Czas na Wschód (14): PAZ (1/2)

Po krótkiej przerwie powracamy do prezentowania obecnej oferty, zachodzących zmian oraz często skomplikowanych dziejów producentów autobusów zza naszej wschodniej granicy. W kolejnych odcinkach cyklu zamierzamy kontynuować opisywanie firm, które znalazły się w grupie RusPromAvto, wyrastającej na ważną korporację przemysłową we Wschodniej Europie i najpoważniejszego konkurenta KAMAZa na terenie Wspólnoty Niepodległych Państw. Przypomnijmy, że do koncernu tego należą m.in. firmy GAZ –producent samochodów osobowych, dostawczych i lekkich ciężarówek, producent silników Diesla JaMZ, dostawca podzespołów do dużych pojazdów KAAZ oraz najbardziej nas interesująca grupa Russkije Avtobusy. W jej skład wchodzą firmy: LiAZ, GołAZ, PAZ oraz KAWZ. Dwie pierwsze już opisaliśmy na łamach Infobusa, dziś natomiast zajmiemy się firmą Pavlovskij Avtobus (marka PAZ), która w ramach grupy specjalizuje się w produkcji autobusów małej pojemności.

Historia zakładów w Pawłowie sięga lat 30. ubiegłego wieku, kiedy to wraz z decyzją włądz radzieckich o budowie fabryki samochodów w Gorki, w oparciu o amerykańska licencję, postanowiono postawić dodatkowy zakład w Pawłowie nad Oką, który miał dostarczać przyszłej firmie GAZ oraz innym radzieckim producentom elementy wyposażenia stanowiska kierowcy. W 1932 r., fabryka w Pawłowie została oficjalnie otwarta i rozpoczęła produkcję. Elementy stanowisk kierowcy pozostawały głównym produktem firmy aż do 1952 r., z przerwą na lata 1941-1945, kiedy to została zaangażowana do produkcji na potrzeby wojska. Po II Wojnie Światowej panował w Związku Radzieckim ogromny niedobór środków transportu publicznego, zwłaszcza na terenach wiejskich, gdzie potrzebne były niewielkie, ale wytrzymałe pojazdy. W związku z tym, zarząd fabryki wystosował do władz w Moskwie propozycję przekształcenia zakładu w Pawłowie w fabrykę niewielkich autobusów. Decyzja została zaakceptowana i w 1952 r. fabryka zmieniła nazwę na Pavlovskij Avtobusnyj Zavod (PAZ), a 5 sierpnia tego roku bramy zakładów opuścił pierwszy mały autobus PAZ 651. Była to konstrukcja oparta na ramie lekkiej ciężarówki GAZ 51 (produkowanej także na licencji w Polsce przez FSC Lublin) z zachowanym oryginalnym przodem z wysuniętą maską silnika. Fakt ten powodował, iż autobus okazał się niezbyt funkcjonalny. Dlatego wkrótce został zastąpiony nieco nowocześniejszym modelem PAZ 652, wyposażonym w nadwozie typu wagonowego.

Pod koniec lat 60. firma zaczęła brać udział w międzynarodowych targach branżowych, gdzie zdobywała nawet nagrody jednak głównie za prezentowane prototypy, które nie wchodziły do produkcji seryjnej. W grudniu 1968 r. rozpoczęła się produkcja nowego modelu PAZ 672, który był produkowany aż do 1989 r. i stał się znakiem rozpoznawczym rosyjskiego producenta. Autobusy te do dziś można spotkać na wielu wiejskich trasach na rosyjskiej prowincji. Był to jednocześnie pierwszy autobus produkowany metodami przemysłowymi.

  

W grudniu 1989 r. model 672 został zastąpiony nowszą konstrukcją 3205 podobnej klasy. Pojazd nadal bazował na przedniosilnikowym podwoziu ciężarówki GAZ. Nieco zmodernizowana wersja tego modelu produkowana jest do dzisiaj, stanowiąc trzon oferty producenta z Pawłowa.

W historii firmy PAZ jest także polski akcent. W połowie lat 90., firma podjęła decyzję o wejściu w segment rynku autobusów o większej pojemności. Postanowiono, że PAZ będzie produkował także duże autobusy miejskie i międzymiastowe. Firma nie miała jednak doświadczenia w ich produkcji, ani odpowiedniej technologii podwoziowej. Dlatego postanowiono wykorzystać do tego celu podwozia importowane. Jednak te oferowane przez producentów z Europy Zachodniej były wówczas zbyt drogie jak na rosyjskie warunki. Dlatego postanowiono szukać partnera wśród firm z Europy Środkowej. Wówczas nawiązano współpracę z Autosanem, który na mocy podpisanej umowy dostarczał do Pawłowa podwozia autobusów H10-10 i H10-12, wyposażane w silniki Cummins. Na nich, PAZ zabudowywał własne nadwozia autobusów 4223 (wersja midi) i 5269 (wersja maxi). Ta obiecująco zapowiadająca się współpraca została jednak przerwana na skutek kryzysu rynku rosyjskiego pod koniec lat 90., który nie ominął także firmy z Pawłowa.

Wzrost produkcji nastąpił dopiero po roku 2000. Wówczas, firma weszła w skład koncernu RusPromAvto, który podjął decyzję o przyznaniu każdemu z producentów zakresu specjalizacji tak, aby wzajemnie ze sobą nie konkurowały. PAZowi –co naturalne –przypadła w udziale produkcja autobusów klasy mini i midi, w związku z czym produkcja większych modeli była stopniowo wygaszana. W 2002 r. zadebiutował mały autobus nowej generacji Avrora –pierwsza integralna konstrukcja firmy, wyposażona w komponenty ZIŁ.

Po latach trudności w utrzymaniu się na niestabilnym rynku rosyjskim, ostatnio produkcja znów zaczęła rosnąć i osiągnęła poziom ok. 11 000 autobusów –nie notowany od 1989 r. W 2003 r., PAZ wyprodukował 11 323 autobusy, w tym 10 249 szt. Modelu 32053, 360 szt. –4230 Avrora, 709 szt. –4234 oraz ostatnie 5 szt. dużych autobusów 5272 na podwoziu KAMAZ. W 2003 r., Pavlovskij Avtobus wyprodukował 11 300, w 2004 r. –12 114, a w ciągu pierwszych 9 miesięcy 2005 r. – 9871 autobusów. W pierwszej z dwóch części prezentacji oferty firmy Pavlovskij Avtobus, skupimy się na autobusach klasy mini, które są tradycyjną specjalnością zakładu.

    

Podstawowym modelem w ofercie PAZ jest mały autobus miejski 3203/3204, bazujący na konstrukcji zaprezentowanej w 1989 r. Pojazd ten jako pierwszy z serii otrzymał w ub.r. zmodernizowane nadwozie, które prawdopodobnie będzie stopniowo wprowadzane także do kolejnych modeli tej rodziny. Autobusy PAZ 3203 i 3204 różnią się jedynie zastosowanym zespołem napędowym –drugi z nich wyposażono w zachodnie komponenty, tzn. wysokoprężny silnik Cummins Euro 2 oraz skrzynię biegów ZF. Natomiast model oznaczony niższym numerem posiada rosyjski silnik ZMZ oraz skrzynię biegów GAZ. Co ciekawe, jest to silnik benzynowy, co w dzisiejszych czasach w Europie Zachodniej czy nawet Środkowej jest technicznym ewenementem. W rosyjskich warunkach ma to jednak swoje zalety: dzięki pracy w technologii zapłonu iskrowego, silnik ten można łatwo przystosować do spalania popularnych paliw gazowych, takich jak LPG. Ponadto, zapłon iskrowy lepiej spisuje się np. w warunkach bardzo niskich temperatur, o które w Rosji –jak wiadomo –nietrudno.

 

Tabela 1: Dane techniczne autobusów PAZ 3203 i 3204

Model	PAZ 3203	PAZ 3204
Typ autobusu	Miejski mini
Nadwozie	Typu wagonowego, oparte na ramie
Trwałość nadwozia	Ok. 8 lat
Długość, szerokość, wysokość (mm)	6960 x 2410 x 2880	7600 x 2410 x 2880
Rozstaw osi (mm)	3800
Wysokość wnętrza (mm)	1980
Liczba drzwi pasażerskich	0-1-0	0-1-1
Pojemność pasażerska (w tym miejsc siedzących)	37 (23)	52 (18)
Pojemność zbiornika paliwa	105 dm3 (benz.)-115 dm3 (LPG)	95 dm3
Oś napędzana	Raba 360.80
Układ kierowniczy	CSA 300.92
Układ hamulcowy	Tarczowy z układem ABS
Wentylacja	Klapy dachowe, uchylne górne partie okien
Ogrzewanie	Jedna nagrzewnica Webasto DBW 300	4 nagrzewnice
Silnik	ZMZ 5234.10 (benzynowy)	Cummins B3,9
Liczba i układ cylindrów	V8	R4
Norma emisji spalin	Euro 1	Euro 2
Pojemność skokowa (dm3)	4,67	3,92
Moc maks. (kW/KM)	96/130 (benz.), 92/125 (LPG)	104 (140)
Maks. moment obrotowy (Nm)	314 (benz.), 305 (LPG)	502
Zużycie paliwa przy 60 km/h (l/100 km)	27 (benz.), 29,7 (LPG)	16,3
Lokalizacja silnika	Na przednim zwisie, wzdłużnie
Prędkość maks.	85 km/h	95 km/h
Skrzynia biegów	GAZ 3307 (mechaniczna, 5-stopniowa)	ZF S5-42 (mechaniczna, 5-stopniowa)
Masa własna / całkowita (kg)	4705 / 7705	5055 / 8825

 

  

Autobusy PAZ 32054, posiadające trzy odmiany (32054, 32054-03 i 32054-07), to bardzo popularne w Rosji –zwłaszcza w mniejszych miastach –autobusy miejskie, które stały się znakiem rozpoznawczym producenta z Pawłowa. Od opisanego wcześniej modelu różnią się dodatkowymi, dwuskrzydłowymi drzwiami na tylnym zwisie oraz szerszą ofertą zespołów napędowych (oprócz silnika benzynowego ZMZ i wysokoprężnego Cummins, dostępna jest także białoruska jednostka typu Diesel –MMZ). Warto tu nadmienić, że kilka sztuk autobusów miejskich PAZ 3205 można spotkać także w Polsce (ok. w Dębicy). Kilka lat temu sprowadzała je do Polski firma NGV Autogas z Krakowa, a główną przesłanką do tego było właśnie bardzo łatwe przystosowanie układu napędowego z silnikiem benzynowym do pracy na paliwie gazowym LPG.

 

Tabela 2: Dane techniczne autobusów PAZ 32054, PAZ 32054-03 i PAZ 32054-07

Model	PAZ 32054	32054-03	32054-07
Typ autobusu	Podmiejski mini
Nadwozie	Typu wagonowego, oparte na ramie
Trwałość nadwozia	Ok. 8 lat
Długość, szerokość, wysokość (mm)	6925 x 2500 x 2960
Rozstaw osi (mm)	3600
Wysokość wnętrza (mm)	1962
Liczba drzwi pasażerskich	0-2-2
Pojemność pasażerska (w tym miejsc siedzących)	42 (23+1)	38 (20+1)
Pojemność zbiornika paliwa	105 dm3
Oś napędzana	ZIŁ lub KAAZ
Układ kierowniczy	MAZ 64229 ze wspomaganiem
Układ hamulcowy	Dwuobwodowy, bębnowy z układem ABS
Wentylacja	3 klapy dachowe, przesuwne górne partie okien
Ogrzewanie	Połączone z układem chłodzenia silnika
Silnik	ZMZ 5234.10 (benzynowy)	Cummins B3,9-140	MMZ 245.7
Liczba i układ cylindrów	8V	4R	4R
Norma emisji spalin	Euro 1	Euro 2	Euro 1
Pojemność skokowa (dm3)	4,67	3,92	4,75
Moc maks. (kW/KM)	96 (130)	104 (140)	90 (122)
Maks. Moment obrotowy (Nm)	314	502	424
Zużycie paliwa przy 60 km/h (l/100 km)	20,5	16	18
Lokalizacja silnika	Na przednim zwisie, wzdłużnie
Prędkość maks.	90	80	90
Skrzynia biegów	GAZ 3307 (mechaniczna, 4-stopniowa)	ZF S6-42 (mechaniczna, 6-stopniowa)	PAZ 3206-70 (mechaniczna, 5-stopniowa)
Masa własna / całkowita (kg)	5130 / 8185	5340 / 8060	5345 / 8120

 

    

Autobus PAZ 32053 to nic innego, jak międzymiastowa odmiana opisanego powyżej modelu 3205. Jest to konstrukcja dość często spotykana na międzymiastowych trasach w Rosji, przebiegających głównie przez tereny wiejskie. Konstrukcja ta posiada dwie podstawowe wersje: lokalną i międzymiastową, różniące się przede wszystkim poziomem komfortu, wykończeniem i liczbą miejsc.

 

Tabela 3: Dane techniczne autobusu PAZ 32053

Typ autobusu	Międzymiastowy mini
Nadwozie	Typu wagonowego, oparte na ramie
Trwałość nadwozia	Ok. 8 lat
Długość, szerokość, wysokość (mm)	6925 x 2500 x 2960
Rozstaw osi (mm)	3600
Wysokość wnętrza (mm)	1962
Liczba drzwi pasażerskich	0-1-1
Pojemność pasażerska (w tym miejsc siedzących)	Wersja lokalna: 41 (25+1) Wersja międzymiastowa: 36 (21+1)
Pojemność zbiornika paliwa	105 dm3
Oś napędzana	ZIŁ lub KAAZ
Układ kierowniczy	MAZ 64229
Układ hamulcowy	Bębnowy, dwuobwodowy z systemem ABS
Wentylacja	3 klapy dachowe, przesuwne górne partie okien
Ogrzewanie	b.d.
Silnik	ZMZ 5234.10 (benzynowy)
Liczba i układ cylindrów	8V
Norma emisji spalin	Euro 1
Pojemność skokowa (dm3)	4,67
Moc maks. (kW/KM)	96 (130)
Maks. Moment obrotowy (Nm)	314
Zużycie paliwa przy 60 km/h (l/100 km)	20,5
Lokalizacja silnika	Na przednim zwisie, wzdłużnie
Prędkość maks.	90 km/h
Skrzynia biegów	GAZ 3307 (mechaniczna, 4-stopniowa)
Masa własna / całkowita (kg)	Wersja lokalna: 5170 / 8185 Wersja międzymiastowa: 5340 / 8060

 

  

Warto wspomnieć także o specjalnych wersjach autobusów PAZ 32053. Oprócz wersji pasażerskich, pojazd ten jest dostępny także jako towos (32053-20 Gruzopasażirskij) oraz jako karawan (32053-08 Ritualnyj). Pierwszy z nich może przewozić od 3 do 12 osób oraz ładunek o maksymalnej masie 1,9 t i objętości od 5,3 do 15 m3. Karawan zabierze na pokład –oprócz trumny –do 16 osób (obsługa i żałobnicy).

 

  

Inną wersją specjalną jest model 3206, wyposażony w stały napęd obu osi (4×4). Dzięki temu, pojazd przystosowany jest do poruszania się w trudnym terenie i chętnie nabywany jest np. przez kopalnie odkrywkowe do przewozu pracowników.

 

Tabela 4: Dane techniczne autobusu PAZ 3206

Typ autobusu	Specjalny mini, napęd 4×4
Nadwozie	Typu wagonowego, oparte na ramie
Trwałość nadwozia	Ok. 8 lat
Długość, szerokość, wysokość (mm)	6925 x 2480 x 3105
Rozstaw osi (mm)	3600
Wysokość wnętrza (mm)	1962
Liczba drzwi pasażerskich	0-1-0
Pojemność pasażerska (w tym miejsc siedzących)	25+1 (25+1)
Pojemność zbiornika paliwa	105 dm3
Mosty napędowe	GAZ
Układ kierowniczy	MAZ 64229
Układ hamulcowy	Bębnowy, dwuobwodowy z systemem ABS
Wentylacja	3 klapy dachowe, przesuwne górne partie okien
Ogrzewanie	b.d.
Silnik	ZMZ 5234.10 (benzynowy)
Liczba i układ cylindrów	8V
Norma emisji spalin	Euro 1
Pojemność skokowa (dm3)	4,67
Moc maks. (kW/KM)	96 (130)
Maks. moment obrotowy (Nm)	314
Zużycie paliwa przy 60 km/h (l/100 km)	20,5
Lokalizacja silnika	Na przednim zwisie, wzdłużnie
Prędkość maks.	90 km/h
Skrzynia biegów	GAZ 3307 (mechaniczna, 4-stopniowa)
Masa własna / całkowita (kg)	5395 / 7240

 

    

Ciekawą ofertę stanowi mały, niskowejściowy autobus miejski PAZ City, po raz pierwszy zaprezentowany na targach MIMS w Moskwie w 2005 r. Autobus powstał na przedniosilnikowym podwoziu samochodu dostawczego Volkswagen Transporter T5/7JL113. Dzięki umieszczeniu silnika z przodu oraz napędowi na przednią oś, producent nadwozia ma –dosłownie i w przenośni – szerokie pole do popisu w budowie tylnej części pojazdu. Przód, wraz z maską silnika, pochodzi z auta dostawczego, natomiast dalsza część karoserii jest zupełnie nowa. W celu zwiększenia ładowności, a więc i zdolności przewozowej autobusu, zdecydowano się na zastosowanie dodatkowej, trzeciej osi wleczonej. To ciekawe rozwiązanie jest dość często spotykane w konstrukcjach zachodnich „specjalistów”od minibusów, takich jak Ernst Auwäerter. Pozwala to zbudować pojazd o gabarytach i parametrach wystarczających do pełnienia funkcji małego autobusu, przy zachowaniu niedrogiego podwozia auta dostawczego z przednim napędem, co z kolei umożliwia zastosowanie niskiej podłogi na znacznej powierzchni przestrzeni pasażerskiej. Ponadto, użycie podwozia zachodniej konstrukcji gwarantuje wysoki poziom techniczny powstałemu pojazdowi. Wśród parametrów autobusu warto zwrócić na zużycie paliwa, które producent podaje na poziomie ok. 8 l/100 km. Trudno powiedzieć, na ile dane te są wiarygodne biorąc pod uwagę chociażby zwiększoną wysokość nadwozia czy duże wahania obciążenia pojazdu w rzeczywistej eksploatacji. Niemniej nawet biorąc poprawkę na te informacje, liczba ta wygląda i tak obiecująco.

 

Tabela 6: Dane techniczne autobusu PAZ City/VW T5

Typ autobusu	Miejski mini, niskowejściowy
Nadwozie	Zabudowa podwozia samochodu dostawczego Volkswagen Transporter T5/7JL113, dodatkowa tylna oś wleczona
Trwałość nadwozia	Ok. 6 lat
Długość, szerokość, wysokość (mm)	7145 x 2130 x 2625
Rozstaw osi (mm)	4100
Wysokość wnętrza (mm)	2130
Liczba drzwi pasażerskich	0-2-1
Pojemność pasażerska (w tym miejsc siedzących)	25 (13+1)
Pojemność zbiornika paliwa	80 dm3
Oś napędzana	Volkswagen
Układ kierowniczy	VW ze wspomaganiem
Układ hamulcowy	Tarczowy, dwuobwodowy z układem ABS i ASR
Wentylacja	Wentylatory wyciągowe, klapy dachowe, uchylne górne partie okien
Ogrzewanie	Nagrzewnica przestrzeni pasażerskiej + niezależna nagrzewnica stanowiska kierowcy
Silnik	Volkswagen 7JL113 TDI-PD
Liczba i układ cylindrów	5R
Norma emisji spalin	Euro 3
Pojemność skokowa (dm3)	2,46
Moc maks. (kW/KM)	128 (174)
Maks. moment obrotowy (Nm)	400
Zużycie paliwa przy 60 km/h (l/100 km)	8
Lokalizacja silnika	Na przednim zwisie, poprzecznie
Prędkość maks.	140 km/h
Skrzynia biegów	VW, mechaniczna, 6-stopniowa
Masa własna / całkowita (kg)	3250 / 4950

 

W drugiej części opisu firmy Pavlovskij Avtobus, przedstawimy jej ofertę w zakresie autobusów średniej pojemności. Zapraszamy do lektury!