Pomoc publiczna na R&D z perspektywy przemysłu motoryzacyjnego

Przemysł motoryzacyjny jest sektorem, w którym obok np. sektora stoczniowego i stalowego, obowiązuje każdorazowo notyfikacja pomocy na R&D. Pomoc publiczna na R&D w branży motoryzacyjnej
jest udzielana w bardzo nielicznych przypadkach.

Pomoc zaaprobowana…

W 2000 r. Komisja Europejska zaaprobowała hiszpański program pomocowy na R&D w formie planu
technologicznego skierowanego do podmiotów działających w branży wyposażenia i komponentów
pojazdów. Plan ten ma w założeniu obowiązywać przez cztery lata (do końca 2003 r.). Do dyspozycji
przedsiębiorstw przygotowano budżet w wysokości 240,4 mln euro. Pomoc ma mieć formę nieoprocentowanych
pożyczek zwrotnych pokrywających do 75% kosztów projektu. Hiszpańskie władze
szacują, że beneficjentami tego planu stanie się ok. 100 – 200, głównie małych firm. Pożyczka musi być
zwrócona maksymalnie w ciągu 10 lat. Około 60% przeznaczonych środków pomocowych ma zostać
przeznaczona na projekty przedłożone przez firmy we współpracy z ośrodkami badawczymi. Celem
planu pomocowego jest poprawa potencjału naukowego i technicznego przedsiębiorstw i ich personelu
oraz rozszerzenie i pogłębienie powiązań między firmami, centrami technologii i wydziałami
uniwersyteckimi. Do obszarów badań zostały włączone zagadnienia związane z bezpieczeństwem pojazdów,
ich utylizacją oraz konserwacją pojazdów i ich komponentów, a także kwestie związane z pojazdami
wykorzystywanymi w publicznym transporcie i na użytek specjalny. Komisja Europejska
oceniła ten plan jako zgodny ze wspólnym rynkiem w świetle art. 87. 3 (c) TWE i wytycznymi o pomocy
publicznej na R&D.

Pomoc odrzucona…

Komisja Europejska w czerwcu 2001 r. wydała negatywną decyzję odnośnie udzielenia pomocy publicznej
na R&D firmie IVECO, producentowi samochodów dostawczych, przedstawiając ją jako niezgodn
ą ze wspólnym rynkiem. Po przeprowadzeniu analiz Komisja Europejska stwierdziła, że
pomoc publiczna, którą władze włoskie chciały udzielić IVECO, nie jest konieczna z perspektywy
rozwoju nowych modeli samochodów typu van. Mimo, iż projekt miał na celu poprawę produktu
w porównaniu do poprzedniego modelu, innowacyjny charakter inwestycji był ograniczony do
działań wspólnych dla przemysłu motoryzacyjnego w kontekście rozwoju i produkcji nowego modelu
pojazdu. Programy projektowe są prowadzone w branży motoryzacyjnej periodycznie i stanowią
część normalnych działań przedsiębiorstwa. Zgodnie z regułami udzielania pomocy publicznej nć
R&D, pomoc może być udzielona w przypadku, kiedy stanowi ona dodatkowy bodziec dla działań przedsiębiorstwa w zakresie R&D. Komisja Europejska uważa, że jeśli rozwój nowego modelu samochodu
byłby postrzegany jako działanie badawcze zasługujące na pomoc, każdy producent samochodów
mógłby zgłaszaa wniosek o wparcie na R&D w przypadku każdego nowego modelu, który
chciałby wypuścia na rynek. Publiczne wsparcie stanowiłoby zatem obniżenie części kosztów operacyjnych
(czyli pomoc niedozwoloną) i nie osiągnęłoby zamierzonego celu, jakim jest nakłanianie firm
do prowadzenia działalności badawczej, która inaczej nie byłaby możliwa.

***

Proponujemy również zapoznanie się z obecnie obowiązującym w polskim prawodawstwie Rozporządzeniem Rady Ministrów ( z dnia 15 października 2002 r.) w sprawie dopuszczalności pomocy publicznej w sektorze motoryzacyjnym

źródło: Biuletyn Analiz UKIE nr 12, lipiec 2003, http://www.ukie.gov.pl