Berkhof Valkenswaard – od rodzinnego businessu do wielkiego koncernu

Przyglądając się historii rozwoju rynku autobusowego w Europie, nie sposób pominąć holenderskiej firmy Berkhof, której obecna, pełna nazwa brzmi VDL Berkhof Valkenswaard B.V. Ta założona na początku lat 70. rodzinna firma szybko się bowiem rozrosła i zaczęła przejmować znacznie starszych i większych producentów, stając się ostatecznie trzonem koncernu, pretendującego do roli jednego z głównych graczy na europejskim rynku. Co ciekawe, jej początki nierozłącznie wiążą się z historią innego holenderskiego producenta autobusów – firmy Bova – z którą Berkhof kilka lat temu znów znalazł się w jednym koncernie i z którą wspólnie opracował model autokaru piętrowego. Można zatem powiedzieć, że historia zatoczyła koło. Ale zacznijmy od początku.

Berkhof na Prima Aprilis

A wszystko zaczęło się w… Prima Aprilis, dokładnie 1 kwietnia 1970 r. Wtedy to Aart G. Berkhof – po odejściu z firmy Bova – założył wspólnie z synem Henkiem własny, rodzinny biznes w Valkenswaard, można powiedzieć – pod samym nosem swojego byłego pracodawcy. Niewielkie przedsiębiorstwo „Carrosseriefabriek Berkhof”, założone na powierzchni 4000 m2 (w tym 1000 m2 pod dachem), zajmowało się początkowo naprawami i remontami autobusów. Zakłady rozpoczęły działalność 1 października 1970 r. i początkowo dawały zatrudnienie jedynie 10 osobom. Jednak biznes rozwija się na tyle dobrze, że w 1972 r., firma dokupuje 700 m2 terenu na rozbudowę zakładów, a Aart Berkhof podejmuje decyzję o rozpoczęciu produkcji własnych nadwozi autokarów. Nic trudnego – wszak przez blisko 15 lat zajmował się tą działalnością w zarządzie firmy Bova. W tym celu firma wykupuje kolejne grunty – tym razem o powierzchni 2000 m2, gdzie stają nowe zakłady, w których uruchomiona zostaje produkcja nadwozi autobusów turystycznych. W 1975 r. zakłady te zostają znów rozbudowane – ich powierzchnia powiększa się o kolejne 700 m2. Sędziwy już w tym czasie Aart Berkhof postanawia przekazać kierowanie firmą swojemu synowi Henkowi, wraz z którym zakładał przedsiębiorstwo. Jednak aby nadal mieć nad nim pieczę, pozostaje na stanowisku dyrektora współzarządzającego.

Biznes się rozkręca…

Wkrótce okazuje się, że produkcja nadwozi autokarów była strzałem w dziesiątkę. Firma rozwija się bardzo szybko, do czego z pewnością przyczynia się swoista synteza doświadczenia i wiedzy Aarta Berkhofa z pomysłowością, dynamizmem i smykałką do interesów młodego Henka. W 1979 r. zakłady państwa Berkhof znów zostają rozbudowane – tym razem ich powierzchnia powiększa się o 1400 m2. Liczba zatrudnionych pracowników wzrasta do 70. Niestety, w 1982 r. Aart Berkhof umiera. Henk czując, że trudno będzie mu samemu sprostać wszystkim obowiązkom, decyduje się wprowadzić do zarządu firmy J. L. Lathouwersa. Tymczasem rodzinny biznes rozwija się coraz dynamiczniej, a zatrudnienie osiąga 90 osób. Skłania to Henka Berkhofa i J. L. Lathouwersa do podjęcia decyzji o budowie zupełnie nowych zakładów. W tym celu firma wykupuje grunt o powierzchni 41 000 m2 na terenie parku przemysłowego w Valkenswaard. Do końca 1984 r. na terenie tym stają nowe hale fabryczne o powierzchni 10 000 m2, w których zatrudnienie znajduje łącznie 116 osób. 4 grudnia następuje uroczysta inauguracja nowej fabryki, a jej bramy opuszczają pierwsze zmontowane autokary. Seryjna produkcja rusza miesiąc później, a zatrudnienie wzrasta do 132 osób.

Dalsza rozbudowa fabryki

W 1986 r. do zarządu firmy dołącza E. Vanlauwe, a rok później zatrudnienie wynosi już 220 pracowników. Zakłady zostają rozbudowane o kolejne 10 000 m2, osiągając dzisiejszą zdolność produkcyjną, wynoszącą ok. 350 autokarów rocznie. Coraz dynamiczniej rozwijający się rynek autobusów używanych zachęca zarząd firmy do zainteresowania się także tym segmentem rynku. Dlatego w rozbudowanych zakładach zostaje zorganizowany salon sprzedaży pojazdów z drugiej ręki, mogący pomieścić do 20 autobusów.

Pod koniec lat 80., firma wprowadza do oferty nową rodzinę autokarów serii Excellence, która otrzymuje bardzo szeroki wachlarz wariantów i odmian, w tym także model piętrowy (Excellence 3000HD). Była to pierwsza rodzina autokarów Berkhofa, którą zaczęto szerzej sprzedawać także poza Beneluksem.

We dwójkę raźniej

Dobrze rozwijający się biznes powoduje, że firma dysponuje coraz większymi środkami na inwestycje. Jednocześnie zarząd Berkhofa zdaje sobie sprawę, że coraz silniejsze tendencje globalizacyjne na rynku dadzą szansę przetrwania tylko największym. Dlatego rozpoczynają się poszukiwania partnera, dzięki współpracy z którym firma mogłaby zwiększyć produkcję oraz poszerzyć swoją obecność rynkową. Wybór pada na holenderską firmę Hainje, posiadającą wieloletnie tradycje w produkcji autobusów miejskich i praktycznie dominującą w tym segmencie rynku w Holandii. Firma dysponowała zakładami w Herenveen o powierzchni ok. 12 000 m2 i przy zatrudnieniu wynoszącym ok. 180 pracowników, wytwarzała do 120 autobusów rocznie. W 1989 r. Berkhof całkowicie przejmuje firmę Hainje i zmienia jej nazwę na Berkhof Herenveen, a markę produkowanych autobusów na Berkhof. Jednocześnie Berkhof zdecydował się przejąć także zakłady Postma (także zlokalizowane w Herenveen), będące jednym z głównych poddostawców Hainje, specjalizującym się w produkcji elementów z żywic epoksydowych.

Narodziny koncernu

Te dwa przejęcia dały początek holdingowi Berkhof Group, którego oferta obejmowała teraz szerokie spektrum pojazdów o różnym zastosowaniu – od autobusów miejskich po luksusowe autokary turystyczne. W 1990 r. połączone firmy Berkhof, Berkhof Herenveen i Postma tworzą koncern Berkhof Group, który łącznie daje zatrudnienie ok. 600 pracowników i może produkować ok. 750 autobusów rocznie, co czyni go największym producentem autobusów w Holandii. Udana fuzja z Hainje zachęca zarząd Berkhofa do kolejnych przejęć – tym razem już poza Holandią. W 1991 r., Berkhof przejmuje belgijskiego producenta minibusów na bazie samochodów dostawczych – firmę Denolf & Depla z Roeselare, zatrudniającą 15 osób. Na tym jednak nie koniec. Widząc dobre perspektywy przed rynkiem autobusów klasy mini, Berkhof decyduje się także na wykup innego producenta minibusów – firmy Carrosserie Kusters Venlo B.V. Ta niewielka, ale znana holenderska firma, zatrudniająca 55 osób, specjalizowała się w konwersjach samochodów dostawczych, budowie minibusów na ich podwoziach, jak również produkcji pojazdów specjalnych, instalacji układów klimatyzacyjnych oraz dostosowywaniu autobusów do potrzeb osób niepełnosprawnych. W ten sposób powstaje koncern dający zatrudnienie 700 osobom i mogący produkować ponad 800 autobusów rocznie. Tym samym Berkhof staje się liczącym producentem już nie tylko w Beneluksie, ale i w skali całego rynku europejskiego.

Powstaje Berkhof-Jonckheere Group

Coraz większa presja globalizacyjna oraz pogorszenie się sytuacji na rynku Beneluksu powodują, że skłonność autobusowych firm w Holandii do fuzji nie zmniejsza się. Dlatego w sierpniu 1994 r. zostaje zawarta umowa o przejęciu przez Berkhof Group 100% udziałów w belgijskiej firmie Jonckheere Bus & Coach. Ten mający spore tradycje producent z siedzibą w Roeselare, specjalizował się – podobnie jak Berkhof – w produkcji nadwozi autokarów turystycznych. Zatrudniając ok. 500 pracowników, Jonckheere posiadał zdolności produkcyjne sięgające 400 pojazdów rocznie. Ponadto we wrześniu Berkhof przejmuje inną belgijską firmę – New Baat, która przejmuje całą działalność grupy w dziedzinie obrotu używanymi autobusami. W październiku Kusters przenosi się do nowo wybudowanych zakładów w Venlo.

Berkhof Axial zamiast Excellence

Pod koniec 1994 r. w wieku 52 lat, odchodzi niestety drugi z założycieli firmy – Henk Berkhof, a kierowanie nad firmą przejmuje E. Vanlauwe. Henk pozostawia po sobie jednak prężnie rozwijający się koncern, który przy zatrudnieniu sięgającym 1200 pracowników i zdolnościach produkcyjnych blisko 1300 autobusów rocznie, stał się już poważnym graczem na międzynarodowej scenie, z którym największe światowe koncerny musiały się liczyć.

W 1995 r. zaprezentowano pierwsze modele nowej rodziny autokarów Axial, które stopniowo zastępowały popularną rodzinę Excellence. Jako ostatni, w 2000 r. do produkcji wszedł piętrowy model Axial 100DD.

W 1997 r. koncern zmienia nazwę na Berkhof-Jonckheere Group, a w rok później zostaje przejęty przez holenderski koncern VDL, skupiający dotąd głównie producentów z branży metalurgicznej i tworzyw sztucznych, a także posiadający od 1993 r. udziały w firmie DAF Bus International, zajmującej się produkcją podwozi autobusowych. W 1999 r. VDL Groep obejmuje 52% udziałów w spółce APTS (Advanced Public Transport Systems – Zaawansowane Rozwiązania dla Komunikacji Publicznej), której głównym celem jest prowadzenie prac badawczych nad nowymi koncepcjami rozwiązań dla komunikacji zbiorowej. Firma ta zasłynęła prezentacją studium „Phileas” w 2000 r.

Zmiany po przejęciu przez VDL

W 2000 r. w koncernie VDL Bus Groep zachodzą zmiany strukturalne. Berkhof-Jonckheere Group ulega likwidacji, a wszystkie należące do niej firmy podlegają teraz bezpośrednio spółce-matce VDL Bus Groep (od 2005 r. – VDL Bus & Coach). Tym samym, VDL Bus Groep staje się prawnym następcą Berkhof-Jonckheere Group i wkracza do grona największych koncernów autobusowych w Europie.

W 2003 r. do nazw wszystkich firm wchodzących w skład koncernu, dołączono człon „VDL”. W ten sposób firma, której poświęcamy niniejszy artykuł, otrzymała nazwę VDL Berkhof Valkenswaard, a jej filia produkująca autobusy miejskie (ex Hainje) – VDL Berkhof Herenveen.

Berkhof i Bova – znów razem

Ta historyczna chwila nastąpiła w sierpniu 2003 r., kiedy to VDL Groep przejęła firmę Bova – najbardziej znanego holenderskiego producenta autokarów turystycznych, zmieniając jednocześnie jego nazwę na VDL Bova. Tym samym, dwie firmy – Berkhof i Bova, których drogi rozeszły się na przełomie lat 60. i 70. – znów znalazły się razem pod skrzydłami jednego właściciela. Co więcej, latem 2004 r. zaprezentowano pierwszy pojazd będący efektem współpracy obu firm – piętrowy autokar Bova Synergy DD138, którego konstrukcję zunifikowano z nadwoziem autobusu Berkhof Axial 100DD. Tym samym – historia zatoczyła koło. Jeżeli wierzyć w magię dat, można by się zastanawiać, czy za tą ironią losu nie stoi data założenia firmy Berkhofa, która wypadła 1 kwietnia…

Tak na marginesie, obserwując dynamiczny rozwój firmy w latach 80. i 90. nasuwają się analogie do polskiej firmy Solaris Bus & Coach. Różnice polegają głównie na tym, że nasz producent specjalizuje się w integralnych konstrukcjach autobusów miejskich, podczas gdy Berkhof buduje głównie autokary turystyczne, w większości zabudowując je na podwoziach innych firm. Ciekawe jest jednak, czy analogii na drodze rozwoju obu firm będzie więcej? Czy na polskim rynku także czekają nas takie niespodziewane fuzje? Zobaczymy…

Autor pragnie podziękować producentowi – firmie VDL Berkhof Valkenswaard – za dostarczenie materiałów dotyczących historii firmy, a w szczególności oryginalnych zdjęć wyjętych z firmowego archiwum.