Czas na Wschód (13): GołAZ

W poprzednim wydaniu cyklu poświęconego producentom autobusów zza naszej wschodniej granicy, przedstawiliśmy firmę LIAZ, stanowiącą trzon koncernu „Russkije Avtobusy”. W kolejnych odcinkach będziemy prezentować pozostałe firmy wchodzące w skład tego holdingu. Dzisiejszą część poświęcamy stosunkowo młodemu producentowi w tym gronie – firmie GołAZ z  Golicyna. Na początek przypomnijmy, że w skład grupy wchodzą firmy LIAZ, GołAZ, PAZ i KAWZ. Holding „Russkije Avtobusy” jest z kolei częścią większej grupy przemysłowej RusPromAvto, której członkami są także producenci ciężarówek GAZ, UralAZ oraz producenci komponentów KAAZ i JAMZ.

U schyłku Kraju Rad…

Korzenie samej firmy GołAZ sięgają ostatnich lat istnienia Związku Radzieckiego. Na podstawie rezolucji Rady Ministrów ZSRR, we wrześniu 1989 r., dyrektor naczelny państwowego koncernu Avtrocam – B. W. Kamiński – podpisał list intencyjny z firmą Mercedes-Benz, dotyczący uruchomienia produkcji licencyjnych autobusów w Rosji. W 1990 r. oficjalnie podpisano umowę na produkcję autobusów turystycznych Mercedes-Benz O.303 w Golicynie. W lutym 1990 r., z Mannheim została wysłana do Golicyna pierwsza partia podzespołów, przeznaczonych do montażu 2 autobusów. W latach 1990-1992 trwały intensywne prace budowlane, obejmujące także montaż instalacji potrzebnych do spawania i malowania poszczególnych części nadwozi czy też montażu finalnego montażu pojazdów.

Niemiecka licencja

Trudności gospodarcze, wynikające z rozpadu ZSRR w 1991 r. oraz gwałtownych przemian ekonomiczno-ustrojowych spowodowały jednak, że proces budowy zakładów został na pewien czas wstrzymany. Prace wznowiono dopiero w kwietniu 1993 r. Zatrudnienie pracownicy przeszli intensywne szkolenia, zarówno w Rosji, jak i w Niemczech, a do końca roku zmontowano serię próbną 25 autobusów O.303 z podzespołów przysłanych z Mannheim. Produkcja seryjna autobusów, nazwanych GołAZ O.303 „Witjaź” ruszyła na początku 1994 r., a pierwszy egzemplarz został przekazany klubowi piłkarskiemu Dynamo Moskwa 28 stycznia 1994 r.

Jesienią 1994 r., w zakładach GołAZ zmontowano pilotażową serię miejskich autobusów przegubowych, opartych na konstrukcji Mercedesa O.405G. Na podstawie podpisanej latem 1994 r., kolejnej umowy licencyjnej, w 1995 r. rozpoczęła się produkcja seryjna tych autobusów, zarówno w wersji solo, jak i przegubowej. Od oryginalnych Mercedesów odróżniały się m.in. innymi drzwiami oraz szybami bocznymi umieszczanymi w uszczelkach (zamiast szyb wklejanych, jak w MB O.405/O.405G). Autobusy te otrzymały nazwę GołAZ AKA 5225 „Rossijanin” (solo) i AKA 6226 „Rossijanin” (przegubowy). W 1996 r., GołAZ zdobywa zamówienia na dostawę łącznie 160 tego typu autobusów w ramach programu „Transport Miejski” dla Omska, Samary i Czerepowca.

Załamanie rynku w 1998 r.

Kryzys ekonomiczny, jaki dotknął Rosję w 1998 r. spowodował jednak drastyczne ograniczenie środków na wymianę taboru przez przedsiębiorstwa komunikacyjne. Odpowiedzią firmy było wprowadzenie do produkcji tanich autobusów lokalnych na podwoziach ciężarówek. W 1999 r. zadebiutował 9,5-metrowy model GołAZ 4242 na podwoziu ZIŁ z kabiną z wysuniętą maską silnika. Rok później, na rynku pojawił się nieco nowocześniejszy, 8,5-metrowy minibus, oparty na podwoziu ciężarówki Avia z przednim silnikiem.

RusPromAvto na ratunek

We wrześniu 2000 r., firma GołAZ została wykupiona przez koncern RusPromAvto. Dwa lata później, zarząd koncernu podjął decyzję o przyznaniu każdej z firm wchodzących w jej skład segmentu rynku, w której będzie się specjalizować. Ze względu na dotychczasowe doświadczenie zdecydowano, że GołAZowi przypadnie w udziale segment autobusów dalekobieżnych i turystycznych. Inżynierzy z Golicyna przystąpili zatem do prac nad pierwszym rosyjskim autokarem wysokopokładowym, który miał zastąpić nieco już przestarzały model, produkowany na licencji Mercedesa O.303. Efekt ich prac ujrzał światło dzienne w 2003 r., kiedy to oficjalnie zaprezentowano autokar GołAZ 5291 Cruise. Jak na ówczesne warunki rosyjskie, ze swoją elegancką, dynamiczną linią nadwozia i podwyższonym pokładem, autobus robił bardzo dobre wrażenie. Początkowo oferowany był na podwoziach Mercedes-Benz i Scania, jednak model na podwoziu szwedzkiego producenta cieszył się większym zainteresowaniem i on wszedł do produkcji masowej. W 2003 r. zakończono jednocześnie produkcję autobusów bazujących na licencji Mercedesa oraz małych autobusów lokalnych, które mają być specjalnością firm PAZ i KAWZ. Od 2004 r., GołAZ produkuje także dla LIAZa specjalną, bogato wyposażoną odmianę dalekobieżną autobusu 5256. W 2005 r. zaprezentowano dwie kolejne nowości – mały autobus klasy kombi 32XX, bazujący na konstrukcji furgonu Ford Transit – oraz autokar Cruise zbudowany na podwoziu Hyundaia, który był sporą niespodzianką.
Kończąc rys historyczny firmy GołAZ należy jeszcze wspomnieć o skali produkcji zakładów z Golicyna. W 2004 r., bramy fabryki opuściło 112 autobusów, a w okresie od stycznia do października 2005 r. – 167 pojazdów. Nie jest to więc wielki producent, jednak trzeba pamiętać, że należy do dużej grupy przemysłowej RusPromAvto.

GołAZ 32XX – minibus na lokalne trasy

Prezentację oferty GołAZa rozpoczynamy od najmniejszego i jednego z najmłodszych modeli. Autobus powstał na bazie furgonu Ford Transit 430 EL, a więc jego najcięższej wersji o d.m.c. 4,3 t. Jest to właściwie konwersja standardowego furgonu, w którym zastosowano podwyższony dach, uchylne okna oraz wygodne fotele pasażerskie (w układzie 2+1). Pojazd może zabrać na pokład 16 pasażerów na miejscach siedzących. Dzięki podwyższonemu dachowi, nawet wysokie osoby będą mogły swobodnie podróżować pojazdem w pozycji stojącej. Autobus napędza 4-cylindrowy silnik Diesla umieszczony na przednim zwisie i napędzający przednią oś o pojemności 2,4 litra i mocy maksymalnej 115 KM, współpracujący z 5-stopniową, mechaniczną, synchronizowaną skrzynią biegów Ford MT-75. Producent daje 7-letnią gwarancję na żywotność nadwozia.

Tabela 1: Dane techniczne autobusu GołAZ 32XX/Ford Transit.

GołAZ 5256R – dalekobieżny LIAZ

Kolejnym autobusem w ofercie GołAZa jest  – produkowany pod marką LIAZ – autobus dalekobieżny 5256R. Jest to właściwie zmodyfikowana wersja znanego autobusu LIAZ 5256, który w likińskich zakładach powstaje w odmianie miejskiej, podmiejskiej i szkolnej. Wprowadzony do oferty w 2004 r. autobus 5256R różni się jednak od wymienionych konstrukcji m.in. podwyższonym nadwoziem, innymi lusterkami, innym typem drzwi, przyciemnianymi szybami, inną stylistyką ściany przedniej i oczywiście wzbogaconym wyposażeniem seryjnym. Z zewnątrz uwagę zwraca szczególnie inny pas podokienny z charakterystycznymi lampami o znajomym wyglądzie. Ich dostawcą jest bowiem turecki oddział Mercedes-Benz, który stosuje je m.in. w autobusach Conecto i Tourismo. Autobus ma 11,4 metra długości i zabiera na pokład 45 pasażerów siedzących. Napęd zapewnia mu tylny, 8-cylindrowy silnik KAMAZ Euro 1 o mocy 240 KM, współpracujący z mechaniczną skrzynią biegów KAMAZ 141 (w opcji dostępne są także automatyczne przekładnie Voith D851.2 i D854.2). Napęd przenoszony jest na tylną most firmy Raba. Na obu osiach zastosowano uruchamiany pneumatycznie, bębnowy, dwuobwodowy układ hamulcowy z systemem ABS. Układ kierowniczy ze wspomaganiem dostarcza białoruska firma MAZ. Wentylację zapewniają wywietrzniki dachowe lub dodatkowe wentylatory (w opcji występuje układ klimatyzacyjny), a ogrzewanie – wodny system ogrzewania połączony z układem chłodzenia silnika oraz nagrzewnica.

Tabela 2: Dane techniczne autobusu GołAZ/LIAZ 5256R

GołAZ 5291 Cruise – okręt flagowy

Topowym modelem rosyjskiego producenta jest naturalnie wysokopokładowy autokar 5291 Cruise. Trzeba przyznać, że w przeciwieństwie do wielu rosyjskich konstrukcji tego typu, jego linia nadwozia pozbawiona jest charakterystycznych, wschodnich akcentów i może się podobać także „zachodniemu oku”. Jak już wspominaliśmy, pojazd był początkowo oferowany na podwoziach Mercedesa, jednak obecnie w ofercie pozostaje tylko model budowany na podwoziu – bardzo popularnej w  Rosji – firmy Scania. Przy długości 12 metrów, autokar może zabrać na pokład od 45 do 47 pasażerów (wyłącznie na miejscach siedzących). Pojemność bagażników podpokładowych wynosi 10 m3. Autobus powstaje na podwoziu Scania K94, co oznacza, iż jego sercem jest 9-litrowy silnik Scania DSC9.13 o mocy 310 KM, występujący w odmianach Euro 2 i Euro 3. Napęd jest następnie przenoszony przez 8-stopniową skrzynię biegów Scania GR-801 na tylny most hipoidalny Scania ADA-1300. Układ hamulcowy, wyposażony w mechanizmy bębnowe na obu osiach, wyposażony jest w układ ABS oraz hydromechaniczny retarder. Wentylację zapewniają wywietrzniki dachowe (w opcji – układ klimatyzacyjny), a ogrzewanie – niezależny agregat wodny Eberspaecher. W wyposażeniu opcyjnym znajdują się m.in. układ audio-video, kabina WC oraz sypialnia dla drugiego kierowcy. Producent udziela 12-letniej gwarancji na nadwozie.

GołAZ 5291 na podwoziu Hyundai

Ciekawostką ostatniego roku była kolejna odmiana autokaru GołAZ 5291 Cruise, tym razem zbudowana na podwoziu firmy Hyundai. Jest to chyba pierwszy w Europie przypadek budowy autobusu tego typu na podwoziu firmy spoza kontynentu. Biorąc jednak pod uwagę cenę podwozia, która zapewne jest znacznie niższa, niż w przypadku Scanii oraz intensywne próby penetracji rosyjskiego rynku przez koreańskich producentów, fakt ten nie powinien dziwić. Dokładna nazwa podwozia brzmi Hyundai Aero Express HSX. Wymiary są generalnie podobne do wersji budowanej na podwoziu Scanii, jedynie wysokość jest nieco większa i wynosi 3750 mm. Mimo to, pojemność bagażników zmniejszyła się do 7,5 m3. Napęd zapewnia autobusowi umieszczony na tylnym zwisie, 6-cylindrowy silnik Hyundai D6C-A38B Euro 2 o pojemności 12,9 litra i mocy maksymalnej 380 KM, połączony z mechaniczną, 5-stopniową skrzynią biegów Hyundai M12S5 o synchronizowanych przełożeniach 2-5. Dwuobwodowy układ hamulcowy uruchamiany jest pneumatycznie i wyposażony w układ ABS. Mechanizmy hamulcowe na obu osiach są bębnowe. Wentylację zapewniają klapy dachowe oraz układ wentylacyjny w ścianie przedniej, a w opcji – także układ klimatyzacji przestrzeni pasażerskiej. Natomiast o odpowiednie nagrzewanie wnętrza podczas mroźnych, rosyjskich zim dba specjalny, wodny układ ogrzewania Eberspaecher Hydronic 35 o mocy 35 kW, połączony z układem chłodzenia silnika. Także w przypadku tego modelu, gwarancja na nadwozie wynosi 12 lat.

Tabela 3: Dane techniczne autobusów GołAZ 5291 „Cruise” na podwoziach Scania i Hyundai

Podsumowanie

Jak więc widać, firma z Golicyna poradziła sobie z kryzysem końca lat 90. w Rosji. Pomimo, iż produkcja po tym okresie wyraźnie spadła, związanie się z koncernem RusPromAvto i specjalizacja w segmencie autobusów dalekobieżnych zaczyna przynosić efekty w postaci powoli, ale stale rosnącej skali produkcji. Nie bez znaczenia jest tutaj z pewnością zaplecze, jakie zapewnia GołAZowi macierzysty koncern, a zwłaszcza ogromna sieć handlowo-usługowa na terenie całej Federacji Rosyjskiej. Ciekawostką jest z pewnością nawiązanie współpracy w dziedzinie podwozi z koreańskim koncernem Hyundai. Może to być bowiem przymiarka do wejścia także na zachodnioeuropejski rynek podwozi autobusowych, zdominowany dotąd przez europejskiej koncerny (NeoMAN, EvoBus, Volvo, Scania, Irisbus, VDL Bus). Jeżeli współpraca pomiędzy obiema firmami okaże się owocna, być może wkrótce koreańskie koncerny spróbują sprzedać swoje podwozia także firmom karosażowym z naszej części Europy.