NIK skontrolowal wschodnią granicę

Najwyższa Izba Kontroli pozytywnie oceniła przygotowanie administracji celnej funkcjonującej na północno-wschodnim i wschodnim odcinku granicy państwowej do wykonywania zadań w zakresie ochrony rynku wspólnotowego i właściwego kontrolowania towarów w ramach polityk wspólnotowych, pomimo stwierdzenia nieprawidłowości.

W 2002 r. polska administracja celna przeszła głęboką reorganizację, w wyniku której został zlikwidowany z dniem 1 maja tegoż roku – Główny Urząd Ceł (GUC). Na jego miejsce, utworzono w Ministerstwie Finansów, początkowo cztery a obecnie trzy, właściwe departamenty tworzące nieformalnie tzw. 'pion celny MF’ – realizujący zadania z zakresu spraw celnych, na czele którego stoi Szef Służby Celnej w randze podsekretarza stanu w tym ministerstwie.

W związku z przewidywaną pierwotnie datą (1 styczeń 2004 r.) przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, w celu zintensyfikowania działań mających na celu spełnienie wskazanych w Blueprints minimalnych wymagań, dokonano weryfikacji dotychczasowych założeń, przygotowując w czerwcu 2002 r. nowy dokument pn. 'Strategia działania polskiej administracji celnej do2004 +’ (Strategia 2004).

Najwyższa Izba Kontroli krytycznie oceniła pod względem rzetelności sposób wdrażania przez Ministerstwo Finansów Strategii 2004 oraz przebieg jej realizacji. Na szczeblu MF nie zatwierdzono i nie przekazano izbom celnym wymaganych planów operacyjnych. Jednostkom tym przekazano jedynie Strategię 2004 do formalnej wiadomości i realizacji, bez określenia jakichkolwiek w tym względzie wymagań. .

Nierzetelny był również po 1 maja 2002 r. przebieg realizacji w Ministerstwie Finansów niektórych najważniejszych zadań zapisanych w Strategii 2004. Pod tym względem, NIK negatywnie oceniła przeprowadzany przez Ministra Finansów proces zagospodarowania kadr Służby Celnej, polegający na przenoszeniu funkcjonariuszy celnych z jednostek na granicy zachodniej i południowej do jednostek administracji celnej funkcjonujących na zewnętrznej granicy Unii Europejskiej. Polska administracja celna nie była przygotowana do realizacji alokacji kadr, a sam proces przebiegał w sposób nie do końca przemyślany i konsekwentny. Minister Finansów nie zabezpieczył środków finansowych na realizację zagospodarowania kadr Służby Celnej.

NIK negatywnie oceniła pod względem legalności wydawanie przez Ministra Finansów na podstawie przekazanych przez dyrektorów izb celnych 'imiennych list alokacyjnych’, decyzji z naruszeniem przepisów prawa o przenoszeniu na stałe funkcjonariuszy celnych do wykonywania zadań w innej miejscowości. Dotyczyło to szeregu przypadków alokowania funkcjonariuszy celnych pomimo ustawowych zakazów wynikających z art. 19 ustawy o Służbie Celnej oraz art. 178 §2 Kodeksu pracy w zw. z art. 43 ustawy o Służbie Celnej (ciąża, opieka nad dzieckiem do ukończenia 4 roku życia, sprawowanie samodzielnej opieki nad dzieckiem do lat 14).

W ocenie NIK, realizacja ujętego w Strategii 2004 priorytetowego działania w zakresie wzmocnienia obsady kadrowej Służby Celnej na północno-wschodnim i wschodnim odcinku granicy państwowej, jako zewnętrznej granicy Unii Europejskiej, przebiegała zbyt wolno i w stopniu niewystarczającym w stosunku do potrzeb. Zatrudnienie na koniec marca 2005 r. w odniesieniu do zgłaszanych przez te jednostki potrzeb kształtowało się na poziomie 76,4% i dotyczyło ok. 1.300 brakujących etatów.

W analizowanym okresie, do jednostek celnych funkcjonujących na północno-wschodnim i wschodnim odcinku granicy państwowej alokowano 606 funkcjonariuszy, którzy mieli wzmocnić Służby Celne na zewnętrznej granicy Unii Europejskiej. Tym czasem, jak ustaliła NIK, alokacja tych funkcjonariuszy przysporzyła kierownikom jednostek wiele problemów organizacyjnych przejawiających się w szczególności w masowych absencjach chorobowych funkcjonariuszy.

W ocenie NIK, Ministerstwo Finansów nie wyposażyło w stopniu zadowalającym urzędów celnych obsługujących zewnętrzną granicę Unii Europejskiej w podstawowy i specjalistyczny sprzęt do zwalczania przygranicznej przestępczości celnej i udaremniania przemytu narkotyków oraz w sprzęt pozwalający na skuteczną kontrolę i identyfikację innych towarów podlegających zakazom i ograniczeniom. Na koniec marca 2005 r. potrzeby sprzętowe kształtowały się m.in. następująco: endoskopy, fiberoskopy, boroskopy – ogółem 31 szt. (46 % ich stanu);sprzęt rentgenowski – 37 szt. (95%): wagi – 16 szt. (14%);środki transportu – 48 szt. (96%);stanowiska komputerowe – 401 szt. (38%).

W ocenie NIK, Ministerstwo Finansów nie zapewniło w pełni warunków organizacyjnych do wykonywania na wschodniej granicy UE kontroli celnej z uwzględnieniem wymogów unijnych, tj. takich warunków stawianych nowoczesnej administracji celnej, aby była skuteczna, ekonomiczna i efektywna w działaniu. Nie wypracowano, a tym samym nie osiągnięto w praktyce standardowych wskaźników dokonywania odpraw celnych. Nie stworzono krajowego sytemu zarządzania ryzykiem i właściwym selektywnym typowaniem do kontroli celnej. Nie osiągnięto zakładanego w skali roku 10% wskaźnika objęcia powtórną kontrolą podmiotów dokonujących systematycznego obrotu towarowego z zagranicą. Nie były w pełni przygotowane, pod względem wyposażenia w aparaturę pomiarowo-badawczą, trzy funkcjonujące na wschodniej granicy UE laboratoria celne w Białymstoku , Koroszczynie i Przemyślu.

W ocenie NIK, nie został w pełni wdrożony zintegrowany system zwalczania przestępczości celnej. Nie opracowano i nie wdrożono jednolitych procedur wykonywania przez komórki realizujące zadania z zakresu zwalczania przestępczości, kontroli podmiotów gospodarczych i kontroli podatkowej. Nie dokonano wzmocnienia struktur zwalczających obrót narkotykami. Zadania w tym zakresie wykonywały w izbach celnych wydziały zwalczania przestępczości oraz podległe im referaty grup mobilnych w których zatrudnionych było na koniec czerwca 2005 r. 269 osób, a potrzeby wynosiły 110 etatów, tj. 41% ogólnego stanu. We wszystkich skontrolowanych 4 izbach celnych wystąpiły braki w wyposażeniu operacyjnych grup mobilnych w zakresie: odpowiedniej ilości pojazdów specjalnych, terenowych, towarowo-osobowych do przewozów psów;nowoczesnego sprzętu komputerowego do prowadzenia czynności analitycznych i przeszukiwania dostępnych baz danych;umundurowania polowego;osobistych kamizelek kuloodpornych i hełmów;sprzętu do czynności obserwacyjnych (noktowizory, lornetki);detektorów przemytu;systemów skanujących numery rejestracyjne samochodów współpracujących z komputerem przenośnym;zestawów do rozpoznawania i identyfikacji materiałów wybuchowych;psów do wykrywania narkotyków.

Jedynie system realizacji zadań z zakresu Wspólnej Polityki Rolnej został wdrożony w sposób zadowalający.

NIK stwierdziła brak właściwego nadzoru ze strony Ministra Finansów nad realizacją zadań polskiej administracji celnej. Wystarczy powiedzieć, że w okresie realizacji Strategii 2004, Ministerstwem Finansów kierowały kolejno po sobie 4 osoby, a pionem Szefa Służby Celnej 3 osoby. Również, w wiodących departamentach pionu celnego wystąpiła duża rotacja na stanowiskach dyrektorów, którym powierzano okresowe pełnienie obowiązków służbowych.