Zielona Księga. Ku nowej kulturze mobilności w mieście.

W swoich działaniach Komisja Europejska uwzględnia opinie zainteresowanych stron. Obecnie prowadzi szerokie konsultacje nad Zieloną Księgą, które będą trwać do 15 marca 2008 roku. Istotne jest, aby niniejsza zielona księga szybko doprowadziła do podjęcia konkretnych działań, dlatego zaraz po konsultacjach zostanie opracowany szczegółowy plan. Zostanie on opublikowany wczesną jesienią 2008 r. Zawierać będzie możliwe działania na poziomie UE, krajowym, regionalnym i lokalnym oraz na poziomie przemysłu i obywateli.

60 % obywateli Unii Europejskiej mieszka na obszarach miejskich. Obszary te stanowią środowisko życia dla zdecydowanej większości ludności, a zatem bezwzględnie poziom życia na nich powinien być jak najwyższy. Stąd wynika bezwzględna potrzeba szukania wspólnych rozwiązań na kwestię mobilności w miastach. W całej Europie wzmożony ruch na ulicach w centrach miast powoduje stałe zatory powodujące opóźnienia i zanieczyszczenie powietrza. W wyniku tego zjawiska europejska gospodarka traci każdego roku prawie 100 mld EUR (1 % PKB Unii Europejskiej). Z roku na rok zanieczyszczenie powietrza i hałas stają się coraz bardziej uciążliwe. Ruch w miastach odpowiada za 40 % emisji CO2 i 70 % emisji pozostałych zanieczyszczeń powodowanych przez transport drogowy. Każdego roku rośnie liczba wypadków drogowych: jeden na trzy wypadki śmiertelne ma miejsce na obszarze miejskim, a ofiarami najczęściej są piesi i rowerzyści. Pomimo, że problem ma wymiar lokalny, jego skutki odczuwa cały kontynent: zmiana klimatu, globalne ocieplenie, wzrost zachorowań, wąskie gardła w łańcuchach logistycznych, itp.

Lokalne władze nie są w stanie same poradzić sobie z tymi problemami: konieczna jest współpraca i koordynacja działań na poziomie europejskim. Rozwiązanie zasadniczych kwestii związanych z mobilnością w mieście wymaga wspólnych wysiłków na wszystkich poziomach: lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim.

W 2006 r., gdy przedstawiono średniookresowy przegląd Białej Księgi dotyczącej transportu, Komisja Europejska ogłosiła zamiar przedstawienia Zielonej Księgi dotyczącej transportu miejskiego. Poprzez niniejszą Zieloną Księgę Komisja pragnie rozpocząć zakrojoną na szeroką skalę debatę publiczną na temat rozwiązań jakie w tej dziedzinie może zawierać europejska polityka.

Nowe podejście do mobilności w mieście oznacza optymalizację wykorzystania różnorodnych środków transportu i tworzenie współmodalności pomiędzy różnymi rodzajami transportu zbiorowego (pociąg, tramwaj, metro, autobus, taksówka) oraz różnymi rodzajami transportu indywidualnego (samochód, motocykl, rower, chodzenie pieszo). W związku z tym Komisja podjęła decyzję o przedstawieniu Zielonej Księgi w sprawie mobilności w mieście w celu określenia, czy i jak może ona stanowić wartość dodaną dla działań podejmowanych na szczeblu lokalnym. Poprzez niniejsze opracowanie Komisja prowadzić będzie nowe konsultacje, które trwać będą do 15 marca 2008, w celu przedstawienia wczesną jesienią 2008 r. planu określającego serię konkretnych działań i inicjatyw w celu znalezienia lepszych rozwiązań w zakresie zrównoważonej mobilności w mieście. Rolą Komisji jest zorganizowanie debaty z udziałem wszystkich zainteresowanych stron w celu zaproponowania ogólnej strategii, która będzie zgodna z zasadą pomocniczości. Grupa docelowa nowych konsultacji obejmować będzie między innymi pod-mioty społeczne, takie jak obywatele mieszkający w miastach, użytkownicy transportu miejskiego (publicznego lub prywatnego), pracownicy przedsiębiorstw transportu publicznego;jednostki gospodarcze, takie jak firmy na szczeblu lokalnym, w tym małe i średnie przedsiębiorstwa, sektor transportu miejskiego, przemysł motoryzacyjny;władze krajowe, regionalne i lokalne, przedstawicieli i stowarzyszenia zainteresowanych stron w poszczególnych branżach. Jednak stale przewija się zasadnicza kwestia: polityka w zakresie mobilności w mieście, aby była skuteczna, musi opierać się na podejściu, które jest w możliwie najszerszym stopniu zintegrowane, łączące najlepsze rozwiązania dla każdego pojedynczego problemu: innowacyjne technologie, rozwój ekologicznych, bezpiecznych i inteligentnych systemów transportu, zachęty ekonomiczne i zmiany w prawie. Ta ogólna strategia obejmować będzie wszelkie inicjatywy podejmowane w ramach polityki wspólnotowej, ze szczególnym uwzględnieniem praktycznej realizacji wytycznych strategii lizbońskiej. Unia Europejska musi podjąć działania ułatwiające zmiany, jednak bez narzucania odgórnych rozwiązań, które mogłyby okazać się nieodpowiednie w warunkach lokalnych.

Wobec tych problemów, mogących mieć różnorodne konsekwencje, konieczne są wspólne działania na rzecz poszukiwania innowacyjnych i ambitnych rozwiązań dla transportu miejskiego, tak aby miasta były mniej zanieczyszczone, dostęp do nich był ułatwiony, a ruch na ich ulicach płynny. Mobilność w mieście powinna umożliwiać rozwój gospodarczy miast, zapewniać odpowiedni poziom życia mieszkańców oraz chronić środowisko naturalne. W związku z tym miasta europejskie stoją przed pięcioma wyzwaniami, które wymagają zintegrowanego podejścia.

W kierunku płynnego ruchu w miastach

Zatory w miastach stanowią jeden z najważniejszych problemów wskazywanych w trakcie konsultacji. Doświadczenie zainteresowanych stron wskazuje na brak jednego rozwiązania pozwalającego ograniczyć zatory na drogach. Należy podjąć działania mające na celu uatrakcyjnienie i uczynienie bardziej bezpiecznymi alternatywnych w stosunku do prywatnego samochodu sposobów poruszania się, takich jak chodzenie pieszo, jazda na rowerze, transport zbiorowy lub jazda na motocyklach i skuterach. Styl życia w mniejszym stopniu uzależniony od samochodu można promować poprzez nowe rozwiązania, takie jak wspólne użytkowanie jednego samochodu (car-sharing). Jak sugerowano w trakcie konsultacji, konieczna jest również odpowiednia polityka w zakresie parkingów dla ograniczenia ruchu samochodów w centrach miast. Atrakcyjne miejsca parkingowe typu „Park&Ride’ (zaparkuj i jedź komunikacją zbiorową) mogą stanowić zachętę dla korzystania z samochodu w powiązaniu z trans-portem zbiorowym. Ponadto, inteligentne systemy sterowania ruchem, kary finansowe (strefy płatnego parkowania, eko podatki). Zdaniem zainteresowanych stron polityka w zakresie mobilności w mieście musi obejmować zarówno transport osób jak i towarów.

Podstawowe problemy ekologiczne w miastach są związane z przewagą stosowania ropy jako paliwa wykorzystywanego w transporcie, co powoduje emisję CO2, zanieczyszczenie powietrza i hałas. Transport jest jednym z najtrudniejszych sektorów, jeśli chodzi o kontrolę emisji CO2. Zmiany klimatu powodują dramatyczne zakłócenia w światowym ekosystemie i wymagają pilnych działań mających na celu ich ograniczenie. Rada Europejska ustaliła cel, który zakłada ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w UE o 20 % do roku 2020.  CO2 emitowany przez samochody osobowe sprzedawane w UE zmniejszył się o 12,4 % w okresie pomiędzy 1995 r. a 2004 r., dzięki dobrowolnemu porozumieniu zawartemu między Komisją Europejską a przemysłem motoryzacyjnym. Rozwiązania prawne powinny zapewnić 130 g CO2/km dzięki zmianom technologicznym w produkcji samochodów, oraz dalsze ograniczenie o 10 g CO2/km dzięki innym zmianom technologicznym i zwiększonemu wykorzystaniu biopaliw. Emisja zanieczyszczeń przez pojazdy również została skutecznie ograniczona poprzez stopniowe zaostrzanie norm emisji EURO. Dzięki rozwiązaniom prawnym UE określającym coraz niższe limity dla nowych pojaz-dów, na przestrzeni ostatnich 15 lat, tj. o momentu przyjęcia pierwszej normy EURO, zdołano w sumie ograniczyć emisję tlenku azotu i cząstek stałych o 30-40 %, i to pomimo wzrostu natężenia ruchu. UE nadal powinna promować i dofinansowywać rozbudowę, remont i modernizację ekologicznego transportu miejskiego, czyli trolejbusów, tramwajów, metra i kolei pod-miejskiej, jak również promować pozostałe zrównoważone projekty związane z transportem miejskim. Szerokie upowszechnienie na rynku nowych technologii można by osiągnąć za pomocą instrumentów ekonomicznych, takich jak zachęty do zakupu i eksploatacji przez władze publiczne ekologicznych i energooszczędnych pojazdów, oraz instrumentów pozaekonomicznych, takich jak ograniczenia dla największych trucicieli i uprzywilejowanie pojazdów o niskiej emisji na obszarach najbardziej wrażliwych, pod warunkiem, że nie będą one zakłócać zasad rynku wewnętrznego. Istnieją możliwości propagowania wymiany najlepszych rozwiązań w zakresie ekologicznego transportu miejskiego poza granicami Europy z wykorzystaniem wiedzy i doświadczenia zdobytych dzięki inicjatywom UE jakim jak CIVITAS, w ramach których pewne projekty pozwalają krajom trzecim korzystać z wiedzy zdobytej przez miasta Unii Europejskiej w zakresie zintegrowanych rozwiązań na rzecz mobilności w mieście. W niektórych miastach wprowadzono lokalne ograniczenia ruchu i opłaty za wjazd.

Przetwarzanie danych dotyczących ruchu i podróży może stanowić źródło informacji, pomocy i dynamicznej kontroli transportu dla podróżnych, kierowców, przewoźników i zarządzających siecią. Liczne aplikacje są już dostępne dla transportu drogowego, kolejowego, czy też śródlądowego. W najbliższych latach aplikacje te będą dodatkowo ulepszane dzięki systemowi satelitarnemu Galileo, który pozwoli na dokładniejszą lokalizację. Jednym z krytycznych czynników decydującym o sukcesie mobilności na obszarach miejskich jest dla podróżnych możliwość świadomego wyboru środka transportu i czasu podróży. Zainteresowane strony wskazują, że ITS pozwala na dynamiczne zarządzanie istniejącą infrastrukturą. Dodatkowa przepustowość, przekraczającą 20-30 % lub więcej, można uzyskać dzięki bardziej efektywnemu wykorzystaniu miejsca na drogach. Aktywne zarządzanie infrastrukturą trans-portu miejskiego może mieć również pozytywny wpływ na bezpieczeństwo i środowisko naturalne.

Ludzi o ograniczonej sprawności ruchowej, niepełnosprawnych, starsze osoby, rodziny z małymi dziećmi oraz małe dzieci przede wszystkim interesuje dostępność: wszyscy oni powinni mieć łatwy dostęp do infrastruktury transportowej w mieście. Pojęcie to dotyczy także jakości dostępu. Infrastruktura miejska, w tym drogi, ścieżki rowerowe, itp., ale także pociągi, autobusy i miejsca ogólnodostępne, parkingi, przystanki autobusowe, dworce, itp., powinna być najwyższej jakości. Ponadto obywatele oczekują, aby transport publiczny zaspokajał ich potrzeby w zakresie jakości, efektywności i dostępności. Transport publiczny, aby był atrakcyjny, nie wystarczy, że jest dostępny, musi także być szybki, niezawodny, wygodny i oferować częste połączenia. Doświadczenie pokazuje, że przeszkodą dla rezygnacji z transportu prywatnego na rzecz transportu publicznego jest często niska jakość usług, powolność i zawodność tego ostatniego. Zainteresowane strony zaleciły Komisji, aby propagowała ideę europejskiej karty praw i obowiązków pasażera korzystającego z transportu zbiorowego. Efektywny transport ma decydujące znaczenie;przy czasie podróży, który nie będzie porównywalny do czasu podróży samochodem, transport zbiorowy nie będzie konkurencyjny. Jedna z sugestii, jaka pojawiła się w trakcie konsultacji, wskazuje, aby Komisja Europejska propagowała mniej kosztowne rozwiązania w transporcie zbiorowym, takie jak szybki transport autobusowy, jako alternatywę dla kosztownej sieci tramwajowej lub metra. „Szybki transport autobusowy’ zapewnia szybkie i częste przewozy autobusami poruszającymi się wydzielonymi pasami ruchu i korzystającymi ze stacji przypominających stacje metra. Transport miejski musi przyciągnąć i utrzymać wysoko wykwalifikowanych pracowników.

Każdy obywatel UE powinien móc żyć i przemieszczać się na obszarach miejskich w sposób bezpieczny i pewny. Wymaga to odpowiednio zaprojektowanej infrastruktury, zwłaszcza na skrzyżowaniach. W 2005 r. na drogach UE zginęło 41 600 osób. Ryzyko śmierci w wypadku drogowym jest sześć razy większe dla rowerzystów i pieszych niż dla pasażerów samochodów. Poczucie osobistego zagrożenia czasami powstrzymuje pewne grupy społeczne przed podróżą lub korzystaniem z usług transportu publicznego. Dotyczy to nie tylko pojazdów, dworców i przystanków autobusowych lub tramwajowych, ale także dojścia do przystanku i powrotu z niego. Skutkiem tego może być zbędna jazda samochodem, albo wycofywanie się z aktywnego życia. Dla zwiększenia świadomości obywateli w zakresie ich zachowań na drodze, priorytetowe znaczenia mają kampanie edukacyjne i informacyjne. W opinii zainteresowanych stron, aby zwiększyć poczucie bezpieczeństwa i pewności konieczne jest przeprowadzenie licznych działań na obszarach miejskich. Ogromne znaczenie ma przede wszystkim wysokiej jakości infrastruktura, w tym solidne chodniki dla pieszych i ścieżki dla rowerzystów. Poprawa widoczności, na przykład poprzez lepsze oświetlenie, oraz lepiej widoczni stróże prawa na ulicach mogą przyczynić się do zwiększenia poczucia bezpieczeństwa.

W trakcie konsultacji stało się jasne, że w celu stworzenia w Europie nowej „kultury mobilności w mieście’ konieczne są rozwiązania partnerskie. Edukacja, szkolenia i podnoszenie świadomości mają tutaj ważną rolę do odegrania. Należy podnosić kwalifikacje osób odpowiedzialnych za mobilność w mieście. W szczególności można by zorganizować kampanie informacyjne i podnoszące świadomość w zakresie zachowań związanych z mobilnością, skierowane do określonych grup społecznych. Kolejną propozycją jest organizacja dorocznej europejskiej konferencji poświęconej „nowoczesnym rozwiązaniom w transporcie miejskim.’

Inwestycje w infrastrukturę i przepływy pasażerskie, utrzymanie i eksploatację sieci, modernizację taboru oraz jego utrzymanie, a także kampanie informacyjne i podnoszące świadomość wymagają finansowania w różnych formach. W większości odpowiedzialność za inwestycje spoczywa na władzach lokalnych. Z najnowszej analizy wynika, że ponad 40 % taboru tramwajowego i kolei podmiejskiej w UE oraz 67 % takiego taboru w nowych państwach członkowskich ma ponad 20 lat i wymaga wymiany przed 2020 r. Finansowanie ze źródeł prywatnych, zazwyczaj w formie partnerstwa publiczno-prywatnego, może odegrać istotną rolę, jednak wymaga stabilnych przepisów prawnych. Opłaty za parkowanie oraz za korzystanie z dróg można by wykorzystać do finansowania transportu miejskiego, przeznaczając przychody z tego tytułu zwłaszcza na rozwiązania usprawniające transport miejski. Opłaty za wjazd do Londynu okazały się dobrym rozwiązaniem, jeśli chodzi o poprawę komunikacji autobusowej. Na poziomie UE dostępnych jest kilka źródeł finansowania, na przykład fundusze strukturalne, Fundusz Spójności oraz pożyczki z Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Podobnie jak w przeszłości polityka spójności UE pozostanie ważnym źródłem funduszy w kwalifikujących się regionach w latach 2007-13. W poprzednim okresie 2000-06 finansowanie projektów transportowych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF) wyniosło 35 mld EUR, z czego nieco ponad 2 mln EUR przeznaczono na transport miejski. Zgodnie z dokumentami programowymi, transport miejski otrzyma z ERDF i Funduszu Spójności prawie 8 mld EUR w latach 2007-13. Kolejnych 9,5 mld EUR zarezerwowano dla zintegrowanych projektów w zakresie rewitalizacji obszarów miejskich i wiejskich, które mogą obejmować inwestycje związane z transportem. Średnio Europejski Bank Inwestycyjny pożycza rocznie około 2,5 mld EUR na projekty związane z transportem miejskim. Projekty obejmują budowę, rozbudowę lub modernizację infrastruktury transportu zbiorowego lub zakup taboru w największych aglomeracjach i średniej wielkości miastach europejskich. Oprócz zasadniczej działalności kredytowej, wspólnie z Komisją i Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju EBI opracowuje nowe instrumenty lub inicjatywy finansowe. Siódmy program ramowy na rzecz badań i rozwoju technologicznego (FP7) propaguje badania, rozwój technologiczny i pokazy na rzecz mobilności w mieście, aspekt zużycia energii w transporcie, ekologiczny transport miejski i zrównoważoną mobilność dla wszystkich obywateli. Pod hasłem „transport’ FP7 odnosi się do obszaru działań mających na celu „zapewnienie zrównoważonej mobilności w mieście’. Obejmuje on badania techniczne, pokazy i wsparcie polityki w dziedzinie nowych koncepcji dotyczących transportu i mobilności, innowacyjne systemy zarządzania popytem, wysokiej jakości transport publiczny oraz innowacyjne strategie w zakresie ekologicznego transportu miejskiego. CIVITAS to program Komisji na rzecz demonstracji i badań w zakresie ekologicznego transportu miejskiego. Inicjatywa CIVITAS pozwala miastom na testowanie i demonstrowanie zintegrowanych pakietów rozwiązań zarówno politycznych jak i technologicznych, mających na celu stworzenie systemu transportu miejskiego, który byłby zrównoważony, ekologiczny i energooszczędny. Do tej pory w ramach programu CIVITAS sfinansowano działania w 36 miastach na ogólną kwotę 100 mln EUR. Już uruchomiono CIVITAS-Plus w ramach FP7. Program Inteligentna Energia – Europa (IEE), finansowany w ramach programu ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP), obejmuje podprogramy ALTENER i STEER, które finansują inicjatywy w zakresie, na przykład, nowych i odnawialnych źródeł energii, promocję alternatywnych paliw i promocję racjonalnego zużycia energii w transporcie.