Ocalić od zapomnienia: Współczesność Autosanu

W roku 2005 pokazany został całkowicie zmodernizowany autobus A0909L „Tramp II”. Głównymi założeniami tego projektu stały się unifikacja poszczególnych elementów nadwozia z innymi autobusami Autosan, odświeżenie stylistyki oraz zwiększenie ekonomii eksploatacji. Nowy Tramp II zachował długość i szerokość poprzednika, wynoszące odpowiednio 9300 mm oraz 2500 mm. Został przy tym obniżony do 2955 mm (- 195 mm). Do napędu posłużyła jednostka Renault DCi4 o maksymalnej mocy 174 KM, spełniająca normy czystości spalin Euro-3, współpracująca z sześciobiegową przekładnią manualną Eaton TS5-60. Konstrukcję pojazdu stanowiła rama podłużnicowo –kratownicowa, współpracująca ze szkieletem nadwozia, wykonanym z rur stalowych. Sztywne osie – przednia oraz tylna napędowa –obie produkcji FON Radomsko –zawieszone zostały na resorach. Ściany czołowa oraz tylna, jak również dach wykonane zostały z tworzyw sztucznych i zamocowane do szkieletu metodą klejenia. Boczne poszycie zewnętrzne natomiast, również klejone do konstrukcji, wykonano z nierdzewnych blach chromoniklowych. Pozwoliło to w znacznym stopniu uodpornić pojazd na działanie korozji i tym samym zwiększyć znacznie jego okres eksploatacyjny.

W odniesieniu do poprzednika nowy Tramp II otrzymał całkowicie nowe ściany czołowe. Przednia wyposażona została w projektorowe reflektory w układzie pionowym z wkomponowanymi z boku kierunkowskazami oraz obłe przetłoczenia. Przednia szyba – wklejona do konstrukcji pojazdu – pozostała dzielona, dzięki czemu można było niewielkim kosztem dokonać wymiany jej części w przypadku ewentualnej stłuczki. Pod szybą pojawiła się charakterystyczna czarna maskownica, nadająca całości dynamiczny, zaokrąglony kształt. W tylnej ścianie zamontowano, wzorem innych pojazdów Autosan, okrągłe światła w układzie pionowym.

Zmienione zostały również szyby boczne. W miejsce stosunkowo dużych, pamiętających jeszcze model H9, zamontowano znacznie mniejsze, również w uszczelkach. Zabieg ten wymusił zastosowanie w poszyciu bocznym większego podszybia stalowego. W autobusie pojawiły się ponadto nowe nadkola oraz lusterka.

Autosan Tramp II otrzymał dwie pary drzwi w układzie 1-0-1. Pierwsze –sterowane pneumatycznie oraz drugie –sterowane ręcznie. Nowością stała się opcja montażu drugich drzwi, sterowanych pneumatycznie, dotąd niedostępna w tym modelu. Ogrzewanie wnętrza pojazdu zapewniał agregat wodny, połączony z układem chłodzenia silnika oraz dodatkowe nagrzewnice. Wentylacja odbywała się poprzez przesuwne górne partie szyb bocznych, dwa otwory dachowe oraz za pomocą zespołu wentylacyjnego w ścianie przedniej. Sufit oraz ściany boczne wykończono od strony wewnętrznej płytami laminowanymi, podłoga pokryta została wykładziną PVC. Do przewozu bagaży posłużyły półki podsufitowe oraz bagażniki podpodłogowe o pojemności 2,5 m3.

Autobus oferowany był w trzech wersjach:

·        międzymiastowej, wyposażonej w sztywne wysokie fotele, o pojemności 55 osób, w tym 39 na miejscach siedzących. Masa własna tej wersji wyniosła 8200 kg, masa całkowita –12 500 kg,

·        lokalnej, wyposażonej w niskie kubełkowe fotele wykonane z tworzywa sztucznego i pokryte materiałami tapicerowanymi, o pojemności 70 osób, w tym 25 na miejscach siedzących. Masa własna tej wersji przyjęła wartość 8000 kg, masa całkowita –13 000 kg,

·        szkolnej –oznaczonej nazwą „Smyk”–wyposażonej w 41 niskich foteli kubełkowych wykonanych z tworzywa sztucznego oraz dodatkowe miejsce na wózek inwalidzki. Masa własna tej wersji wyniosła 8200 kg, masa całkowita –12 500 kg. Szkolny „Smyk”oferowany był w jaskrawym pomarańczowym kolorze i posiadał specjalne oznakowanie zewnętrze oraz automatyczną blokadę tylnych drzwi.

Nowy Autosan, ze względu na atrakcyjną cenę, prostotę konstrukcji i stosunkowo niskie koszty eksploatacji, szybko zdobył popularność, głównie wśród przedsiębiorstw PKS. Jego szkolna odmiana stała się również stałym elementem krajobrazu gminnych dróg.

Porót do przeszłości

W roku 2006 Autosan wyprodukował partię 30 autobusów, oznaczonych symbolem H9-21/A09. Nowe „Dziewiątki”wyposażone zostały w jednostki 6cT107-3 Euro-2 o maksymalnej mocy 170 KM oraz osie FON Radomsko. Charakterystycznym wyróżnikiem tych pojazdów stały się ściany czołowe, zapożyczone z „Trampa II”oraz nowego typu nadkola przy zachowaniu pokaźnych rozmiarów szyb bocznych. Ich zarejestrowanie stało się możliwe dzięki zwolnieniu z obowiązku homologacji wydanego przez Ministerstwo Transportu dla małej serii pojazdów. Głównym odbiorcą nowych „Dziewiątek”stał się podkarpacki oddział firmy Veolia Transport. 

We wrześniu 2006 roku obowiązywać zaczęły na terenie państw Unii Europejskiej nowe normy czystości spalin Euro-4. Wszystkie autobusy Autosan otrzymały jednostki, spełniające te normy:

·        H7 „Solina”we wszystkich wersjach –Mercedes Benz OM904 LA o mocy 177 KM,

·        A0808T „Gemini”–Cummins ISBe4 170 30 o mocy 185 KM,

·        A0909L „Tramp II”oraz „Smyk”–Renault DCi5 o mocy 190 KM,

·        A1010T „Lider”we wszystkich wersjach – Cummins ISBe4 300 o mocy 300 KM,

·        A1012T „Lider”we wszystkich wersjach –Renault DXi7 ACJ01 o mocy 320 KM,

·        A1012T „Eagle”- Cummins ISBe4 300 o mocy 300 KM.

Oprócz „Soliny”, wszystkie autobusy Autosan otrzymały w seryjnym wyposażeniu mosty napędowe Meritor. Opcją dodatkową natomiast dla większości modeli (prócz „Trampa”i „Smyka”) stał się szkielet wykonany z nierdzewnej stali chromoniklowej. Z oferty sanockiej fabryki, ze względu na brak zainteresowania na rynku, zniknął turystyczny Autosan A1112T „Sanman”. Sprzedano zaledwie 7 autobusów tego typu, w tym 5 dla greckiego przewoźnika. Chwilowo zatem, po uprzednim zaprzestaniu produkcji „Ramzesa”, sanocki producent nie posiadał w ofercie żadnego autobusu turystycznego.

Mały autobus „Gemini”, wyposażony w jednostkę, spełniającą normy Euro-4, otrzymał lekki retusz nadwozia. Zmiany objęły kształt obudowy przednich reflektorów. Ponadto przeniesiono miejsce montażu klimatyzatora z tylnej części dachu nad przednią oś. Zabieg ten pozwolił na korzystne rozłożenie sił ciężkości pomiędzy obie osie. Ponadto tylna część dachu, pozbawiona masywnych elementów obudowy klimatyzatora, nadała pojazdowi bardziej dynamiczną sylwetkę.

Zmiany objęły również autobus „Tramp II”. Sztywne osie zawieszone zostały na miechach powietrznych i amortyzatorach teleskopowych. Na wszystkich osiach zamontowano tarczowe hamulce, wspomagane systemami ABS i ASR. Nowością stało się zastosowanie mostu napędowego Meritor. Nowe zawieszenie przyczyniło się do znacznej poprawy komfortu jazdy, nie powiększając znacznie kosztu autobusu. Nadwozie „Trampa”zostało unowocześnione poprzez zastosowanie nowych szyb bocznych, wklejanych do szkieletu, pełnej szyby przedniej z poziomo ułożonymi wycieraczkami oraz nowych drzwi przednich. Dzięki modernizacji autobus zyskał naprawdę nowoczesną sylwetkę, która w żaden sposób nie nawiązywała już do modelu H9. Na liście opcji dodatkowych pojawił się montaż jednostki Cummins ISBe4 Euro-4 o mocy maksymalnej 185 KM.

Nowy „Tramp II”, zwany niekiedy „pneumatycznym”, zastąpił w ofercie sanockiego producenta popularny dotąd autobus na resorach, kontynuując jego rynkowy sukces. W połowie 2007 roku zdecydowano się na kolejną modernizację tego modelu. Drugie drzwi, umieszczone dotychczas na tylnym zwisie, przeniesione zostały bezpośrednio przed oś napędową (układ 1-1-0), przy czym nadal sterowane były one ręcznie. Sterowanie pneumatyczne pozostało opcją dodatkową. Wtedy też pojawiła się możliwość montażu klimatyzatora przestrzeni pasażerskiej, dotychczas zarezerwowana dla droższych modeli. Pierwsze klimatyzowane „Trampy”wyeksportowane zostały na Węgry.

Obok „Trampa II”oferowana jest jego szkolna odmiana „Smyk”. Obecnie, po zaprzestaniu produkcji Jelcza L090M „As”, Autosan „Smyk”jest jedynym autobusem dla szkół, oferowanym przez spółkę Polskie Autobusy. Na specjalne życzenie MEN sanockie gimbusy otrzymały montowane w uszczelkach szyby boczne, a zabieg ten pozwolił obniżyć nieco koszt pojazdu.

Wrześniowa wystawa Transexpo 2007 w Kielcach stała się odsłoną dla dwóch nowych autobusów spod znaku bociana. Pierwszym był znany już turystyczny model A1112T „Ramzes”, którego produkcję wstrzymano w roku 2005. Teraz, w obliczu rynkowego niepowodzenia „Sanmana”i zaprzestania jego produkcji, powrócono do własnej koncepcji dalekobieżnego pojazdu z podwyższonym pokładem. Stylistyką „Ramzes”odpowiadał „Sanmanowi”. Otrzymał zmienione ściany czołowe. W przedniej charakterystyczne prostokątne kierunkowskazy przeniesione zostały do zderzaka, obok reflektorów, otrzymując na ich podobieństwo okrągłe kształty. Tylne światła, umieszczone nadal w układzie pionowym, otrzymały okrągłą formę. Do napędu posłużyła francuska jednostka Renault DXi7 ACJ01 Euro-4 o mocy 320 KM, współpracująca z sześciobiegową przekładnią manualną ZF 6S 1200. W konstrukcji, wzorem pozostałych modeli Autosanu, zastosowano tylny most napędowy Meritor. W odróżnieniu od starszej wersji „Ramzesa”, nowa odmiana jedynie w opcji dodatkowej otrzymać może szkielet, wykonany z nierdzewnej stali chromoniklowej. Niewątpliwą zaletą wobec „Sanmana”jest niższa cena „Ramzesa”. Rozbudowany za granicą serwis Renault pozwoli tymczasem na sprawną naprawę silnika w przypadku awarii. Czy „Ramzes”stanie się na polskim rynku groźnym rywalem dla Scanii Century lub Bovy Futury –pokaże czas.

Nowością w Kielcach była prezentacja małego autobusu turystycznego, zbudowanego na kompletnym podwoziu Mercedes Benz 818D Vario. Pojazd oznaczono symbolem A8V „Wetlina”. Nowe oznaczenie stanowi zapowiedź całkowitej zmiany w dotychczasowym systemie oznaczeń autobusów z Sanoka, wskazując na markę (A –Autosan), przybliżoną długość (8 metrów) i wykorzystanie silnika lub kompletnego podwozia (V –Vario).

Prototyp, zbudowany w kwietniu 2007 roku, posiada długość 8440 mm, szerokość 2440 mm oraz wysokość 2950 mm. Do jego napędu posłużyła jednostka Mercedes Benz OM904LA Euro-4 o mocy 177 KM, współpracująca z sześciobiegową przekładnią manualną. Pojazd wyposażono w tarczowe hamulce z ABS. Jego konstrukcję stanowi rama podłużnicowo –kratownicowa, współpracująca z nadwoziem, wykonanym z rur stalowych połączonych ze sobą poprzez spawanie. Poszycie zewnętrzne ścian bocznych pojazdu stanowi nierdzewna blacha chromoniklowa, ściany czołowe i dach wykonano z tworzyw sztucznych, a klapy z aluminium. Dopuszczalna masa całkowita wynosi 8200 kg.

Proces konstruowania „Wetliny”nadzorowali pracownicy spółki Zasada. Stylistyka i budowa nadwozia opracowana została przez firmę wzorniczą Nc. Arz z Sękocina. Nowoczesna linia o obłych kształtach nawiązuje do zachodnich autobusów podobnej klasy –Ernst Auwaerter czy Indcar. Przednia ściana, wyposażona standardowo w reflektory zapożyczone z Mercedesa Vario, wyróżnia się lakierowanymi na czarny kolor maską silnika oraz pasem pod szybą. Tylna część otrzymała eleganckie podłużne lampy diodowe oraz wydłużone światło stopu. W opcji przewidziano montaż przednich reflektorów soczewkowych. Nisko poprowadzona dolna linia szyb bocznych dodaje całości dynamicznego charakteru. Boczne szyby na zwisie przednim zostały względem reszty obniżone jeszcze bardziej, zyskując obły kształt. Kierowcy zapewniono elektrycznie sterowany wydzielony fragment okna.

Autobus otrzymał dwie pary jednoskrzydłowych drzwi w układzie 0-1-1. W odróżnieniu od „Soliny”, tutaj obie pary sterowane są pneumatycznie. Tylna ściana kryje pod sobą bagażnik o pojemności 3,1 m3. Wewnątrz zmieniona została nieco deska rozdzielcza kierowcy, zapożyczona z Mercedesa Vario. Zmiany objęły położenie niektórych przełączników i wskaźników, co znacznie ułatwi pracę prowadzącemu. Przestrzeń pasażerską wykończono materiałami tapicerowanymi oraz wykładziną PVC. Autobus otrzymał 26 wysokich uchylnych foteli, które zapewnić mogą komfort podróży pasażerom nawet na dalekich trasach.

Zaprezentowany w Kielcach prototyp już niebawem zostanie zmodernizowany. Poprzez skrócenie zwisu tylnego o 475 mm, całość zyska długość 7965 mm. Przewidywane są w ofercie trzy odmiany:

„Wetlina”oferowana będzie na razie równolegle z „Soliną”. Docelowo planuje się zaprzestania produkcji „Soliny”.

Analizując ewolucję konstrukcji autobusów Autosan, należy podkreślić kilka istotnych aspektów, które zrealizowane zostały przez producenta. Ciągły rozwój procesów technologicznych w produkcji doprowadził do znacznego zwiększenia okresu eksploatacji pojazdów, a niewątpliwie najważniejszą tego przesłanką stało się zastosowanie w ich budowie stali nierdzewnej. Autobusy Autosan są również przyjazne środowisku naturalnemu poprzez montaż nowoczesnych jednostek, spełniających normy czystości spalin Euro-4.

Obecnie oferta Autosanu obejmuje sześć modeli: „Solina”, „Wetlina”, „Gemini”, „Tramp”, „Lider”oraz „Ramzes”. Dążąc do spełnienia wszystkich potrzeb rynku, producent oferuje bogatą gamę wersji –pojazdy miejskie klasy mini, podmiejskie, międzymiastowe oraz turystyczne. W najbliższej przyszłości planowana jest prezentacja następcy popularnego „Lidera”w trzech wersjach długościowych.