Warunki stawiane operatorom a jakość usług przewozowych

Rozporządzenie 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady oraz ustawa o publicznym transporcie zbiorowym zmieniło sposób zlecania przewozów. Przede wszystkim w każdym przypadku konieczne jest zawarcie umowy. Organizatorzy zawierają dwa odmienne rodzaje umów z firmami przewozowymi: umowy przetargowe i umowy zawarte bezpośredniego (np. z podmiotem wewnętrznym).

Cechą umów przetargowych jest wyraźna nierówność stron. Zamawiający prezentuje wzór umowy w specyfikacji przetargowej, który to wzór może być w trakcie postępowania zmieniony tylko w miejscach wcześniej wskazanych oraz w nieistotnych szczegółach. W trakcie trwania wykonywanego zlecenia umowa taka może być zmieniana tylko wtedy, gdy zmienią się warunki zewnętrzne, i to tylko wtedy gdy nie można było tego wcześniej przewidzieć.

Wykonawca nie ma tu nic do powiedzenia. Może złożyć aplikację i uczestniczyć w przetargu lub nie. Jedyne co może zrobić to odpowiednio wycenić ryzyka, zwiększając proponowaną stawkę. Po rozstrzygnięciu przetargu musi zadanie realizować na warunkach określonych przez Zamawiającego.

W przypadku umowy z podmiotem wewnętrznym mamy do czynienia z równymi stronami, a często przewaga negocjacyjna występuje jednak po stronie tego drugiego podmiotu. Organizatora bowiem reprezentuje w negocjacjach najczęściej urzędnik, tylko niekiedy wspomagany prawnikiem, a operator – podmiot wewnętrzny – ma za sobą załogę z dzielnymi związkami zawodowymi. W polskiej rzeczywistości pozycja urzędnika jest wyraźnie niższa niż pozycja prezesa spółki komunalnej. Prezes czy tez zarząd spółki komunalnej zawsze może 'poskarżyć się’ na urzędnika do Prezydenta/Burmistrza/Wójta, czy też Starosty/Marszałka, czego z racji podległości służbowej nie zrobi raczej urzędnik. Stąd umowy z podmiotem wewnętrznym mają z reguły charakter bardziej przyjazny dla firmy przewozowej niż umowy przetargowe.

Niezależnie jednak od charakteru umowy jej postanowienia mają bardzo duże znaczenie dla jakości wykonywanych później usług. O przyszłej jakości komunikacji stanowią między innymi:
-wymagania stawiane taborowi;
-zakres wymaganej informacji;
-wymagania stawiane obsłudze taboru;
-zakres i częstotliwość kontroli;
-zastosowane kary.
Wymagania stawiane taborowi to nie tylko kwestia jego rodzaju i pojemności, ale i takie cechy jak:
-wiek i oddziaływanie na środowisko;
-jednolite malowanie ułatwiające identyfikację pojazdu dla pasażera;
-miejsce dla osób o ograniczonej swobodzie poruszania się, platforma, progi wewnątrz;
-liczba i szerokość drzwi, liczba miejsc siedzących, przestrzeń na bagaż;
-oświetlenie, wentylacja i ogrzewanie, klimatyzacja pojazdu;
-elementy bezpieczeństwa, monitoring;
-zakres informacji dla pasażera wewnątrz pojazdu (tablice, zapowiedzi głosowe, taryfa, cenniki, regulaminy, itp.).
Praktyka wskazuje, że jeśli jakieś wymagania zostaną pominięte w specyfikacji lub umowie to tabor raczej ich nie spełni. Wykonawca bowiem zawsze będzie starał się ograniczyć koszty i podczas wymiany taboru zakupi pojazdy najtańsze, czyli zwykle ubogo wyposażone.

W przypadku wieku może on być określany wielkością średnią lub wiekiem maksymalnym w trakcie realizacji umowy. Tabor starszy częściej ulega awariom, jest droższy w eksploatacji. Zdarza się jednak, że tabor starszy o dobrym wyposażeniu jest lepiej oceniany przez pasażerów niż tabor nowy w bardzo prostej kompletacji.

Zakres wymaganej informacji dla pasażera, jeśli nie został określony w specyfikacji lub umowie, będzie minimalny – np. tylko tablice kierunkowe z przodu, boku i z tyłu. Elementy informacji dla pasażera są drogie, zwłaszcza elektroniczne, i wykonawca ich nie zamieści, jeśli nie będą wymagane. Dotyczy to także informacji na stronach internetowych. Wymagania co do zakresu informacji w specyfikacji/umowie powinny być więc opisane dość szczegółowo (np. w Warszawie, Lublinie wraz z rysunkami wyglądu), w przeciwnym razie wykonawca zamieści jakiś tańszy substytut.

Często lekceważonym elementem w umowach jest wygląd i zachowanie pracowników firmy przewozowej. A to oni właśnie reprezentują wykonawcę wobec pasażera i stanowią często o dobrej lub złej opinii o nim, i o funkcjonowaniu komunikacji jako całości. Ważnymi elementami są tu: ubiór, zachowanie na przystanku, udzielanie informacji, reagowanie na sytuacje zagrożenia oraz sposób prowadzenia rozmowy z pasażerem. Zachowanie obsługi może zachęcić mieszkańców do korzystania z komunikacji publicznej lub zniechęcić, aż do całkowitej rezygnacji z korzystania z niej.