Czas na Wschód (5): LAZ – autobusy miejskie

W naszym comiesięcznym cyklu, poświęconym producentom autobusów zza naszej wschodniej granicy, czas spojrzeć na kraj nieco bliższy geograficznie, a znajdujący się ostatnio w politycznym centrum zainteresowania. Mowa oczywiście o Ukrainie, na której to ostatnimi czasy w branży autobusowej dzieje się naprawdę sporo. Tym razem przyjrzymy się największemu i najstarszemu producentowi autobusów w tym kraju, czyli firmie LAZ z siedzibą we Lwowie. Wprawdzie autobusy marki LAZ w Polsce nigdy nie były popularne, jednak lwowskie zakłady mogą poszczycić się długimi tradycjami wytwórczymi, zwłaszcza jak na warunki dawnych krajów Bloku Wschodniego. Za początek istnienia zakładów przyjmuje się datę 21 maja 1945 r. Początkowo miały tu być montowane ciężarówki ZIŁ, losy fabryki jednak potoczyły się inaczej i zaczęto tu produkować zabudowy do ciężarówek. Wkrótce zaczęła się jednak, zakrojona na szeroką skalę, rozbudowa zakładów, która trwała aż 10 lat. W międzyczasie asortyment produkcji stopniowo się rozszerzał, m.in. o nadwozia specjalistyczne, jak np. sklepo-przyczepy czy żurawie. Już w 1956 r. natomiast, miejscowi konstruktorzy opracowali pierwszy model autobusu klasy midi, LAZ 695, o długości 9 metrów. Autobus wyróżniał się dużych rozmiarów wlotem powietrza do układu chłodzenia silnika, powszechnie nazywanym „łapaczem”, umieszczonym w tylnej części dachu. Ogromny deficyt środków transportu pasażerskiego w Związku Radzieckim, brak konkurencyjnego pojazdu oraz stosunkowo nowoczesna konstrukcja autobusu (np. spawana konstrukcja szkieletu w porównaniu z nitowanymi szkieletami autobusów ZIS/ZIŁ, silnik umieszczony na tylnym zwisie) spowodowały, że pojazd, który w 1957 r. wszedł do produkcji seryjnej, szybko zdobył sobie ogromną popularność w ZSRR. Pojazdy te były napędzane 6-cylindrowymi silnikami benzynowymi ZIŁ o mocy 109 KM (w późniejszych latach także dieslowskimi jednostkami MMZ) i – po kilku modernizacjach – pozostawały w produkcji aż do 2003 r.! Jednak właśnie dzięki temu modelowi, lwowskie zakłady stały się jednym z najważniejszych dostawców autobusów w ZSRR.

Specjalista w autobusach

Od 1960 r. fabryka produkuje już wyłącznie autobusy, a do modelu 695 dochodzi większy, 10,5-metrowy autobus 697, napędzany 8-cylindrowym, widlastym silnikiem benzynowym ZIŁ o mocy 130 KM, a nieco później także 12-metrowy model 699. O innowacyjności lwowskich konstruktorów niech zaświadczy fakt, że w latach 1964-1966, w fabryce wdrożono do próbnej produkcji autobus międzymiastowy 699A, wyposażony w pneumatyczne zawieszenie. Jak nietrudno się jednak domyślić, koncepcja ta nie zdała egzaminu w trudnych, radzieckich warunkach. Autobusy rodziny 695/697/699 były na tyle popularne, że produkując tylko te trzy modele, fabryka osiągnęła ogromny poziom produkcji – w grudniu 1968 r. halę montażową opuścił 50-tysięczny autobus LAZ, a w 1974 r. – stutysięczny! Mimo to, jasne stało się, iż konstrukcja ta jest coraz mniej nowoczesna i w 1973 r. zdecydowano się na pierwszą modernizację. Sylwetka została dostosowana do aktualnie panujących tendencji we wzornictwie, „łapacze” powietrza zastąpiono wlotami w dolnej części ściany bocznej na tylnym zwisie. Tak zmodernizowane pojazdy otrzymały oznaczenie 695N/697N/699N. Jednak dopiero pod koniec lat 70., firma zaczęła wprowadzać nową rodzinę autobusów. Jednym z jej przedstawicieli był 10-metrowy autobus międzymiastowy 4202, w którym – dzięki uruchomieniu produkcji ciężarówek przez KamAZa – zastosowano po raz pierwszy silnik wysokoprężny właśnie tej firmy. Nieco później dołączył do niego dłuższy, 12-metrowy model 5202, a następnie autobusy miejskie tej rodziny, które – w przeciwieństwie do poprzedniej generacji – różniły się dość znacznie od swoich międzymiastowych odpowiedników. Te dwie generacje pojazdów pozostawały w produkcji przez kolejne dziesięciolecia i z taką ofertą lwowska fabryka weszła w – trudne dla całego Bloku Wschodniego – lata 90. Sytuacja zakładów pogarszała się z roku na rok, a poziom produkcji – przy zdolnościach wynoszących ok. 15 000 autobusów rocznie – spadł do ok. 1000 sztuk. Absolutne dno zostało osiągnięte w roku 1999, kiedy to bramy zakładu opuściło zaledwie 238 pojazdów. Trzeba było podjąć radykalne kroki. W 2001 r. LAZ został sprywatyzowany, a jednymi z akcjonariuszy stali się pracownicy zakładu. Nowy zarząd podjął decyzję o całkowitej przebudowie programu produkcyjnego, opracowaniu nowych konstrukcji, wytwarzanych przy użyciu nowych technologii, modernizacji dotychczasowych produktów oraz wycofaniu z oferty archaicznej już rodziny 695/697/699. Efekty nowej polityki władz lwowskiego producenta można było zobaczyć w 2004 r. – LAZ zaprezentował wówczas zupełnie nową ofertę, z której co niektóre modele mogły wprawić w zdumienie nawet zachodnich specjalistów. Poniżej prezentujemy odnowioną ofertę autobusów LAZ.

Autobusy miejskie – trzon oferty: model 5252

Tradycyjnie, nasz opis rozpoczynamy od autobusów miejskich. Trzonem oferty LAZ w tym segmencie jest wysokopodłogowy model 5252, będący jedną z kolejnych modernizacji rodziny „5”, wprowadzonej do produkcji pod koniec lat 70. Jedną z nowości wprowadzonych do tej konstrukcji w 2000 r. były wklejane szyby boczne, które znacznie odświeżyły wygląd tego już nieco przestarzałego pojazdu. Ponadto, do budowy szkieletu wprowadzono profile z ocynkowanej stali, a elementy poszycia także przykleja się do szkieletu. Nadkola – tak jak we wszystkich autobusach miejskich LAZ – wykonano ze stali nierdzewnej. Wprowadzone zmiany przyczyniły się tym samym do zwiększenia trwałości pojazdu oraz unowocześnienia jego sylwetki. Pojazd zabiera na pokład 97 pasażerów, w tym 28 na miejscach siedzących. Wentylacja wnętrza odbywa się poprzez otwory dachowe oraz przesuwne górne partie okien (w opcji dostępny jest układ klimatyzacyjny Webasto). Ogrzewanie zapewnia natomiast niezależna nagrzewnica, także firmy Webasto.

Tabela 1: Dane techniczne autobusu LAZ 5252

Wysokopodłogowy autobus 5252 posiada naturalnie także wersję przegubową, która wyróżnia się dość dużą pojemnością. Model o dość nietypowym oznaczeniu A291 ma 17,2 metra długości i zabiera na pokład 174 osoby, spośród których 40 może podróżować na miejscach siedzących. Ogrzewanie we wnętrzu zapewniają dwie nagrzewnice – Webasto w pierwszym członie oraz OB-95 w drugim.

Tabela 2: Dane techniczne autobusu LAZ A291

Czas na hit – niskopodłogowy A183 „CityLAZ”.

Jednak zdecydowanie największym hitem lwowskiego producenta jest miejski autobus niskopodłogowy A183 „CityLAZ”. Zaprezentowany po raz pierwszy w 2004 r. pojazd robi ogromne wrażenie. Jego bardzo nowoczesna sylwetka, z boczną powierzchnią oszkloną zachodzącą na opaski nadokienne, może poruszyć – co w przypadku pojazdów ze Wschodu nie jest takie oczywiste – także zachodnioeuropejskie gusta i przypomina rozwiązania stosowane przez niektórych renomowanych producentów europejskich. Stylistycznie pojazd nawiązuje przede wszystkim do Neoplana Centrolinera N4516. Co ważne, w pojazdach tych stosowane są komponenty renomowanych, zachodnich firm. Także wnętrze, z dużą przestrzenią dla osób stojących oraz modnymi ostatnio, wygiętymi ku górze poręczami oraz wieżową zabudową silnika przywodzi na myśl najnowsze konstrukcje zachodnioeuropejskie. W autobusie zastosowano portalowy most napędowy (do wyboru firmy Raba lub ZF), a więc jest to konstrukcja 100% niskopodłogowa, natomiast pneumatyczne zawieszenie pojazdu zostało wyposażone w tzw. funkcję przyklęku. Ten zabierający na pokład 100 pasażerów autobus napędzany jest silnikiem Deutz Euro 2 o mocy 265 KM. Wentylację wnętrzu zapewniają klapy dachowe, uchylne górne partie okien oraz sufitowy wentylator wyciągowy.

Tabela 3: Dane techniczne autobusu LAZ A183 „CityLAZ”

LAZ w wersji lotniskowej

Niemałą sensację wywołał także – zaprezentowany wspólnie z opisanym powyżej autobusem miejskim – zbudowany na jego bazie autobus lotniskowy LAZ AX183 „Aeroport”. Konstrukcja ta, dzięki płaskiej podłodze pozbawionej stopni na całej długości przejścia, idealnie nadawała się do budowy autobusu dowożącego pasażerów z lotniskowej poczekalni do samolotu. Przy zachowaniu tych samych wymiarów, co w modelu A183 „CityLAZ”, autobus wyposażono w cztery pary drzwi z prawej strony (w tym pierwsze otwierane do wewnątrz, a pozostałe odskokowo-przesuwne) oraz dwie pary drzwi z lewej strony nadwozia. Wewnątrz, w przedniej części autobusu nie ma w ogóle miejsc siedzących, cała przestrzeń w tej części pojazdu przeznaczona jest dla stojących, dlatego zamontowano tutaj liczne poręcze i uchwyty. Fotele umieszczone są dopiero od tylnego nadkola. Ta osobliwa konstrukcja może zabrać na pokład 130 pasażerów, w tym 13 na miejscach siedzących. Poza tym, autobus posiada identyczne wyposażenie, jak model CityLAZ, z wyjątkiem układu ogrzewania, w którego skład wchodzą aż 3 nagrzewnice wodne Webasto – dla części przedniej, środkowej i tylnej.

Tabela 4: Dane techniczne autobusu LAZ AX183 „Aeroport”

W drugiej części artykułu opiszemy autobusy międzymiastowe LAZ z rodziny „Liner” oraz autokar turystyczny „NeoLAZ”.

Źródła:

dane producenta

Zdzisław Podbielski „Samochody Ciężarowe, Specjalne i Autobusy”

Print Shops Prego: „Ciężarówki Świata 2002”