Pierwsze polskie powojenne autobusy

Szanowni Czytelnicy! W ostatnich latach z wielką przyjemnością obserwuję coraz większe zainteresowanie historią polskiej motoryzacji, polskimi konstrukcjami, naszymi rodzimymi prototypami czy oldtimerami rodem z wczesnego PRL-u. Od kilku lat prowadzę witrynę internetową Ocalić od zapomnienia ( www.auta.b7.pl ) o tej tematyce, a począwszy od marca 2004 r., dzięki uprzejmości InfoBusa, na jego łamach będę się starał przedstawić Państwu to wszystko, co związane jest z powstaniem i rozwojem produkcji autobusów w Polsce.

Pierwsze polskie powojenne autobusy

Pierwszy prototyp – Star 50

Przenieśmy się teraz pół wieku wstecz. Jest rok 1951, na polskich drogach królują samochody stare, głównie z demobilu, właśnie pojawiają się pierwsze polskie powojenne samochody, czyli ciężarówki Star 20. Na osobowe Warszawy przyjdzie jeszcze trochę poczekać.

Komunikacja pasażerska poza miastami to absolutna rzadkość. Powstaje więc pomysł stworzenia polskiego autobusu, który szybko i tanio mógłby załatać braki w taborze. Zadania tego podejmuje się Centralne Biuro Technicznego Przemysłu Motoryzacyjnego, które właśnie kończy badania samochodu Star 20. Udana konstrukcja tego samochodu, wzorowana jeszcze na przedwojennym prototypie PZInż 703, została tam szybko adaptowana na potrzeby budowy autobusu, a niezbędną technologię do produkcji tego typu nadwozi dostarczyła współpraca z niemiecką Karosserienwerk.

Wykorzystano silnik S-42 oraz wydłużone podwozie typ A-50 konstrukcji Jerzego Wernera. Całość uzupełniało nadwozie projektu Stanisława Panczakiewicza, co gwarantowało piękna stylistykę bryły nadwozia, wszak to spod jego ręki wyszły takie cudowne nadwozia jak limuzyna Lux-Sport (której nazwa w pełni oddaje charakter samochodu), czy chociażby późniejsza Syrena.

Star N-50, bo takie oznaczenie nosił prototyp, mieścił 32 osoby i przeznaczony był do komunikacji międzymiastowej. Konstrukcję nośną stanowiła rama podłużnicowa, nadwozie miało konstrukcję szkieletową z blaszanym poszyciem zewnętrznym i wewnętrznym wykonanym z płyt pilśniowych. Niestety, z braku dostępnych materiałów, a może bardziej technologii, podobnie jak w Syrenie, całość konstrukcji oparto na drewnie, a to miało katastrofalny wpływ na trwałość autobusu. Wszystkie niedociągnięcia ukazały się podczas przeprowadzonego zimą 1951 roku rajdu kwalifikacyjnego, czyli odpowiednika dzisiejszych żmudnych prób technicznych. Słusznie zadecydowano więc, by nie wprowadzać tej konstrukcji do produkcji seryjnej, a raczej skupić się na poszukiwaniu nowych rozwiązań konstrukcyjnych.

Star 51 i ostatecznie N-52

Prace konstrukcyjne nabrały tempa i już po roku gotowy był kolejny prototyp, oznaczony teraz Star 51. Była to konstrukcja nieco odmienna od poprzedniej, przystosowana do przewozu nie tylko osób, ale także sporej ilości bagażu. Do dyspozycji pasażerów było 18 miejsc siedzących, a załadunek bagażu miały im ułatwiać duże dwuskrzydłowe drzwi w tylnej ścianie autobusu. W razie potrzeby całą przestrzeń można było przeznaczyć na przewóz pasażerów. Najprawdopodobniej autobusów tych powstało 20 sztuk, choć dane te mogą dotyczyć serii informacyjnej kolejnego, poprawionego modelu 52. Różnił się on od poprzednika tylko niewielkimi szczegółami, a główną cechą odróżniającą oba modele był brak podziału na część pasażerską i bagażową.

52 trafił w końcu do produkcji seryjnej, którą powierzono fabryce w Sanoku. Problemy z transportem w kraju miały się nareszcie skończyć. Miały .mimo że 3300 autobusów wyprodukowanych w latach 1952-57 dzielnie stawiało czoła trudnym warunkom drogowym i tłumom pasażerów, było to jednak cały czas za mało. Produkować więcej się nie dało ze względu na wręcz rękodzielniczy sposób ich wytwarzania, powiększyć gabarytów niewielkich przecież autobusów także nie można było, gdyż silnik pozostawał wciąż ten sam, a masa autobusu sama maleć nie chciała. Nie zniechęciło to jednak naszych dzielnych inżynierów… ale o tym już następnym razem.

Tabela. 1. Podstawowe dane techniczne autobusów Star:

W artykule wykorzystano zdjęcia z ksiązki Zdzisława Podbielskiego „Samochody ciężarowe, specjalne i autobusy”, Instytut Wydawniczy Nasza Księgarnia, Warszawa 1988, autor zdjęć – Zdzisław Podbielski