Zabytkowa linia tramwajowa F w San Francisco

Linie tramwajowe w USA przeszły prawdziwą bezmyślną rzeź, natomiast nieliczne które przetrwały zostały przebudowane na kolejki miejskie lub służą jako jeżdżące zabytki w ruchu planowym. Nie inaczej jest i w San Francisco, które posiada bardzo dużą ilość publicznych środków transportu. Na łamach InfoTram prezentowaliśmy już system BART, Muni Metro oraz najbardziej zany Cable Car. Chcąc zakończyć ten przegląd pozostaje jedynie wspomnieć o linii tramwajowej F Market &Wharves, która jest obsługiwana szeregiem zabytkowych pojazdów, głównie generacji PCC, które codziennie pokonują miasto w ruchu planowym jako zabytkowy tramwaj służący również mieszkańcom do codziennych podróży.

Obecna linia F nie ma nic wspólnego ze swoim pierwowzorem, czyli linią F-Stockton uruchomioną w 1915 roku przez San Francisco Municipial Railway i kursowała do 1951 roku, gdy została zastąpiona przez linię autobusową. W późniejszym czasie trwałąa przebudowa systemu tramwajów na kolejkę miejską, co było związane z budową systemu BART oraz przebudową Muni Metro. Jednak po przeniesieniu tramwajów w 1982 roku na Market Street pozostały tymczasowe tory tramwajowe jak również w zajezdniach pozostała liczna flota tramwajów PCC. Ponieważ w 1982 roku konieczne było zamknięcie na dwa lata systemu Cable Car, który stał się ulubionym wśród turystów, więc zrodziła się potrzeba zaoferowania alternatywnej atrakcji turystycznej, więc z myślą o turystach organizowano w lecie festiwale z historycznymi tramwajami. Festiwale te okazały się takim sukcesem, że od 1983 roku były powtarzane corocznie do 1987 roku.

W tym też roku rozpoczęto przygotowania do wprowadzenia stałej linii zabytkowego tramwaju, któremu przypisano wolną od czasu likwidacji literę F. Zdecydowano wówczas na przebudowę tymczasowego torowiska na Merket Street (zbudowanego na czas budowy tunelów metra), oraz wykonać szereg inwestycji w tym zakup 14 używanych tramwajów PCC z Filadelfii aby zwiększyć ilość taboru, który dotąd stanowiły pozostałości dawnych tramwajów z San Francisco. W 1995 roku otwarto stałą linię tramwaju zabytkowego, która miała być obsługiwana przez tramwaje PCC pomalowane w 26 schematów używanych przez w większości zlikwidowane spółki tramwajowe w USA, oraz Meksyku i Kanadzie. Paradoksem może być fakt, że San Francisco jako jedno z pierwszych miast zaczęło negować pierwszeństwo transportu drogowego. Wybudowana w 1960 roku autostrada Embaracadero, która nad powierzchnią ziemi miała dwa poziomy drogowe została w 1989 roku poważnie uszkodzona podczas trzęsienia Loma Prieta, a następnie została rozebrana. Ponieważ twór ten podzielił miasto na dwie części, więc po jego uszkodzeniu zdecydowano się nie odbudowywać tej estakady zastępując ją sześciopasmową drogą, w której wbudowano również tory tramwajowe dla coraz popularniejszej linii F. Dzięki temu w roku 2000 zabytkowe tramwaje dotarły do uwielbianej przez turystów Fisherman’s Wharf.

Linia F na stałe wpisała się w strukturę transportową miasta San Francisco i choć jest uznawana za zabytkową o charakterze turystycznym, to jednak mimo wszystko jest ona wykorzystywana również przez zwykłych mieszkańców miasta do codziennych dojazdów. Linia jest obsługiwana przez San Francisco Muncipial Railway (Muni) i stanowi część spójnego systemu transportowego, z częstymi kursami przez 20 godzin dziennie, siedem dni w tygodniu. Jedyną różnicą jest odmienna taryfa, choć w systemie Cable Car typowe bilety Muni są ważne.

Linia jest obsługiwana wyłącznie zabytkowymi tramwajami, z czego przeważają tramwaje typu PCC. W skład tej floty wchodzą pojazdy oryginalnie pochodzące z San Francisco, oraz zakupione z Filadelfii czy Newark. Tramwaje te zostały wyprodukowane w latach 1946-48. Odbudowanych i gotowych do eksploatacji jest 27 tramwajów w różnych malowaniach różnych systemów tramwajowych. Dodatkowo na stanie jest 31 tramwajów, które oczekują odbudowy i stanowią zapas długotrwały. Tramwaje odrestaurowane to jeden dwukierunkowy  dwustronny pojazd pochodzący oryginalnie z San Francisco, 16 jednokierunkowych jednostronnych z Filadelfii oraz 11 również jednokierunkowych z Newark. W zapasie długotrwałym znajduje się 5 tramwajów dwukierunkowych z San Francisco, 10 tramwajów jednokierunkowych z San Francisco, 12 tramwajów jednokierunkowych z St. Louis, dwa dwukierunkowe z Filadelfii oraz dwa jednokierunkowe z miasta Pittsburgh.

Bardzo ciekawym uzupełnieniem floty typowo amerykańskich tramwajów PCC jest 11 tramwajów Peter Witt, które zostały wyprodukowane w 1928 roku dla włoskiego miasta Mediolan, a które były eksploatowane do czasu zastąpienia ich przez pojazdy Eurotram. Tramwaje Peter Witt zostały zakupione w 1998 roku.

San Francisco zachowało również flotę sześciu tramwajów sprzed okresu PCC, wyprodukowanych w latach 1895-1924, natomiast kolekcja została uzupełniona o 10 pojazdów z różnych stron świata. Są tam między innymi tramwaje z Blackpool, Moskwy, Melbourne czy też Brukseli. Choć linia F nie jest planowana pod obsługę pojazdami Muni Metro, to jednak istnieje techniczna możliwość wjazdów tych składów na tory tramwajowe, co ma miejsce w wyjątkowych okolicznościach.

Jak można się przekonać tramwaje mogą być świetną atrakcją turystyczną na tyle, że prowadzone są obecnie prace nad rozbudową systemu. Pierwszy zakłada wykorzystanie istniejącego połączenia torowego z Muni Metro, dzięki któremu tramwaje zabytkowe będą mogły wjeżdżać na tory kolejki miejskiej. Na wspólnym odcinku torów zabudowano dodatkowe niskie przystanki z rampami dla niepełnosprawnych, aby umożliwić ich obsługę przez zabytkowe tramwaje. Jednak do uruchomienia linii określanej jako E Embaracadero konieczne jest wybudowanie pętli nawrotnej, która ma powstać w 2010 roku. W dalszej kolejności przewiduje się wybudowanie nowego odcinka torów, który zaczynałby się na obecnej końcówce Jones Street i prowadził wzdłuż San Francisco Maritime Museum and Aquatic Park, gdzie tory tramwajowe wjadą w nieużywany, wybudowany w 1914 roku jednotorowy tunel kolejowy, którym dotrą do Fort Mason. Przedłużenie to mogłoby być obsługiwane zarówno jako linia F jak i E.

Tramwaje, choć przez niektórych znienawidzone, okazują się bardziej trwałe niż budowane wielkimi nakładami wielopoziomowe autostrady miejskie. Dzieje się tak za sprawią miastotwórczej roli jaką wypełnia tramwaj, podczas gdy szerokie szybkie drogi jedynie niszczą powiązania między poszczególnymi dzielnicami miasta położonymi po przeciwległych stronach arterii. Przodownikiem w likwidacji tego typu dróg jest San Francisco, naśladuje je Boston gdzie estakadę zamieniono w kosztowne podziemne tunele, natomiast co się dzieje w Polsce najlepiej popatrzeć do Gliwic, gdzie myślenie rodem z lat 1960-tych zmierza do odcięcia centrum miasta od stacji kolejowej ruchliwą drogą … .