Prywatyzacja Przedsiębiorstw Komunikacji Samochodowej w województwie podkarpackim

Zaawansowanie procesów przekształceń własnościowych PPKS-ów w Polsce.

Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej obejmujące do końca lat osiemdziesiątych obszar całego kraju uległo podziałowi na 180 przedsiębiorstw państwowych. Ze wspomnianej grupy 42 przedsiębiorstwa zostały skomercjalizowane, 40 objęto prywatyzacją bezpośrednią. Spośród grupy przedsiębiorstw prywatyzowanych metodą bezpośrednią 4 przedsiębiorstwa sprzedano, 12 wniesiono do spółek, a 24 zostały sprywatyzowane w drodze ich oddania do odpłatnego korzystania na rzecz spółek z udziałem pracowników. Z omawianej grupy przedsiębiorstw w odniesieniu do 1 ogłoszono upadłość, a 1 zostało postawione w stan likwidacji z przyczyn ekonomicznych. Z powyższego wynika, że 96 PKS-ów prowadzi działalność w formie przedsiębiorstwa państwowego. O skali problemów przed jakimi stają wojewodowie podejmujący starania prywatyzacji opisywanej branży świadczy fakt, żadne ze skomercjalizowanych przedsiębiorstw państwowych nie zostało jeszcze sprywatyzowane i prowadzi działalność w formie organizacyjnej jednoosobowej spółki Skarbu Państwa.

Zaawansowanie przekształceń własnościowych PPKS-ów na terenie województwa podkarpackiego.

Na terenie województwa podkarpackiego z Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej wydzielonych zostało 14 przedsiębiorstw przewozów osobowych, dla których funkcję organu założycielskiego pełnili wojewodowie. Oprócz przedsiębiorstw przewozów osobowych funkcjonowało również przedsiębiorstwo państwowe PKS, którego przedmiotem działalności były przewozy towarowe – PPT PKS w Rzeszowie oraz Przedsiębiorstwo Naprawy Taboru PKS w Woli Dalszej, którego głównym przedmiotem działalności była naprawa autobusów. Spośród tych przedsiębiorstw 9 zostało sprywatyzowanych w drodze prywatyzacji bezpośredniej, przede wszystkim metodą wniesienia przedsiębiorstwa do spółki. Tą właśnie drogą sprywatyzowano 6 podmioty:

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Leżajsku – inwestorem strategicznym jest Pan Antoni Śliżak

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Łańcucie – inwestorem strategicznym jest „Connex Polska” sp. z o.o. w Warszawie

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Przemyślu – inwestorem strategicznym są pracownicy przedsiębiorstwa

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Sanoku – inwestorem strategicznym jest „Connex Polska” sp. z o.o. w Warszawie

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Sędziszowie Małopolskim – inwestorem strategicznym jest „Connex” Polska sp. z o.o. w Warszawie

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Brzozowie – inwestorem strategicznym jest „Connex” Polska sp. z o.o.

W drodze oddania przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania sprywatyzowano dotychczas 3 firmy:

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Jaśle

•  PPT PKS w Rzeszowie

•  PNT PKS w Woli Dalszej

Kolejnych 5 przedsiębiorstw zostało skomercjalizowanych, czyli przekształconych w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. Są to:

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Dębicy

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Jarosławiu

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Krośnie

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Rzeszowie

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Stalowej Woli

Obecnie Wojewoda Podkarpacki pełni funkcję organu założycielskiego dla
2 przedsiębiorstw państwowych:

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Mielcu

•  Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Tarnobrzegu

Wykonane zostały już dla PKS w Tarnobrzegu analizy prywatyzacyjne. Problemem jest natomiast znalezienie odpowiedniego inwestora dla tego przedsiębiorstwa. Na kolejne ogłoszenie odpowiedziało dwóch inwestorów, co może oznaczać szansę na prywatyzację tego przedsiębiorstwa.

Najtrudniejsza sytuacja występuje w PKS Mielec, gdzie oprócz trudnej sytuacji ekonomiczno-finansowej występuje niechęć załogi dla procesu przekształceń własnościowych zakładu. Zwrócić trzeba jednak w tym miejscu uwagę na fakt, że zmiany prawa w przedmiocie wymagań stawianych przedsiębiorstwom przewozowym, praktycznie eliminują drogę prywatyzacji poprzez oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce z udziałem pracowników.

Sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstw branży PKS przed prywatyzacją.

Do końca lat 80-tych przewozy osobowe w Polsce (pomijając komunikację miejską) były praktycznie zmonopolizowane przez przedsiębiorstwo PKS, co przy niewielkiej ilości samochodów osobowych nadawało temu przedsiębiorstwu charakter przedsiębiorstwa użyteczności publicznej o ważnym znaczeniu dla gospodarki kraju. Sytuacja zmieniła się na początku lat 90-tych, kiedy gwałtownie zaczęło przybywać samochodów osobowych oraz pojawiła się konkurencja prywatna.

Głównym powodem trudnej sytuacji przedsiębiorstw tej branży był fakt, iż zmiany organizacyjne nie doprowadziły do powstania konkurencji między samodzielnymi jednostkami, ale tylko utrwaliły tzw. obszary wpływów.

Z drugiej strony przedsiębiorstwa te musiały wykonywać niekiedy nierentowne przewozy oraz miały obowiązek stosować wszystkie ulgi w opłatach za przewóz. Konsekwencją była zła kondycja finansowa, która powodowała, że przedsiębiorstwa nie były w stanie odnawiać taboru i ponosić koniecznych inwestycji.

Na tle tendencji krajowych, komunikacja publiczna w województwie podkarpackim w drugiej połowie lat 90-tych nie odczuła gwałtownego spadku popytu. Liczba przewożonych pasażerów była większa tylko w województwie dolnośląskim i mazowieckim a pod względem liczby linii krajowych województwo podkarpackie ustępowało nieznacznie jedynie województwu lubelskiemu. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy był nie tylko niższy poziom motoryzacji, ale także znacznie lepsze niż w innych województwach wskaźniki demograficzne, a dowóz dzieci i młodzieży ciągle stanowi znaczne źródło przychodów PKS-ów. Niemniej brak nowych inwestycji groził w najbliższych latach utratą rynków i w konsekwencji upadłością i likwidacją przedsiębiorstwa. Należy również zaznaczyć, że wykazywany przez przedsiębiorstwa wynik netto był powiększany o należne dopłaty, które wpływały do przedsiębiorstw ze znacznym opóźnieniem, co powodowało niejednokrotnie konieczność zaciągania kredytów.

Sytuacja ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstw PKS z terenu województwa podkarpackiego wykazywała daleko idące zróżnicowanie, aczkolwiek generalnie osiągały one dodatnie wyniki finansowe. Jednakże ich zysk wynikał głównie z dopłat do biletów ulgowych a pogarszająca się sytuacja rynkowa oraz ciągłe problemy organizacyjne i majątkowe (koszt utrzymania infrastruktury, brak nowych zakupów dotyczących taboru) zagrażały bytowi tych podmiotów. Dlatego też jedynym możliwym rozwiązaniem tych problemów była prywatyzacja przedsiębiorstw.

Sytuacja rynkowa PKS-ów po prywatyzacji

Zarówno analiza dokumentów finansowych przedsiębiorstw branży PKS, jak i spotkania z pracownikami tych zakładów świadczą, że głównym problemem tych podmiotów było niewłaściwe zarządzanie spowodowane m.in. sytuacją własnościową. Załogi PKS-ów, które w większości stanowili kierowcy były niechętnie nastawione do przekształceń własnościowych, ponadto organy przedsiębiorstwa państwowego często blokowały korzystne dla firmy reinwestowanie środków chociażby na odnowienie taboru autobusowego. Do nierzadkich przypadków należało również zawyżanie norm zużycia paliwa, przewożenie pasażerów bez biletu i niesolidne podejście do obowiązków służbowych. Komercjalizacja, a szczególnie prywatyzacja powodowała reorientację kadry zarządzającej z polityki pro-pracowniczej na politykę zwróconą na cele wyznaczone przez właściciela, jak i zbieżny z tym interes przedsiębiorstwa.

W zmienionej sytuacji najlepiej dotychczas poradziły sobie przedsiębiorstwa sprywatyzowane poprzez wniesienie ich do spółki, przy czym najkorzystniej wygląda obecnie sytuacja przedsiębiorstw, w których dominującym akcjonariuszem został inwestor z branży – Connex Polska Sp. z .o.o. Inwestor strategiczny zobowiązał się w szczególności do poniesienia dużych nakładów inwestycyjnych w szczególności na zakup i remonty autobusów. Dotychczas obowiązki inwestycyjne zarówno w PKS Wola Dalsza jak i w PKS w Sanoku są wykonywane przed terminem. W Woli Dalszej nakłady inwestycyjne poniesione w ciągu dwóch lat sięgnęły ponad 3 mln zł, natomiast w Sanoku inwestycje tylko za 2002 r. zamknęły się kwotą blisko 3,5 mln zł, podczas gdy w ciągu dwóch lat wyniosły ponad 7 mln zł i były o 5 mln zł wyższe niż zakładano.

Wspomnianych spółek nie ominęły zwolnienia pracowników. Spółka zwalniając pracowników, płaciła wysokie kary umowne na rzecz Skarbu Państwa i wysokie odprawy, co może świadczyć o konieczności restrukturyzacji zatrudnienia. Zwolnienia te jednak zdecydowanie dotyczyły tych pracowników, którzy nie potrafili dostosować się do funkcjonowania przedsiębiorstwa na zasadach rynkowych.

Przedsiębiorstwa PKS w Sędziszowie Małopolskim i Brzozowie zostały sprywatyzowane dopiero w 2003 roku i w tak krótkim przedziale czasu trudno o formułowanie jakichkolwiek ocen. Zauważyć jednak trzeba wprowadzone 36 miesięczne zobowiązanie utrzymania zatrudnienia, wraz z równoczesną zapowiedzią, że każdy pracownik zatrudniony w przedsiębiorstwie na moment prywatyzacji może utrzymać pracę, pod warunkiem, że zechce przyjąć stanowisko pracy proponowane mu przez spółkę. Inwestor we wspomnianych 4 PKS-ach oferuje pracownikom wiele udogodnień i możliwości rozwoju, m.in. szkolenia w kraju i za granicą, bezpłatne bilety pracownicze, nie tylko na terytorium kraju. Pracownicy dostrzegają lepsze warunki pracy i wyższy stopień jej zorganizowania.

Trudniejsza sytuacja jest w tych przedsiębiorstwach, które zostały sprywatyzowane w trybie oddania przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce z udziałem pracowników. Przedsiębiorstwa przy znacznie niższej kwocie kapitału zakładowego dysponują znacznie mniejszymi środkami na inwestycje, które muszą pozyskiwać z zysków wypracowanych w toku bieżącej działalności. Ponadto z zysku muszą również spłacać zobowiązania wobec Skarbu Państwa z tytułu opłatnego korzystania z przedsiębiorstwa. O problemach świadczą również m.in. wnioski o umorzenie lub odroczenie płatności jakie spółki te kierują do Delegatury MSP.

Dla przykładu PKS w Jaśle zmniejszyło przychód z 14.485 – tys. zł w 2000 r. do 12.438 – tys. zł w 2002 r., jednakże spółka wykazała za ten okres zysk w wysokości 178 – tys. zł co świadczyć może o dokonanej restrukturyzacji przedsiębiorstwa, które polepszyło swoje wskaźniki rentowności. PNT PKS w Woli Dalszej zwiększyło przychody do 12 837 – tys. zł w 2002 r., wypracowując duży zysk netto w wysokości 564 – tys. zł., podczas, gdy przy podobnych przychodach w latach 1999 – 2000 zyski netto były kilkakrotnie niższe.

Po prywatyzacji pogorszyła się natomiast sytuacja przedsiębiorstwa powstałego w wyniku prywatyzacji PPT PKS w Rzeszowie, które nie tylko nie zwiększyło przychodów, ale praktycznie utraciło płynność i znajduje się w bardzo trudnej sytuacji finansowej.

Podsumowanie

Prywatyzacja przedsiębiorstw z branży PKS pozwala znacznie skutecznie zarządzać i restrukturyzować te podmioty, co oczywiście wiąże się z określonymi skutkami, także negatywnymi w postaci np. zwolnień pracowników. Ważnym elementem przy wyborze trybu prywatyzacji i inwestora jest fakt, że przedsiębiorstwa tej branży wymagają dużego dokapitalizowania i restrukturyzacji zatrudnienia, dlatego na razie skuteczniejsze w tych obszarach działalności są firmy sprywatyzowane w trybie wniesienia przedsiębiorstwa do spółki. Sytuacja przedsiębiorstw prywatyzowanych w drodze oddania przedsiębiorstwa w odpłatne korzystanie, jest zdecydowanie trudniejsza.

W dużej części prywatyzowanych podmiotów występuje jeden inwestor strategiczny z pewną logiczną koncepcja działania. Jest szansa, że inwestor ten skieruje swoje zainteresowanie również na skomercjalizowane przedsiębiorstwa, oferowane do sprzedaży przez Ministra Skarbu Państwa. Daje to nadzieję na powstanie dużego i silnego przedsiębiorstwa w komunikacji samochodowej pasażerskiej.

Należy również dostrzec znaczne, w porównaniu z resztą kraju, zaawansowanie procesów prywatyzacji na terenie województwa podkarpackiego. Wyłączając wspominane wcześniej przedsiębiorstwo przewozów towarowych i naprawy taboru PKS, przekształcenia na Podkarpaciu ominęły jedynie 2 przedsiębiorstwa. Nie było likwidacji z przyczyn ekonomicznych firm transportowych w Podkarpackim, ani nie ogłaszano upadłości. Spośród 40 przedsiębiorstw sprywatyzowanych metodą bezpośrednią w skali całego kraju, 7 ma swoją siedzibę na Podkarpaciu. Drogą, która jak się wydaje jest najbardziej optymalną dla przedsiębiorstw przewozów osobowych jest wniesienie do spółki, a tą drogą sprywatyzowano w kraju 12 przedsiębiorstw z czego 6 na Podkarpaciu. Stosunkowo najmniejszym zainteresowaniem cieszyło się na Podkarpaciu, w omawianej grupie przedsiębiorstw, oddanie do odpłatnego korzystania, bo tylko 1 taki projekt został zrealizowany, natomiast w skali kraju takich projektów zrealizowano 24.

Autorem artykułu „Prywatyzacja Przedsiębiorstw Komunikacji  Samochodowej w województwie podkarpackim” jest Zdzisław Gawlik, Dyrektor Delegatury Ministra Skarbu Państwa w Rzeszowie. Tekst ukazał się na internetowych stronach Ministerstwa Skarbu Państwa http://www.mst.gov.pl