20 lat ZKM Gdynia
1 października 2012 r. mija dwadzieścia lat od rozpoczęcia funkcjonowania Zarządu Komunikacji Miejskiej w Gdyni. Powołany w 1992 r. organizator komunikacji miejskiej jest najdłużej funkcjonującą jednostką tego typu w Polsce. U podstaw utworzenia ZKM w Gdyni leżały trudności w zapewnieniu odpowiedniej jakości usług komunikacji miejskiej oraz konieczność dostosowania funkcjonowania transportu zbiorowego do warunków gospodarki rynkowej. Dzisiaj, zwłaszcza ludziom młodym, trudno sobie wyobrazić niską jakość usług, jaką oferowała 20 lat temu komunikacja miejska, nie tylko w Gdyni, ale we wszystkich miastach w Polsce. Należy w tym miejscu przywołać niektóre dane ze stycznia 1992 r., charakteryzujące poziom jakości ówczesnej gdyńskiej komunikacji miejskiej:
•kursy niewykonane: 4%;
•kursy przyspieszone powyżej 3 min: 6%;
•kursy zrealizowane z zapełnieniem powyżej nominalnej pojemności pojazdów: 4%.
Dla laika przedstawione wartości mogą niewiele mówić, warto więc dodać, że obecnie w gdyńskiej komunikacji
miejskiej niewykonane kursy stanowią 0,01%, a za pojazd przyspieszony uważa się taki, który odjeżdża nie 3 min wcześniej z przystanku, ale 1 min. Udział kursów przyspieszonych o więcej niż 1 min wynosi obecnie mniej niż 1%. Kursy zrealizowane z zapełnieniem powyżej nominalnej zdolności przewozowej praktycznie w gdyńskiej komunikacji miejskiej nie występują, poza incydentalnymi przypadkami wynikającymi z awarii lub wypadku. Wówczas, na początku lat dziewięćdziesiątych, wożenie pasażerów jak „śledzi w beczce”nie należało do rzadkości. Dążąc do poprawy jakości usług komunikacji miejskiej i przewidując już wówczas rolę transportu publicznego jako alternatywy dla szybko rozwijającej się motoryzacji indywidualnej, władze Gdyni podjęły decyzję o oddzieleniu funkcji organizatora komunikacji miejskiej od wykonawcy przewozów i wprowadzeniu konkurencji w działalności przewozowej. Powołano niezależnego od przewoźnika organizatora transportu –Zarząd Komunikacji Miejskiej w Gdyni, który mówiąc w pewnym uproszczeniu, miał w imieniu pasażerów zatroszczyć się o podniesienie jakości usług, a w interesie Miasta Gdyni zapewnić, aby dopłaty z budżetu do komunikacji miejskiej były wydawane racjonalnie.
Pierwsze działania ZKM w Gdyni zostały podporządkowane dwóm celom: podniesieniu jakości usług i zmianie taryfy. Wzrost jakości usług komunikacji miejskiej stał się dla ZKM w Gdyni celem długookresowym. Jego osiągnięcie stało się możliwe dzięki wprowadzeniu konkurencji poprzez zatrudnienie nowych przewoźników i podziałowi ówczesnego Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Gdyni początkowo na dwie spółki przewozowe, a docelowo na trzy, w tym jedną świadczącą usługi przewozowe wyłącznie trolejbusami. Nowozatrudnione przedsiębiorstwa i wyłonione w procesie restrukturyzacji miejskie spółki przewozowe, zaczęły konkurować na rynku o możliwość realizacji zadań przewozowych, których organizatorem był ZKM w Gdyni. Pozwoliło to na zracjonalizowanie kosztów świadczenia usług, czyli ich ustalenie na poziomie odpowiadającym warunkom konkurencji, a nie dyktowanym przez monopolistycznego wykonawcę. W 1994 r. organizator przewozów przejął z MZK wydział nadzoru i kontroli przewozów, który umożliwił skuteczne egzekwowanie zapisanych w umowach przewozowych parametrów jakościowych. Aby zmotywować przewoźników do świadczenia usług na jak najwyższym poziomie wprowadzono system kar za niezrealizowanie przewozów lub ich realizację na poziomie nieodpowiadającym kontraktowi. Kary te nakładane są m.in. za niezrealizowanie kursów zaplanowanych w rozkładzie jazdy, niepunktualność, wykonanie kursu nieodpowiednim pojazdem (np. autobusem jednoczłonowym zamiast przegubowym), zły stan techniczny pojazdu, brak czystości w pojeździe, niską kulturę zachowania kierowcy w stosunku do pasażerów.
O wzroście poziomu jakości świadczą oceny komunikacji miejskiej, które co dwa lata w ramach badań marketingowych przyznają komunikacji miejskiej mieszkańcy Gdyni. W 1994 r. ocena komunikacji miejskiej (w skali ocen szkolnych od 2 –najniższa do 5 –najwyższa) wyniosła 3,39, natomiast w 2010 r. –4,18. Z punktu widzenia pasażerów istotną zmianą na początku funkcjonowania ZKM w Gdyni była likwidacja biletów okresowych trasowanych i rozszerzenie zakresu ważności tych biletów do minimum obszaru 1 miasta (gminy) lub sieci komunikacyjnej ZKM. Zmianom tym towarzyszyło zwiększenie atrakcyjności cenowej biletów okresowych w stosunku do jednorazowych. Spowodowało to znaczący wzrost sprzedaży tych pierwszych. Dzisiaj udział pasażerów podróżujących na podstawie biletów okresowych w Gdyni w segmencie osób płacących za przejazdy wynosi 63%. Dążąc do zwiększenia poziomu komfortu podróży komunikacją miejską
ZKM w Gdyni zainicjował długookresowy proces wymiany taboru przez przewoźników. Stare, wyeksploatowane i awaryjne autobusy oraz trolejbusy stopniowo zaczęły zastępować nowoczesne, niskopodłogowe i proekologiczne pojazdy spełniające coraz bardziej rygorystyczne normy czystości spalin. W minionych dwudziestu latach ZKM w Gdyni konsekwentnie za najważniejszą cechę taboru komunikacji miejskiej uznał niską podłogę. Takie kryterium oceny przydatności określonych pojazdów do komunikacji miejskiej uzasadnione było przede wszystkim potrzebami osób niepełnosprawnych i podwyższeniem komfortu podróży wszystkich pasażerów. Dzisiaj w gdyńskiej komunikacji miejskiej są eksploatowane prawie wyłącznie pojazdy niskopodłogowe. Do końca 2012 r. wszystkie autobusy i trolejbusy będą miały niską podłogę. Podstawą wysokiej jakości oferty usług dla pasażerów jest rozkład jazdy dostosowany do potrzeb i oczekiwań potencjalnych klientów. ZKM w Gdyni w tym celu realizuje badania marketingowe. Zmianie uległa także technika przygotowania rozkładów jazdy. Wprowadzono komputerowy program do ich opracowywania, a pracownicy ZKM opracowali modułowy system koordynacji rozkładów jazdy poszczególnych linii, wykorzystywany obecnie niemal w całej Polsce.
Rozwój gdyńskiej komunikacji miejskiej w minionych 20 latach ma także swój aspekt przestrzenny. Uruchomiono w tym okresie 20 stałych nowych linii autobusowych i 5 stałych nowych linii trolejbusowych. Sieć trolejbusowa została przedłużona do Pustek Cisowskich, Dąbrowy i Kaczych Buków. ZKM w Gdyni, który w 1992 r. organizował komunikację na obszarze 3 miast i 2 gmin wiejskich, obecnie jest organizatorem w 4 miastach i 3 gminach wiejskich. W 2006 r. zostały uruchomione tramwaje wodne z Gdyni do Helu i Jastarni. ZKM w Gdyni oferując zintegrowaną ofertę usług komunikacji miejskiej na obszarze 7 miast i gmin, od początku opowiadał się za integracją komunikacji miejskiej w całej metropolii, włącznie z SKM. Aktywne uczestnictwo pracowników ZKM w Gdyni w pracach nad integracją przyczyniło się do powołania Komunikacyjnego Zatoki Gdańskiej, którego celem jest integracja komunikacji miejskiej na obszarze 14 gmin. W ramach integracji komunikacji miejskiej ZKM w Gdyni wprowadził do swojej oferty biletowej kartę elektroniczną.
Działania ZKM w Gdyni wykraczają poza wąsko pojęty zakres organizowania przewozów. W czasach silnego oddziaływania motoryzacji indywidualnej nie tylko na sposób realizacji podróży w miastach, ale także na styl życia, konieczne jest proekologiczne edukowanie, zwłaszcza dzieci i młodzieży, prowadzące do racjonalizacji ich zachowań transportowych. Temu celowi służyły programy edukacyjne, w tym dwa o skali międzynarodowej, w których uczestniczyły dzieci, młodzież, rodzice i nauczyciele, a które zostały zrealizowane przez ZKM w Gdyni. Dwadzieścia lat to jednak nie tylko sukcesy, ale także porażki. Do nich należy zaliczyć przede wszystkim brak uprzywilejowania pojazdów gdyńskiej komunikacji miejskiej w ruchu drogowym i niepełną integrację transportu zbiorowego w metropolii.
Na zakończenie warto nieco miejsca poświęcić planom ZKM w Gdyni na przyszłość. Planujemy sukcesywne wprowadzanie do autobusów i trolejbusów czytników kart elektronicznych. Umożliwi to uruchomienie funkcji tzw. elektronicznej portmonetki. W ramach realizowanego projektu TRISTAR zostanie uruchomiona na wybranych przystankach elektroniczna informacja o rzeczywistych czasach odjazdów pojazdów. Chcemy do Fikakowa wprowadzić komunikację trolejbusową obsługiwaną przez trolejbusy wyposażone w napęd bateryjny, a więc nie wymagające na odcinku trasy w osiedlu budowy sieci trakcyjnej. Będziemy dążyć do wydzielania pasów ruchu dla transportu publicznego, pełnej integracji transportu w metropolii i zwiększenia liczby węzłów przesiadkowych. W kontekście tych dwóch ostatnich działań ważne znaczenie będzie miało włączenie Pomorskiej Kolei Metropolitalnej do systemu przewozów transportu zbiorowego na obecnym obszarze funkcjonowania ZKM w Gdyni.
