NIK negatywnie o MZK Skierniewice

Na terenie województwa łódzkiego w grudniu 2013 zarejestrowanych było 157 samorządowych spółek kapitałowych (z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnych). NIK szczegółowo skontrolowała funkcjonowanie dziesięciu spółek komunalnych należących do pięciu urzędów gminnych (miejskich): w Łodzi, Bełchatowie, Skierniewicach, Pabianicach i Zgierzu. Na „widelcu”kontrolerów znalazły się też dwie komunikacyjne spółki: MZK Pabianice i MZK Skierniewice, gdzie przeprowadzono bezpośrednia kontrolę. Zakończyła się ona oceną negatywną. A oto najważniejsze zarzuty:

1. Realizacja zadań statutowych. W ocenie NIK skontrolowane spółki komunalne zaspokajały potrzeby mieszkańców. Jednocześnie Izba zwraca uwagę, że spółki często prowadziły dodatkowo działalność komercyjną, pomimo braku ustawowych przesłanek (wyjątki, np. wysokie bezrobocie wśród mieszkańców). Akty założycielskie kontrolowanych spółek posiadały zapisy o możliwości prowadzenia działalności komercyjnej. Spółki zajmowały się m.in. sprzedażą paliw, gazu LPG, papierosów, piwa i słodyczy na stacjach benzynowych, zarządzaniem wspólnotami mieszkaniowymi czy badaniem rynku opinii publicznej. Przychody spółek z działalności typowo komercyjnej stanowiły od 10 do ponad 80 proc. przychodów ogółem (np. Miejski Zakład Komunikacji w Skierniewicach z prowadzenia stacji paliw, usług turystycznych i reklamowych miał ok. 80 proc. ogółem przychodów). Zdaniem NIK świadczy to o przekształceniu się spółki komunalnej w spółkę komercyjną. Mimo dodatkowych przychodów spółka i tak przynosiła straty  (rocznie ok. 3 mln zł) i musiała korzystać z dopłat miasta.  

Miejski Zakład Komunikacji Spółka z o.o. w Skierniewicach w badanym okresie uzyskiwał przychody z lokalnego transportu zbiorowego, polegającego na wykonywaniu przewozów o charakterze użyteczności publicznej na rzecz mieszkańców Miasta Skierniewice i Gminy Maków, ale jednocześnie także na świadczeniu usług turystycznych, prowadzeniu na stacjach paliw działalności handlowej oraz z działalności warsztatowej i reklamowej. Przychody z działalności publicznej (transport miejski) realizowanej na rzecz Miasta Skierniewice w latach 2010–2012 stanowiły odpowiednio 14,8%, 9,48% i 14,8% przychodów ogółem. Największe przychody pochodziły ze sprzedaży paliw, gazu LPG, papierosów, piwa i słodyczy na stacjach paliw. Ich udział w łącznych przychodach Spółki wyniósł 77,8% w 2010 r., 85,9% w 2011 r., 81,8% w 2012 r. Tak znaczny udział przychodów Spółki z działalności spoza sfery użyteczności publicznej, świadczyć może o przekształcaniu Spółki w podmiot realizujący głównie działalność komercyjną. Na uwagę wskazuje fakt, iż Spółka mimo szeroko prowadzonej działalności komercyjnej w okresie objętym kontrolą, uzyskiwała ujemny wynik finansowy (w 2010 r. 3.283 tys. zł, w 2011 r. 3.731 tys. zł, w 2012 r. 2.977 tys. zł), przy czym Spółka korzystała z dopłat do działalności bieżącej, otrzymywanych z Miasta Skierniewice niezgodnie z umową spółki (2.250 tys. zł w 2010 r., 2.950 tys. zł w 2011 r., 2.288 tys. zł w 2012 r.).

W MZK Skierniewice w okresie od zawiązania Spółki do 6 maja 2009 r. Zgromadzenie Wspólników podjęło 9 uchwał w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego Spółki i do dnia kontroli NIK zmiany kapitału nie zostały ujawnione w KRS. Natomiast w ewidencji księgowej Spółki za lata 2010–2013 (I półrocze) kapitał zakładowy Spółki prezentowano w wysokości zgodnej z podjętymi uchwałami o jego podwyższaniu, ale niezgodnej z zapisami w KRS. Uchwałą Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników z dnia 31 grudnia 2009 r. wprowadzono do działalności Spółki zmiany w zakresie przedmiotu działalności, w tym: – sprzedaż detaliczną części i akcesoriów do pojazdów samochodowych z wyłączeniem motocykli;- sprzedaż hurtową i detaliczną motocykli, ich naprawę i konserwację oraz sprzedaż hurtową i detaliczną części i akcesoriów do nich;- pozostałą sprzedaż detaliczną prowadzoną w niewyspecjalizowanych sklepach;- leasing finansowy;- wynajem i zarządzanie nieruchomościami własnymi lub dzierżawionymi. Spółka nie zgłosiła do KRS zmian dotyczących zakresu prowadzonej działalności gospodarczej. W toku kontroli NIK –w dniu 26 listopada 2013 r. –nastąpiło ujawnienie w KRS kapitału zakładowego w kwocie 3.035.554 zł. W postępowaniu rejestrowym pozostawała zmiana kapitału zakładowego do kwoty 3.534.684 zł i zmiany dotyczące katalogu prowadzonej działalności. Spółka nie powinna wykazywać w dokumentach księgowych i sprawozdawczych wysokości kapitału zakładowego w kwocie 3.534.684 zł w sytuacji, gdy w KRS kapitał ten ujawniony był w wysokości 2.835.902 zł. Wobec powyższego księgi rachunkowe Spółki w tym zakresie były prowadzone nierzetelnie.

2. Mało merytoryczne Rady. NIK nie stwierdziła przypadku, by do rad nadzorczych spółek komunalnych wybierano osoby, które nie spełniały ustawowych kryteriów. Niestety nie przeprowadzano też żadnych konkursów na członków rad, gdyż prezydenci miast wskazywali takie osoby indywidualnie. W ocenie NIK nie sprzyjało to transparentności postępowania i wyłonieniu najlepiej przygotowanych kandydatów. Przykładowo w Łodzi w latach 2010-2013 (I półrocze) aż 21 członków rad nadzorczych po odwołaniu z jednej spółki powoływanych było do kolejnej rady.  W ośmiu przypadkach w Skierniewicach i Pabianicach złamano przepisy ustawy kominowej, bo osoby zasiadały równocześnie w kilku radach nadzorczych. NIK zwraca również uwagę na łączenie stanowisk prezesów i wiceprezesów zarządów spółek z funkcjami dyrektorów naczelnych lub branżowych. W przypadku odwołania ze stanowiska prezesa lub wiceprezesa takie osoby nadal są pracownikami i spółka narażona jest na dodatkowe roszczenia. 

3. Utrzymywanie upadłych spółek. Podczas łódzkie kontroli „dostało”się także MZK Pabianice. W Pabianicach, w latach 2010–2012 spółka MZK Sp. z o.o. generowała straty bilansowe: 5.124 tys. zł w 2010 r. 7.350 tys. zł. w 2011 r. i 9.282 tys. zł. w 2012 r. Jednocześnie wykazywano w tym okresie ujemny kapitał własny w kwotach: 1.712 tys. zł w 2010 r., 3.644 tys. zł w 2011 r. i 1526 tys. zł w 2012 r., co świadczyło o sytuacji, w której wartość aktywów spółki była niższa od wartości wykazanych w bilansach zobowiązań. Zmniejszenie wartości ujemnych kapitałów w 2012 r. wynikało z wykonanej przez Miasto konwersji zobowiązań Spółki wobec Miasta na nowe udziały, w tym z tytułu wykupu przez Wspólnika obligacji i odsetek oraz zobowiązań podatkowych Spółki w łącznej wysokości 3.050 tys. zł. Biegli rewidenci badający sprawozdania finansowe spółki za lata 2010–2012 wskazywali na fakt finansowania się Spółki z kapitałów obcych oraz na brak środków na wykup wyemitowanych obligacji. Informowali też Zarząd Spółki, o zaistnieniu sytuacji opisanej w art. 233 ust. 1 K.s.h., tj. przesłanek do niezwłocznego zwołania Zgromadzenia Wspólników w celu powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia Spółki. Wspólnik na zwoływanych przez Zarząd spółki w powyższym trybie Zgromadzeniach Wspólników podejmował każdorazowo decyzję, o konieczności kontynuacji działania Spółki zgodnie z aktem założycielskim, zobowiązywał się też do dokapitalizowania Spółki. Stosownymi uchwałami udzielał też Zarządowi i Radzie Nadzorczej absolutorium. Zdaniem NIK, w powyższej sytuacji, zarówno Właściciel Spółki jak i Prezes Zarządu Spółki ponoszą wspólnie odpowiedzialność za bardzo zły stan ekonomiczno-finansowy MZK i doprowadzenie Spółki do stanu uzasadniającego wnioskowanie o jego upadłość, gdyż Spółka nie była w stanie wykonywać swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

Podobna sytuacja miała miejsce w skierniewickim Miejskim Zakładzie Komunikacji Sp. z o.o., gdzie Spółka w całym kontrolowanym okresie wykazywała stratę bilansową przewyższająca sumę kapitału zapasowego i rezerwowego oraz połowy kapitału zakładowego, co było przesłanką do zwołania przez Zarząd Zgromadzenia Wspólników w celu powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki. Obowiązek ten nie został zrealizowany, a Właściciel nie podjął w tej sprawie żadnych działań. Dodatkowo, w przypadku tej spółki, doszło do naruszenia prawa polegającego na wykonywaniu w okresie od września 2011 r. do dnia 25 września 2013 r. regularnych przewozów pasażerskich na liniach oznaczonych literami „A”i „B”, bez zezwolenia wymaganego przepisem art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o transporcie drogowym, przy wiedzy i akceptacji zarówno Rady Nadzorczej, jak i Wspólnika. Miasto zawarło też ze Spółką trzy porozumienia o świadczenie usługi publicznej –których przedmiotem było określenie zasad świadczenia usług przewozowych –przewozów w komunikacji miejskiej w Skierniewicach na siedmiu liniach autobusowych. Spółce przysługiwać miała, zgodnie z Rozporządzeniem WE Nr 1370/2007, rekompensata stanowiąca różnicę pomiędzy kosztami poniesionymi w związku z usługą publiczną, a przychodami ze sprzedaży biletów. Porozumienia te nie były kontrasygnowane przez Skarbnika Miasta33, gdyż –jak wyjaśnił Skarbnik –na ich podstawie Miasto Skierniewice nie dokonywało żadnych płatności (porozumienia nie powodowały zobowiązań finansowych dla Miasta). Zawarcie porozumień z Miastem na świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego było niezbędnym warunkiem do ubiegania się i otrzymania dofinansowania ze środków budżetu Unii Europejskiej w ramach RPO Województwa Łódzkiego na lata 2007–2013. Pomimo zawarcia powołanych porozumień, nie realizowano zobowiązań Właściciela w zakresie wypłat rekompensat. Miasto nadal przekazywało Spółce dopłaty do działalności bieżącej, w oparciu o zapisy aktu założycielskiego. W ocenie NIK, nadzór Miasta nad tą spółką był iluzoryczny.

Generalnie zdaniem NIK, nie można przyjąć, że racjonalnym i perspektywicznym sposobem wspierania spółek miejskich będących w trudnej sytuacji ekonomicznej jest ciągłe podwyższanie kapitału zakładowego, bądź wnoszenie dopłat na pokrycie strat. Prowadzenie działalności komunalnej w formie spółki prawa handlowego powinno mieć miejsce tylko w przypadku tych zadań własnych, które mogą być prowadzone w sposób zapewniający co najmniej samofinansowanie. Dlatego Izba apeluje do prezydentów miast o:

– wprowadzenie czytelnych zasad sprawowania nadzoru właścicielskiego, w tym opracowania i wdrożenia standardów oraz procedur monitorowania działalności i oceny ekonomiczno-finansowej spółek komunalnych;

– zwiększenie skuteczności nadzoru właścicielskiego, zmian organizacyjnych umożliwiających sprawne i rzetelne realizowanie zadań właścicielskich przez kompetentnych pracowników;

– opracowanie programów naprawczych dla spółek komunalnych przynoszących długotrwałe straty oraz wyeliminowanie przypadków zasiadania członków rady nadzorczej spółki równocześnie w innych spółkach komunalnych;

– przeprowadzenie konkursów na członków zarządów i rad nadzorczych w celu wyłonienia najlepiej przygotowanych kandydatów;

– rozważanie możliwości prywatyzacji spółek działających poza sferą użyteczności publicznej.

Szczegółowy raport pokontrolny NIK można pobrać tutaj