Zrównoważony transport szkolny

W ciągu ostatnich lat, w wielu krajach Europy odnotowano znaczny wzrost liczby dzieci przewożonych do szkoły samochodami osobowymi. Nawet jeśli mogłyby iść piechotą, jechać rowerem lub skorzystać z komunikacji zbiorowej, rodzice często zabraniają im tego, uzasadniając to dużym ruchem oraz względami bezpieczeństwa. W celu przełamania tych barier, niektóre kraje wdrożyły rozwiązania mające wspierać bezpieczny i zrównoważony środowiskowo transport szkolny. Niektóre z nich okazały się skuteczne. Część z tych działań była prowadzona na poziomie regionalnym lub krajowym, podczas gdy inne opracowano w ramach programów Unii Europejskiej, jak np. MOST, TAPESTRY, EMOTIONS, czy PROVIDER i są one kontynuowane przez zaangażowane strony. Stało się jasne, że aby ukształtować zrównoważony ekologicznie model dowozu uczniów do szkół, konieczne jest skupienie się na trzech dziedzinach: postawach, działaniach i strategii.

Postawy użytkowników mają fundamentalne znaczenie dla rozwoju transportu zrównoważonego środowiskowo. W przypadku transportu szkolnego dotyczy to dzieci, uczniów, ale także ich rodziców. Młodzi ludzie są w dużym stopniu uzależnieni od swoich rodziców, jeśli nie pod względem oceny, to z pewnością pod względem finansowym. Dlatego, tak samo jak wiedza i umiejętności, ważna jest informacja. Tymczasem, wpływanie na postawy i emocje jest wciąż często postrzeganie jako działalność poboczna. Niesłusznie, bowiem wybór środka transportu i decyzje dotyczące mobilności nie zawsze są podejmowane w sposób racjonalny. W rzeczywistości nawet ponad połowa decyzji opiera się na emocjach i postawach, a nie rozumowaniu i przemyślanym wyborze. Czy tego chcemy, czy nie, nasze umysły są stale karmione ideami i obrazami używanymi przez strategie marketingowe. W projekcie EMOTIONS stało się więc jasne, że aby przekonać ludzi do korzystania ze środków zrównoważonego transportu trzeba się także odwoływać do takich emocji, jak radość, wolność i atrakcyjność. Przemysł samochodowy już dawno doszedł do podobnego wniosku i od kilkudziesięciu lat stosuje swoją „strategię emocjonalną”. Transport zrównoważony ekologicznie także wyciągnął z tego lekcję, jednak nie dysponuje podobnym budżetem reklamowym, który mogłyby wykorzystać w taki sposób. Dlatego trzeba podjąć dyskusję nad metodami skutecznego rozwiązania tego problemu. Obecnie realizowany jest projekt MAX, w ramach którego prowadzone są prace nad innowacyjnymi działaniami na rzecz zwiększenia świadomości oraz modelami zmian zachowania. Jako taki, projekt MAX powinien stanowić podstawę dla kolejnych kampanii na rzecz uświadamiania pasażerów i zmiany ich postaw.

Z powodu dużego ruchu drogowego oraz ze względów bezpieczeństwa, dzieci są często ograniczane w swojej mobilności lub podróżują w towarzystwie osoby dorosłej. Aby stymulować zmiany w postawach oraz zachęcać do zdobycia nowych doświadczeń komunikacyjnych, należy podjąć działania, które umożliwią dzieciom kontakt ze środkami  transportu zrównoważonego środowiskowo. Byłby to spory krok naprzód, bowiem wiązałoby się to z oczekiwaniem większej niezależności od dzieci, zwłaszcza tych od 10 roku życia. Przy przejściu uczniów do szkoły średniej, stają się one znacznie bardziej niezależne w swojej codziennej mobilności. Niestety, ostatnie badania wykazują, że dzieci są w coraz większym stopniu dowożone do szkół prywatnymi autami, a wiek kiedy codzienne dojazdy stają się bardziej niezależne, podnosi się. Co więcej, teorie uczenia i zasady modyfikacji zachowań wskazują, że ludziom łatwiej jest kontynuować dotychczasowe zachowania, niż uczyć się czegoś nowego lub zmieniać wzorce zachowań. Jest to szczególnie widoczne w sytuacjach, kiedy nowy wzorzec zachowania musi zastąpić lub konkurować z dotychczasowymi, wymagającymi mniejszej aktywności wzorcami, które często zaspokajają potrzeby (np. „tato mnie podwiezie”), a także przyzwyczajeniami (np. samochód stoi tuż obok domu), czy zachowaniami stymulowanymi przez środowisko (np. obecność dwóch samochodów w rodzinie).

 

Dlatego jeśli chcemy, aby nasze dzieci w swoim dorosłym życiu wybierały środki zrównoważonego transportu ważne jest, aby zapewnić im dostęp do nich, a także umożliwić dorastanie w odpowiednim otoczeniu zachowań i postaw. Do tego potrzebne są działania, dzięki którym środki zrównoważonego transportu staną się atrakcyjną alternatywą. I tak np. jednym z celów projektu CONNECT jest opracowanie i spopularyzowanie wśród młodych ludzi efektywnych metod zarządzania komunikacją. Działania te już przyniosły wiele sukcesów, czego przykładem jest projekt „Traffic Snake Campaign”©, w ramach którego szkoły, w lekki i przystępny sposób, zachęcają uczniów i ich rodziców do chodzenia, jazdy rowerem, komunikacją zbiorową lub wzajemnego podwożenia się w kilka osób jednym samochodem, jako zdrową i zgodną ze środowiskiem alternatywę dla chaosu na parkingu i wycia silników przy wjeździe do szkoły. „Kampania krótkich filmów”koncentruje się z kolei na praktycznym zastosowaniu współczesnych technik multimedialnych w świecie dzieci (zabawa) oraz nastolatków, traktowanych jako partnerów (decentralizacja), opartym na podstawowej zasadzie indywidualnej odpowiedzialności (podobne do taktyki „wskazywania palcem”).

Aby móc osiągnąć zamierzone cele, potrzebne jest prowadzenie odpowiedniej polityki. Przy transporcie szkolnym, kluczową rolę mają do odegrania miasta i gminy. Dla umożliwienia skutecznych działań na poziomie lokalnym, gdzie mają one szansę odnieść najlepszy skutek, duże znaczenie może mieć zastosowanie zasady subsydiarności. Interesującą inicjatywę stanowi nowy program „Ekologiczna droga do szkoły”, wprowadzany przez władze belgijskiej Flandrii. Od tego roku, flamandzkie gminy mogą otrzymać dodatkowe dofinansowanie dla inicjatyw zachęcających dzieci do podróży do szkoły w sposób mniej szkodliwy dla środowiska. Inicjatywy te opierają się w większości na działaniach z zakresu zarządzania dowozami do szkół, skoncentrowanych na szerzeniu wiedzy i świadomości, edukacji i organizacji. Program ten nie obejmuje dofinansowania do inwestycji w infrastrukturę (im poświęcone są inne programy). Główną ideą jest tak zwana „zasada STOP”, która zakłada przyznanie chodzeniu pieszo, jeździe rowerem oraz zbiorowej komunikacji szkolnej lub publicznej (w takiej kolejności) priorytetu względem transportu prywatnymi autami.  Obecnie, szkoły muszą się wykazać inicjatywami zachęcającymi do przemieszczania pieszego lub na rowerze, aby mogły otrzymać dofinansowanie do organizacji zbiorowego transportu szkolnego. Chodzi o to, aby zwiększyć liczbę uczniów podróżujących komunikacją zbiorową, ale nie kosztem przemieszczania pieszego czy na rowerze, lecz kosztem tych, którzy dotąd podróżowali prywatnymi samochodami. Takie dodatkowe programy budżetowe, w ramach których dotacje udzielane są według ścisłych reguł, mają na celu uzyskanie bardziej korzystnego udziału poszczególnych środków transportu w komunikacji na trasie dom-szkoła. Poprzez wpływanie na postawy za pomocą skutecznych działań i polityki harmonizacji, możemy kształtować przyszłych użytkowników dróg, przekonując ich o zaletach zrównoważonego transportu i pozwalając zapoznać się, już od najmłodszych lat, z kilkoma różnymi metodami przemieszczania się.

„Emocje dla czystej komunikacji miejskiej”to zakończony już projekt w ramach programu SAVE, którego celem było zbadanie i zademonstrowanie w jaki sposób, przy użyciu metod odwołujących się do emocji związanych z zachowaniami komunikacyjnymi, często wykorzystywanych w reklamach samochodów, można zachęcać do korzystania z czystszej ekologicznie komunikacji miejskiej. Zaobserwowane dobre praktyki zostały zebrane i przeanalizowane. Kilka wypracowanych w ten sposób koncepcji przetestowano w Austrii, Belgii, Francji, Włoszech i Holandii, a następnie zostały one upowszechnione. Strona internetowa projektu www.emotional-campaigns.net obecnie jest już nieaktywna, jednak podsumowującą broszurę można pobrać ze strony www.mobiel21.be (korzystając z wyszukiwarki, gdzie należy podać słowo kluczowe „emotions”).

Prowadzony obecnie europejski program badawczy „MAX – Skuteczne kampanie podnoszenia świadomości komunikacyjnej oraz Strategie Zarządzania Mobilnością (MM)”ma na celu otwarcie nowych perspektyw oraz krytyczne spojrzenie na dotychczasowe działania na rzecz „miękkich strategii”poprzez łączenie tych dwóch dziedzin i wykorzystywanie istniejących pomiędzy nimi synergii. Więcej informacji o zakresie projektu i metodach jego realizacji można znaleźć na stronie internetowej www.max-success.eu. W dziale „downloads”dostępny jest kompletny raport z realizacji projektu, który pozwala zapoznać się z metodami zwiększania świadomości komunikacyjnej oraz zarządzania ruchem w mniejszych miastach.

Projekt CONNECT to nowy projekt typu STEER. Stanowi on część programu Inteligent Energy Europe, poświęconego m.in. metodom zachęcania do efektywnego wykorzystania energii w transporcie. W programie tym uczestniczą partnerzy z Belgii, Austrii, Holandii, Wielkiej Brytanii, Słowenii, Bułgarii, Węgier i Włoch. Projekt CONNECT zachęca dzieci, uczniów i rodziców do podróżowania do szkoły ekologicznymi środkami transportu, korzystając z lokalnych społeczności jako promotorów postaw komunikacyjnych zorientowanych na zrównoważony transport. Projekt CONNECT w najbliższych tygodniach zostanie włączony do witryny internetowej www.schoolway.net.

Najnowsze informacje dotyczące tych oraz kolejnych projektów będą ponadto ogłaszane poprzez ELTIS (European Local Transport Information Service –serwis informacyjny europejskiej komunikacji lokalnej), pod adresem www.eltis.org

Źródło: Public Transport International 1/2008, the official magazine of UITP

Tłumaczenie: Dariusz Więcławski