Czas na Wschód – producenci z krajów WNP (2): NefAZ

W poprzedniej edycji InfoBusa, w dziale poświęconym producentom autobusów z krajów WNP opisywaliśmy niewielką firmę SkanTat z rosyjskiego Tatarstanu. Tym razem skoncentrujemy się na innej firmie, której doświadczenie w produkcji środków transportu pasażerskiego także nie jest zbyt bogate, ale która mimo to zdołała w krótkim czasie osiągnąć spory udział w rynku rosyjskim. We wstępie do pierwszego odcinka naszej serii wspominaliśmy, iż na przełomie XX i XXI wieku w Rosji dużą popularność zaczęły zdobywać produkowane przez KamAZa podwozia do autobusów miejskich, budowane z wykorzystaniem komponentów zapożyczonych z produkowanych masowo samochodów ciężarowych tego producenta. Dzięki wieloletnim, ścisłym związkom z KamAZem, jedną z pierwszych firm, która mogła skorzystać z tego podwozia była duża, choć nieznana wówczas w branży autobusowej firma NefAZ. Jej siedziba mieści się w miejscowości Neftekamsk w Baszkortostanie u podnóża Uralu. Pełna nazwa przedsiębiorstwa brzmi „Neftekamskij Avtozavod”. Pomimo, iż do branży autobusowej zakład ten zawitał dopiero w 2001 r., to jego historia sięga znacznie dalej w przeszłość, a jego losy od początku związane były z fabryką KamAZ w Nabiereżnych Czełnach.

System nakazowo-rozdzielczy

Wszystko zaczęło się od rozporządzenia rządu Związku Radzieckiego dotyczącego budowy i rekonstrukcji zakładów należących do Ministerstwa Przemysłu Motoryzacyjnego, w celu przygotowania ich do kooperacji z budowanymi zakładami KamAZ. W ramach opracowanego w połowie lat 70. programu, w Neftekamsku miała zostać ulokowana produkcja skrzyń samowyładowczych przeznaczonych do montażu na podwoziach samochodów ciężarowych opuszczających fabrykę w Nabiereżnych Czełnach. Plan został zaakceptowany i na wyznaczony do tego celu teren wjechały buldożery. W 1977 r. zakład był już gotowy i ruszyła produkcja.

Wraz z dynamicznym rozwojem KamAZa, rosło także zapotrzebowanie na specjalistyczne zabudowy, montowane na podwoziach tych ciężarówek, w tym także na produkty zakładów z Neftekamska. Stąd rosła zarówno liczba produkowanych zabudów, jak i rozszerzany był asortyment produktów. Wkrótce, do wytwarzanych od początku istnienia fabryki skrzyń samowyładowczych, dołączyły przyczepy i naczepy, cysterny, a w późniejszych latach także nadbudówki pasażerskie. Był to pierwszy kontakt tego przedsiębiorstwa ze środkami transportu pasażerskiego. Pojazdy te zyskały szczególną popularność tam, gdzie dowóz pasażerów lub pracowników odbywał się w trudnych warunkach, często przy braku bitych dróg, czego dowodem jest fakt, że zabudowywano je głównie na podwoziach 4×4 i 6×6. W latach osiemdziesiątych Neftekamskij Avtozavod stał się jednym z największych producentów samochodów specjalnych w ZSRR.

Po Pierestrojce…

Przemiany gospodarcze, jakie nastąpiły w Europie Wschodniej po 1989 r., nie ominęły także zakładów z Neftekamska. W 1993 r., zostały one przekształcone w spółkę akcyjną „O.A.O. NefAZ”. Niestety, obecnie zdolności produkcyjne wynoszące 40 tysięcy skrzyń samowyładowczych, 6 tysięcy nadbudów pasażerskich, 8 tysięcy cystern i 1000 autobusów rocznie są wykorzystywane tylko w małym procencie. W 2002 r. wyprodukowano tylko 8 141 skrzyń samowyładowczych, 446 nadbudów pasażerskich, 342 autobusy, 317 cystern i 2390 naczep o łącznej wartości 2 mln 683 tys. rubli. Obroty wyniosły 129,5 mln rubli, a rentowność sprzedaży wyniosła 5,2 procent.

Autobus miejski NefAZ 5299

Zajmijmy się jednak najważniejszą dla nas sferą działalności NefAZa, czyli autobusami. Tak jak wszystkie dotychczasowe produkty firmy opracowywane były we współpracy z KamAZem i głównie na jego potrzeby, tak i autobusy NefAZ produkowane są w oparciu o podwozia tej firmy. Podstawowym typem, na bazie którego zbudowano kilka innych, ciekawych odmian, jest wysokopodłogowy autobus miejski NefAZ 5299, wykorzystujący podwozie KamAZ 5297. Pojazd ten zadebiutował w 2001 r. na targach „Autosalon” w Moskwie. Jego elegancka sylwetka z charakterystycznymi, dużymi, wklejanymi szybami bocznymi oraz dzieloną, giętą szybą przednią i wydzielonym miejscem na tablicę kierunkową robi dobre wrażenie i może się podobać. NefAZ 5299 to autobus dużej pojemności o długości 12 metrów, wyposażony w troje dwuskrzydłowych drzwi wejściowych. Nadwozie stanowi stalowy szkielet, do którego mocowane są elementy poszycia zewnętrznego ze stali, tworzyw sztucznych wzmocnionych włóknem szklanym (ściana przednia i tylna) oraz aluminium (klapy obsługowe). Nadkola wykonano ze stali ocynkowanej.

Wnętrze pojazdu zapewnia miejsce 114 pasażerom, w tym 25 na miejscach siedzących. Wentylację zapewniają uchylne górne partie okien oraz klapy wentylacyjne w dachu. Na układ ogrzewania składają się 3 nagrzewnice rozmieszczone w przestrzeni pasażerskiej oraz niezależny system ogrzewania kabiny kierowcy. W razie awarii, dostępny jest dodatkowy system grzewczy, połączony z układem chłodzenia silnika. Standardowo pojazd napędzany jest 8-cylindrowym, widlastym silnikiem KamAZ Euro 1 z turbodoładowaniem o mocy maksymalnej 240 KM, współpracującym z mechaniczną, pięciostopniową skrzynią biegów KamAZ 141. W opcji dostępny jest także silnik KamAZ Euro 2 o mocy 260 KM oraz 6-cylindrowa, rzędowa jednostka amerykańskiej firmy Caterpillar o pojemności 6,6 litra i mocy maksymalnej 230 KM. Mechaniczną skrzynię biegów można z kolei zastąpić automatyczną przekładnią firmy Voith.

Tabela 1. Dane techniczne autobusu miejskiego NefAZ 5299

Autobusy międzymiastowe z serii NefAZ 5299

Drugim autobusem produkowanym przez NefAZ jest model 5299-01. Jest to właściwie odmiana modelu 5299 przystosowana do komunikacji podmiejskiej. Różnice między tymi pojazdami nie są duże i obejmują przestrzeń pasażerską, w której zamontowano większą liczbę foteli pasażerskich (45 sztuk) zapewniających wyższy poziom komfortu, przy jednoczesnym ograniczeniu liczby miejsc stojących. Łącznie autobus może pomieścić na pokładzie 77 pasażerów. Ponadto, autobus podmiejski odróżnia zastosowanie bagażników podpodłogowych o niewielkiej jednak pojemności oraz montaż tylko dwóch par drzwi wejściowych (na przednim i tylnym zwisie). Pozostałe elementy, w tym układ napędowy, są takie same, jak w modelu 5299.

Więcej różnic w stosunku do autobusu miejskiego znajdziemy w modelach międzymiastowych 5299-08 i 5299-09S (czasem występujących także pod oznaczeniami – odpowiednio – 5299-01M i 5299-01S). Oba pojazdy budowane są na tym samym podwoziu, co autobus miejski i podmiejski (KamAZ 5297) i w zasadzie posiadają zmodyfikowane nadwozia modelu 5299, które zostały jednak podwyższone o 50 mm. Dodatkowo, zmniejszeniu uległa wysokość wnętrza, o czym świadczą znacznie mniejsze szyby boczne. Pozwoliło to zwiększyć objętość bagażników podpokładowych do 3,5 m 3 . W pierwszych wersjach, na przedniej ścianie pozostawiono dwudzielną szybę i odrębny świetlik, później zrezygnowano z tego rozwiązania, wprowadzając jednoczęściową szybę panoramiczną o zwiększonej wysokości. Wszystkie te zmiany spowodowały, iż międzymiastowa odmiana autobusu NefAZ 5299 wygląda nieco dziwnie, jednak wysoki poziom unifikacji z modelem miejskim pozwala utrzymać atrakcyjną cenę pojazdu.

Tabela 2. Dane techniczne autobusu międzymiastowego NefAZ 5299-08

Wśród różnic w stosunku do autobusu 5299 należy wymienić także zastosowanie podwójnych szyb bocznych, w tym także w drzwiach. Układ napędowy i jezdny są identyczne jak w modelu 5299 i 5299-01, z tymi samymi dostępnymi opcjami. Nie stosuje się tu jedynie automatycznych skrzyń biegów Voith.

„Severnyj” – syberyjski autobus

Autobus międzymiastowy 5299-08 ma także wersję 5299-09S „Severnyj” („północny”), przystosowaną do eksploatacji w trudnych warunkach syberyjskich. Autokar ten wyposażony jest m.in. w specjalny system „Arctic Fox” wykorzystujący układ elektryczny pojazdu do podgrzewania paliwa. We wnętrzu zamontowano 10 nagrzewnic i jedną nagrzewnicę przednią, a w kabinie kierowcy zamontowano autonomiczny układ ogrzewania Webasto AirTop 2000D oraz podgrzewany elektrycznie fotel kierowcy. Podgrzewane są także niektóre przedziały, jak np. przednia część podwozia wraz z chłodnicą silnika czy przestrzeń, w której zamontowane są akumulatory. Wlot powietrza do układu chłodzenia silnika zainstalowano – podobnie jak rurę wydechową – w górnej partii nadwozia.

Autobus turystyczny NefAZ 52991

Zgodnie z najnowszymi tendencjami na rynku autobusowym w Rosji, każdy liczący się producent taboru musi posiadać w ofercie autokar turystyczny. NefAZ nieco przespał moment, w którym rosyjskie zakłady zaczęły wprowadzać na rynek tego typu konstrukcje. Tym razem to NefAZ musiał więc nadrabiać zaległości. Firma z Neftekamska znów miała jednak asa w rękawie – dzięki bliskim związkom z fabryką KamAZa, mogła jako pierwsza skorzystać z nowego podwozia autobusowego KamAZ 52975 przeznaczonego do autobusów turystycznych, wprowadzonego w 2003 r. Zmiany w samym podwoziu nie są duże – obejmują zwiększony rozstaw osi, zastosowanie mostu napędowego firmy Raba o większej nośności oraz stabilizatorów przechyłów na obu osiach. Inna jest także skrzynia biegów, natomiast w układzie napędowym zastosowano wzmocniony silnik KamAZ 740.50-360, który dzięki zastosowaniu układu schładzania powietrza doładowującego uzyskuje moc 360 KM. W przypadku autokaru turystycznego stwierdzono, że musi się on charakteryzować atrakcyjną, nowoczesną sylwetką nadwozia. Dlatego nie zdecydowano się na unifikację karoserii z autobusami 5299-01M/S. Turystyczny NefAZ 52991 otrzymał zatem zupełnie nowe nadwozie o charakterystycznych, modnych obecnie ostrych liniach. Autokar prezentuje się dość atrakcyjnie, zastrzeżenia można mieć jedynie do zbyt dużej powierzchni blachy na przedniej ścianie.

Tabela 3. Dane techniczne autobusu turystycznego NefAZ 52991

Jak przystało na autobus turystyczny, NefAZ 52991 ma bogate wyposażenie przestrzeni pasażerskiej, na które składają się: miękkie, regulowane fotele, miękkie obicia na suficie i ścianach bocznych, odtwarzacz DVD z dwoma monitorami, minikuchnia czy lodówka. Autokar naturalnie wyposażono w toaletę chemiczną, jak również w miejsce do spania dla drugiego kierowcy. Stanowisko kierowcy posiada niezależny agregat grzewczy Webasto AirTop 2000. Wnętrze jest klimatyzowane systemem ThermoKing SR50SW. Podczas jazdy w warunkach ostrej zimy, o właściwą temperaturę we wnętrzu dba wodny, konwektorowy układ ogrzewania połączony z układem chłodzenia silnika, a także dodatkowe nagrzewnice umieszczone przy wejściach do autokaru oraz po jednej w przedniej części wnętrza i w kabinie sypialnej kierowcy. Wentylację zapewniają otwierane luki dachowe oraz wentylatory układu klimatyzacyjnego.

Rosyjska specyfika – pasażerskie nadbudówki

Na koniec naszej prezentacji warto przyjrzeć się produkowanym przez NefAZa nadbudówkom pasażerskim. Pojazdy te, przypominające produkowane przed laty w Jelczu autobusy zastępcze zwane „Stonkami”, trudno nazwać autobusami z prawdziwego zdarzenia. Ich przeznaczeniem jest jednak przewóz większej ilości osób, dlatego znajdują się one w sferze naszych zainteresowań. Podstawowym modelem jest NefAZ 42111, zabudowany na podwoziu KamAZ 4326-02 z napędem 4×4, z dwudrzwiową zabudową pasażerską. Razem z dwoma miejscami w kabinie kierowcy, pojazd taki może pomieścić 26 osób. Napęd zapewnia mu silnik KamAZ o mocy 240 KM, połączony z 5-stopniową skrzynią biegów. Wymiary całkowite takiego terenowego autobusu wynoszą 7920 x 2500 x 3380 mm (kolejno: długość, szerokość, wysokość), a rozstaw osi to 4200 mm. Inny autobus specjalny stanowi nadbudówka NefAZ 4208-03 na trzyosiowym podwoziu KamAZ 43114-02 z napędem na wszystkie koła. Dwudrzwiowe nadwozie oraz kabina mają łącznie 30 miejsc siedzących. Wymiary takiego zestawu wynoszą: 8410 x 2500 x 3390 mm, a rozstaw osi – 3340 + 1320 mm. Układ napędowy jest taki sam, jak w modelu opisanym powyżej. Oba wymienione pojazdy posiadają także wersje towarowo-osobowe. Pierwszy z nich ma wówczas oznaczenie 42111-06, a nadbudówka jest podzielona na część pasażerską i ładunkową. W tej pierwszej jest miejsce dla 6 osób, a kabina mieści kolejne dwie. W podobny sposób, tyle że na 3-osiowym podwoziu z napędem 6×6 powstaje pojazd 4208-06. Część pasażerska także mieści 6 osób.

Z KamAZem razem w przyszłość

Neftekamskij Avtozavod jest firmą, która w przeciwieństwie do SkanTat nie została stworzona od podstaw w celu produkcji autobusów. Rozpoczynała od wytwarzania nadwozi specjalnych dla ciężarówek KamAZ, jednak kryzys jaki dotknął ten rynek na początku lat 90., zmusił zarząd przedsiębiorstwa do poszukiwania nowych nisz rynkowych. Jak się okazało, bliska współpraca z KamAZem miała tu niebagatelne znaczenie – dzięki niej firmie udało się szybko ugruntować swoją pozycję na rynku i powalczyć o prymat w segmencie autobusów miejskich z tradycyjnym jego liderem – firmą LiAZ. A to powoduje, iż obserwacja rynku rosyjskiego staje się coraz ciekawsza. Biorąc pod uwagę, iż wspomniany konkurent wprowadził właśnie na rynek pierwszy rosyjski autobus niskopodłogowy, oczywistym staje się fakt, że KamAZ i NefAZ wkrótce również przedstawią tego typu konstrukcję. Pytanie tylko brzmi: kiedy?