NIK zbadała wykorzystanie dotacji budżetowych przyznawanych przez Komitet Badań Naukowych (KBN)
Kontrolę Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła z inicjatywy własnej, a badania w tym zakresie Izba przeprowadziła po raz pierwszy. Kontrolą objęto Komitet Badań Naukowych (KBN), Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu (MENiS) oraz 35 państwowych szkół wyższych – w latach 1999-2002.
W latach 1999-2-002 KBN przekazał szkołom wyższym dotacje na badania własne w łącznej kwocie 1.010.445 tys. zł (w poszczególnych latach odpowiednio:248.012 tys. zł, 219.180 tys. zł, 284,326,4 tys. zł, 258.926,6 tys. zł).
Z ustaleń kontroli wynika, że będące w dyspozycji KBN środki dotacji budżetowych na badania własne szkół wyższych przydzielane były w latach 2001-2002 z naruszeniem prawa, tj. z pominięciem ustawowych uprawnień zespołów Komitetu do podziału środków. Nieprawidłowości w tym zakresie dotyczyły kwoty 542,3 mln zł, tj. 53,7% ogólnej kwoty dotacji przekazanej w tych latach. Ponadto, w latach 1999, 2000 i 2002, ponad 20% ogółu środków dotacji (155,5 mln zł) zostało przekazane przez KBN szkołom wyższym w końcu grudnia każdego roku, tj. w terminie uniemożliwiającym ich wykorzystanie zgodnie z przeznaczeniem. W tej ostatniej kwestii sytuacja obecnie uległa zmianie, gdyż w związku ze zmianą przepisów począwszy od 2003 r. środki budżetowe przyznane na badania własne nie wykorzystane do końca roku pozostają w szkołach wyższych na rok następny z przeznaczeniem na te badania.
Najwyższa Izba Kontroli pozytywnie oceniła organizację badań naukowych w skontrolowanych szkołach wyższych. Stosowany w wielu uczelniach tryb konkursowy przy ocenie wnioskowanych do realizacji zadań badawczych oraz jawność procedur zapewniały obiektywizm przy podziale środków. Pozytywnie należy także ocenić przyznawanie – w pierwszej kolejności – środków finansowych na realizację projektów związanych z realizacją prac habilitacyjnych i doktorskich, czyli bezpośrednio związanych z rozwojem młodej kadry naukowej.
Nieprawidłowości stwierdzono także w MENiS, które dokonywało podziału środków dotacji pomiędzy nadzorowane przez siebie szkoły wyższe (78% wszystkich środków na te badania w skali kraju) z pominięciem przyjętego algorytmu stanowiącego podstawę podziału. W efekcie niektóre szkoły wyższe otrzymywały dotacje w kwotach innych niż wynikałoby to z wyliczeń. Zaznaczyć przy tym należy, że zawyżone dotacje otrzymywały przede wszystkim szkoły duże o uznanym dorobku – mające z natury rzeczy mniejsze trudności z pozyskaniem i kształceniem młodej kadry naukowej. W połowie badanych szkół wyższych stwierdzono nieprawidłowości w wydatkowaniu środków na badania własne, polegające na przeznaczaniu tych środków na inne cele, tj. na: finansowanie kosztów bieżącej działalności dydaktycznej, wydatków administracyjnych oraz innych wydatków nie związanych z prowadzonymi badaniami naukowymi.
Zdaniem NIK nie funkcjonował należycie nadzór ze strony Przewodniczącego KBN nad wykorzystaniem dotacji budżetowych przyznawanych na realizację badań własnych w uczelniach zgodnie z ich przeznaczeniem. Kontrole w tym zakresie przeprowadzane były przez urząd KBN incydentalnie, a szkoły wyższe nie miały obowiązku przedkładania Komitetowi sprawozdań o realizacji badań i wykorzystaniu środków finansowych.
We wnioskach pokontrolnych NIK wskazała m.in. na potrzebę opracowania przez Przewodniczącego KBN jednoznacznych kryteriów ustalania wysokości datacji dla poszczególnych szkół wyższych oraz wzmocnienia nadzoru nad prawidłowym ich wykorzystaniem.
