KRT2025: Czechy jako laboratorium liberalizacji rynku kolejowego

Rozkład jazdy:

1. Jakie były największe wyzwania w procesie liberalizacji czeskiego rynku kolejowego od momentu wprowadzenia systemu open access?
2. W jaki sposób czeskie doświadczenia mogą pomóc innym krajom Europy Środkowej w otwieraniu rynków transportowych?
3. Jakie korzyści dla pasażerów przynosi wprowadzenie systemu One Ticket obejmującego wszystkich przewoźników w Czechach?

Przetargi jako narzędzie modernizacji i konkurencji

Zdaniem Sechtera, był to moment przełomowy – czeska kolej zebrała wówczas bogate doświadczenia zarówno pozytywne, jak i negatywne, które z czasem stały się fundamentem dalszych reform. Od tego czasu model otwartego dostępu został rozszerzony na inne linie, a system transportu pasażerskiego w Czechach stał się połączeniem przewozów dotowanych przez państwo i samorządy z ofertą przewoźników działających na wolnym rynku.

Jak wyjaśnił Sechter, obecnie w Czechach obowiązkowe są przetargi wynikające z europejskich przepisów tzw. pakietu kolejowego. Dzięki wcześniejszym doświadczeniom z liberalizacji, czeski rynek jest dobrze przygotowany do tego typu postępowań. W przetargach startują zarówno przewoźnicy państwowi, jak i prywatni, a ich oferta obejmuje również zamówienia na nowy tabor.

Marszałkowie regionów oraz państwo ogłaszają przetargi na okresy sięgające 15, a nawet 30 lat. Tak długie umowy umożliwiają wprowadzanie na tory nowoczesnego taboru, zwiększając jakość usług i stabilność rynku. Co istotne, nie zawsze wymagany jest nowy sprzęt – system został zaprojektowany tak, by zapewnić przejrzystość i uczciwą konkurencję niezależnie od możliwości przewoźników.

Efektem liberalizacji – jak podkreślił Sechter – jest dynamiczny rozwój rynku producentów taboru. Europejscy producenci coraz chętniej koncentrują się na rynku czeskim, a lokalne przetargi, takie jak na trasie Praga–Brno, przyciągają również uwagę firm z Polski. W jednym z takich postępowań zwyciężył pociąg produkcji PESA, co Sechter wskazał jako dowód realnej konkurencji i otwartości rynku.

Korzyści dla państwa i pasażerów

Liberalizacja przyniosła wymierne efekty finansowe i organizacyjne. Konkurencja między przewoźnikami przyczyniła się do obniżenia kosztów ponoszonych przez państwo za realizację przewozów publicznych, a także do zwiększenia mobilności i poprawy jakości usług. Sechter zwrócił uwagę, że dzięki przejrzystemu systemowi przetargowemu czeskie koleje – zarówno państwowe, jak i prywatne – mogły rozwinąć solidne zaplecze organizacyjne i techniczne.

W jego ocenie ten model pozwolił również na zrównoważony rozwój rynku, w którym operatorzy publiczni i prywatni współistnieją, a rynek zachowuje równowagę między bezpieczeństwem pasażerów a efektywnością ekonomiczną.

Wyzwania i lekcje z czeskich doświadczeń

Sechter nie ukrywał jednak, że czeski proces liberalizacji był złożony i nie pozbawiony problemów. Wskazał na trudności związane z przygotowaniem ekspertów i zespołów technicznych, a także na skomplikowane przetargi, które obejmują nie tylko wymogi dotyczące pasażerów, lecz także szczegółowe aspekty techniczne – takie jak systemy bezpieczeństwa ETCS czy wymagania związane z elektryfikacją.

Poruszył również temat rosnącej roli napędów alternatywnych, takich jak pojazdy bateryjne i hybrydowe, które mają stopniowo zastępować tradycyjny tabor spalinowy. Zdaniem Sechtera, ich integracja z systemem transportowym to wyzwanie, ale także szansa na dalsze unowocześnianie kolei.

Integracja usług i biletów

Podsumowując, Jan Sechter podkreślił, że jednym z kluczowych elementów czeskiego systemu kolejowego jest integracja taryfowa i biletowa. Dzięki programowi One Ticket pasażerowie mogą korzystać z jednego, uniwersalnego biletu obejmującego wszystkich przewoźników działających w kraju. To rozwiązanie, jak zaznaczył, wzmacnia poczucie wspólnoty transportowej i zwiększa dostępność kolei dla obywateli.

Na zakończenie swojego wystąpienia Sechter poinformował, że obecnie na czeskim rynku działa 27 przewoźników, z czego czterech obsługuje połączenia obejmujące cały kraj. Jak dodał, doświadczenia Czech mogą stanowić inspirację dla innych państw Europy Środkowej, które stoją przed wyzwaniem modernizacji i otwarcia swoich rynków kolejowych.