Ocalić od zapomnienia: Współczesność w Jelczu

W roku 2004 Jelcz pokazał pierwszy na polskim rynku w pełni niskopodłogowy autobus M125M/4, zbudowany w oparciu o model „Vecto”. Do napędu pojazdu posłużył silnik MAN E 2866 DUH03 z zapłonem iskrowym o pojemności 11 967 dm3, współpracujący z czterobiegową automatyczną przekładnią VOITH D864.3E. Na dachu autobusu pojawiły się dziewięć zbiorników na gaz o pojemności 126 dm3 każdy. Łączna pojemność 1134 dm3 umożliwia jednorazowe pokonanie minimum 450 kilometrów. Wszystkie zbiorniki wykonane zostały z kompozytów –materiałów trwałych i stosunkowo lekkich. Jednakże podwyższona względem standardowego „Vecto”masa własna do 12 330 kg (+1830 kg) wymusiła zastosowanie przedniej osi portalowej MAN w miejsce dotychczasowej Jelcz 65N. Tylny most portalowy z przekładnią dwustopniową ZF AV-132 pozostał na swoim miejscu. Jelcz M125M/4 pomieścić może ogółem 86 osób. Pierwsze autobusy tego typu trafiły na ulice Rzeszowa.

W związku z zaprzestaniem produkcji samochodów ciężarowych Star, zmodernizowany został w 2004 roku szkolny autobus Jelcz L090M „As”, budowany dotąd na kompletnym starachowickim podwoziu typu L1422U. W produkcji zaczęto wykorzystywać podwozie MAN L70. Pojazd został wydłużony do 9575 mm (+75 mm). Do jego napędu posłużyła jednostka MAN D0834 Euro-3 o maksymalnej mocy 179 KM, współpracująca z sześciobiegową przekładnią manualną ZF S6-36. Silnik umieszczony był pionowo na zwisie przednim. Nie zmieniono konstrukcji pojazdu, a zawieszenie obu osi nadal stanowiły resory paraboliczne, amortyzatory oraz dodatkowe stabilizatory przechyłu. Nowy „As”otrzymał nowego typu nadkola oraz reflektory. Sprzedawany był jedynie w wersji szkolnej i fogurował w ofercie do września 2006 roku, kiedy to nowe normy czystości spalin Euro-4 przyniosły kres jego produkcji.

W roku 2004 oferowane były jedynie dwie wersje modelu „Supero”–120M/3 oraz M120M. Jednakże mielecka jednostka, nie spełniająca norm czystości spalin Euro-3, zastąpiona została w drugiej połowie roku jednostką IVECO F4AE0682C*C o mocy maksymalnej 239 KM, która owe normy spełniała. Jelcz M120I pełnił w ofercie Jelcza rolę modelu podstawowego, toteż wyposażony został w manualną przekładnię.

W roku 2006 pokazana została gazowa odmiana „Supero”, oznaczona symbolem M120M/4. Do napędu pojazdu posłużył silnik MAN E 2866 DUH03 z zapłonem iskrowym o pojemności 11 967 dm3, współpracujący z czterobiegową automatyczną przekładnią VOITH D864.3E. Pod podłogą, pomiędzy osiami, zamontowano 12 butli gazowych o pojemności 72,5 dm3 każda, co dawało łączną wartość 870 dm3. Taka ilość gazu pozwalała na przejechanie minimum 350 kilometrów. Jednakże, w odróżnieniu od modeli „Mastero”oraz „Vecto”, zastosowano tu standardowe butle, wykonane ze stali. Gazowy „Supero”pomieścić może ogółem 91 pasażerów. Pierwsze trzy autobusy M120M/4 wyeksportowane zostały do węgierskiego miasta Debreczyn.

W roku 2004 podjęto kolejną modernizację autobusu M121. Zmiany nadwozia ograniczono do zastosowania nowej ściany przedniej oraz tylnej, znanej z modelu M101I „Salus”. Ze względu na wprowadzenie norm czystości spalin Euro-3 (od maja 2004 roku) zrezygnowano z montażu mieleckiej jednostki SWT 11/302/1. Pojawiła się natomiast nowa wersja, M121I, wyposażona w jednostkę typu Iveco NEF F4AE0682C*C o maksymalnej mocy 239 KM, spełniającą normy Euro-3, która współpracowała z automatyczną skrzynią biegów VOITH D854.3E. Pozostały w ofercie opcje M121M oraz M121MB, do których montowane były jednostki, spełniające normy Euro-3: MAN D0938 LUH02 o mocy 220 KM oraz Mercedes-Benz OM 457 hLA o mocy 250 KM. Prototyp M121I sprzedany został do świdnickiego MPK.

W roku 2005 przeprowadzona została we współpracy z krakowskim MPK kolejna modernizacja autobusu M181MB. Pojazd otrzymał silnik typu OM 457 hLA III/3 o mocy maksymalnej 299 KM, spełniający normy Euro-3, który współpracował z czterobiegową skrzynią automatyczną VOITH D864.3E. Jednostka ta posiadała elektronicznie sterowane popmo-wtryskowacze. Zmiany nadwozia objęły montaż nowych ścian przedniej oraz tylnej, stosowanych w modelach M121 oraz M101. We wnętrzu nie dokonano większych zmian. W tylnym rzędzie pozostały cztery fotele, a w miejsce piątego pojawiła się, umieszczona równolegle do ściany bocznej, chłodnica. Z oferty wycofano opcje M181M oraz M181M/2. Natomiast nowe „Tantusy”trafiły na ulice Krakowa i Katowic.

W drugiej połowie 2005 roku dokonano kolejnej niewielkiej modernizację autobusu M121 – w miejsce kanciastych, „berlietowskich”nadkoli, pojawiły się owalne, stosowane już wcześniej w modelach M101I i M181MB. Wtedy również w całej rodzinie autobusów niskowejściowych górne światła obrysowe wbudowano w strukturę przedniej i tylnej ściany czołowej. Ponadto w modelu M121 wprowadzono opcję montażu pulpitu VDO w oparciu o rozwiązania z prototypu, opisanego poniżej. Z oferty wycofano wersję M121M.

Podczas kieleckiej wystawy Transexpo we wrześniu 2005 zaprezentowany został zmodernizowany Jelcz M121I. Wyrównano boczną linię szyb, które wklejone zostały do szkieletu według nowej technologii. Autobus otrzymał nowe drzwi marki Hübner typu giętego. Zabieg ten pozwolił uzyskać bardziej płaską powierzchnię ścian bocznych. Z nadwozia maksymalnie wyeliminowano listwy. We wnętrzu pojawiło się wiele elementów, zapożyczonych z modelu M125M oraz nowa kabina kierowcy i poręcze Happich. Nowatorskim rozwiązaniem w tym segmencie stała się instalacja układu elektronicznego, bazującego na szynie CAN oraz pulpit VDO. Pojazd przystosowano do montażu silnika Euro-4.

Zmodernizowany Jelcz otrzymał nazwę handlową „Mastero”i trafił do seryjnej produkcji w styczniu 2006 roku. W ofercie pozostała, obok wersji M121I, opcja M121MB. Prototyp eksploatowany jest na ulicach Stalowej Woli. Kolejne Jelcze „Mastero”pojawiły się na ulicach Łodzi, Sosnowca, Ełku i Cieszyna. Jednakże zrezygnowano w nich z montażu giętych drzwi Hübner, natomiast poręcze Happich, pulpit VDO oraz szyna danych CAN zaliczone zostały w poczet opcji dodatkowych. Cieszyńska wersja, jako pierwsza w historii modelu, otrzymała sześciobiegową skrzynię manualną ZF 6S700 BO. Zabiegi te pozwoliły na obniżenie kosztów produkcji autobusu i lepsze dopasowanie oferty do potrzeb klienta.

W roku 2006, na zamówienie krakowskiego MPK, zbudowano w Jelczu gazową wersję „Mastero”, oznaczoną symbolem M121M/4. Do napędu pojazdu posłużył silnik MAN E 2866 DUH03 z zapłonem iskrowym o pojemności 11 967 dm3, współpracujący z czterobiegową automatyczną przekładnią VOITH D864.3E. Na dachu autobusu pojawiły się cztery kompozytowe zbiorniki na gaz o pojemności 310 dm3 każdy. Łączna pojemność 1240 dm3 umożliwia jednorazowe pokonanie minimum 450 kilometrów. Nadmienić warto, iż przedział na zbiorniki gazowe został wkomponowany w konstrukcję dachu autobusu, co pozwoliło nieco obniżyć całkowitą ich wysokość. Jednocześnie obniżona została, stosunkowo wysoka w standardowej odmianie, przednia część wnętrza autobusu, a za drugimi drzwiami na suficie pojawiło się charakterystyczne załamanie. Gazowy „Mastero”pomieścić może ogółem 84 pasażerów.

W 2004 roku rozszerzono ofertę M101I o dodatkową opcję montażu pojedynczych trzecich drzwi na zwisie tylnym (układ 1-2-1). Zastosowano drzwi identyczne, jak przednie, również otwierane na zewnątrz. W tylnym wejściu umieszczone zostały dwa stopnie pośrednie, a wznios podłogi wynosi tam 870 mm,. W miejsce pochyłej podłogi za środkowymi drzwiami wprowadzono płaską poprzez zastosowanie dwóch wewnętrznych stopni pośrednich. Zabieg ten umożliwił swobodną aranżację wnętrza.

Również w roku 2004 powstał prototyp autobusu M101I, wyposażony w silnik typu Iveco F4AE0682C*C Euro-3, współpracujący z sześciobiegową skrzynią manualną ZF 6S700 BO. Niewielka partia takich pojazdów trafiła na ulice Cieszyna, natomiast montaż manualnej skrzyni wciąż znajduje się na liście wyposażenia dodatkowego.

Od połowy roku 2004 autobus M101I „Salus”wyposażony został standardowo w nowy silnik typu Iveco F4AE0682C*C Euro-3 o mocy 239 KM, który dotychczas stanowił opcję dodatkową. Natomiast w roku 2007 Jelcz M101 otrzymał, wzorem „Mastero”wyrównaną linię szyb bocznych.

W roku 2005, podczas dostawy partii małych autobusów M081MB „Vero”dla MPK Kraków, Jelcz pokazał zmodernizowaną wersję tego modelu. Modernizacja ograniczona została do montażu projektorowych reflektorów przednich w miejsce dotychczasowych „mercedesowych”. Po wykonaniu tego autobusu zrezygnowano jednak z oferty takiej wersji ze względu na podwyższone koszty.

Podczas kieleckiej wystawy Transexpo zaprezentowany został miejski niskowejściowy Jelcz M083 „Libero”. Autobus zbudowano we współpracy z Autosanem, gdzie powstała konstrukcja modułów podwozia. Do napędu posłużyła jednostka Cummins ISBe4 160B Euro-4 o mocy 160 KM. Pojazd o długości 8500 mm, szerokości 2400 mm i wysokości 2630 mm pomieścić mógł 52 osoby, w tym 16 na miejscach siedzących. W odróżnieniu od nieco mniejszego „Vero”, silnik ”Libero”umieszczony został wzdłużnie z tyłu pojazdu, dzięki czemu wygospodarowano niską podłogę w przedniej części do tylnej krawędzi drugich drzwi. Do autobusu prowadziły dwie pary drzwi sterowanych pneumatycznie i otwieranych do środka, rozmieszczonych w układzie 1-2-0.

„Libero”nie jest całkowicie nową konstrukcją. Stanowi on rozwinięcie prototypowego autobusu Autosan A08-08MN „Koliber”, zaprezentowanego w roku 2002. Stąd też posiada widoczne nawiązania stylistyczne do tego właśnie modelu. Wizualne innowacje powstały na Wydziale Architektury Wnętrz i Wzornictwa Przemysłowego wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych. Jelcz „Libero”otrzymał nową stylistykę ściany przedniej, która, nawiązując do dotychczasowego kanonu „uśmiechniętą”twarzą, stanowi zapowiedź zmian w większych autobusach.

Przednia oś portalowa –produkcji LAF –zawieszona została na dwóch miechach pneumatycznych, dwóch amortyzatorach oraz otrzymała stabilizator przechyłu. Tradycyjny most napędowy –produkcji Meritor – zawieszony został na czterech miechach pneumatycznych, czterech amortyzatorach oraz otrzymał stabilizator przechyłu. Zasadniczo odróżniało to małego Jelcza od sanockiego pierwowzoru. Konstrukcję podwozia autobusu stanowiła rama podłużnicowo – kratownicowa, połączona integralnie z nadwoziem. Konstrukcja nadwozia wykonana została z nierdzewnych rur stalowych, łączonych ze sobą poprzez spawanie. Poszycie zewnętrzne stanowiły blachy nierdzewne oraz tworzywa sztuczne (ściany przednia i tylna), klejone do szkieletu. Klapy boczne oraz tylną wykonano z aluminium.

Oferta „Libero”nie wykreśliła z oferty autobusu o podobnych parametrach –M081MB „Vero”, który, ze względu na wykorzystaniu do budowy kompletnego podwozia samochodu ciężarowego Mercedes Vario, pozostał tańszą alternatywą.

W październiku 2006 roku zaczęły obowiązywać na terenie krajów Unii Europejskiej normy czystości spalin Euro-4. Rok 2006 upłynął jelczańskim konstruktorom na wdrażaniu jednostek napędowych, spełniających te normy. Kierunkiem rozwoju stała się współpraca z włoskim producentem Iveco, którego silniki stanowią obecnie podstawę w ofercie autobusów Jelcz. Modele M101I oraz M121I otrzymały jednostkę Iveco NEF o mocy maksymalnej 264 KM. Niebawem otrzymają ją także autobusy „Vecto”(M125I) oraz „Supero”(M120I). Mocniejszy silnik trafi natomiast do przegubowego autobusu „Tantus”(M181I), który prawdopodobnie otrzyma zmodernizowane wzorem „Mastero”nadwozie.

Nie pojawią się już natomiast autobusy Jelcz, wyposażone w tradycyjne jednostki MAN oraz Mercedes-Benz, które spełniałyby normy Euro-4. Obaj producenci ograniczyli bowiem sprzedaż komponentów konkurencyjnym firmom. Współpraca Jelcz – MAN ograniczy się zatem jedynie do silników gazowych, natomiast Mercedes dostarczy kompletne podwozia Vario, wyposażone w jednostki Euro-4, z przeznaczeniem pod zabudowę autobusów M081MB „Vero”.

 Analizując ewolucję konstrukcji autobusów Jelcz, należy podkreślić kilka istotnych aspektów, które zrealizowane zostały przez producenta. Ciągły rozwój procesów technologicznych w produkcji doprowadził do znacznego zwiększenia okresu eksploatacji pojazdów, a niewątpliwie najważniejszą tego przesłanką stało się zastosowanie w ich budowie stali nierdzewnej. Autobusy Jelcz są również przyjazne środowisku naturalnemu poprzez montaż nowoczesnych jednostek, spełniających normy czystości spalin Euro-4 oraz silników zasilanych gazem ziemnym CNG.

Na wzór modelu M125M „Dana”, zaprezentowanemu w roku 1998, wszystkie autobusy Jelcz otrzymały stylistykę ściany przedniej na kształt uśmiechu. Odtąd „uśmiechnięty autobus”–przyjazny pasażerom i użytkownikom –stał się wizytówką podwrocławskiego producenta. Ciekawe nazewnictwo poszczególnych pojazdów ma na celu łatwą i jednoznaczną identyfikację. Dodatkowo producent zapowiada stopniowe odejście od skomplikowanych symboli literowo –numerowych. Na przedzie każdego autobusu widnieje obecnie jedynie logo firmowe, które zastąpiło nazwę marki, stając się jej graficznym wyróżnikiem.

Nadmienić warto, iż podwrocławski producent, dążąc do spełnienia wszystkich potrzeb rynku, oferuje obecnie pełną gamę autobusów miejskich –wysokopodłogowego „Supero”, pojazdy niskowejściowe, jak również w pełni niskopodłogowy model „Vecto”. W segmencie pojazdów małej pojemności oferta Jelcza obejmuje autobusy „Vero”oraz „Libero”.