Umowa pomiędzy organizatorem transportu publicznego a operatorem

Wejście w życie Rozporządzenia 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady oraz Ustawy o publicznym transporcie zbiorowym zmieniło sposób zawierania umów w publicznym transporcie zbiorowym.

Co do zasady umowy zawierane przez właściwy organ, którym w Polsce jest jednostka samorządu terytorialnego lub minister do spraw transportu (nazwani organizatorami), muszą wypełniać wymogi Rozporządzenia 1370/2007 od 3 grudnia 2009 r. Przepis ten stanowi też, że umowy zawarte wcześniej obowiązują do końca ich ważności, lub do określonego w przepisie maksymalnego czasu. W przypadku umów zawieranych bezpośrednio przed datą 3 grudnia 2009 roku jest to okres 10 lat dla transportu drogowego i 15 lat dla transportu szynowego, linowego i wodnego. Oznacza to, że do 3 grudnia 2019 roku wszyscy organizatorzy zobowiązani są w transporcie drogowym zawrzeć nowe umowy w oparciu o obowiązujące przepisy. Dla transportu innego niż drogowy ta data graniczna to 3 grudnia 2024 roku.
Organizator publicznego transportu zbiorowego może dokonać wyboru operatora w drodze:
-przetargu zgodnie z prawem zamówień publicznych;
-ustawy o koncesji;
-bezpośrednio.
Umowa zawarta w wyniku rozstrzygniętego przetargu przenosi ryzyko w całości na wykonawcę, czyli w tym przypadku operatora. Operator musi wypełnić wszystkie wymogi określone w ogłoszeniu, specyfikacji istotnych warunków zamówienia oraz w umowie. W zamian za to otrzymuje wynagrodzenie jakie zaproponował w swojej ofercie.

Umowa o charakterze koncesji ma zastosowanie do podmiotu wewnętrznego, gdzie jednostki samorządowe nie posiadają 100% udziałów/akcji oraz komunikacji miejskiej. Jest umową ustalającą powinność w zamian za pewien rodzaj wyłączności. W umowie koncesji ryzyko działalności gospodarczej ponosi koncesjonariusz.
Organizator może zawrzeć umowę bezpośrednio tylko w kilku sytuacjach:
-małego zakresu zlecanej usługi;
-jest to transport kolejowy;
-umowa ma być zawarta z podmiotem wewnętrznym;
-umowa ma być zawarta w celu wyeliminowania zakłócenia.
Mały zakres usługi to zlecenie o wartości do 1 mln euro, lub zakresie do 300 tys. wozokilometrów rocznie, z tym że dla małego przedsiębiorcy limity ulegają podwojeniu. Mały podmiot to taki który eksploatuje maksymalnie 23 pojazdy.

Istotnym elementem zawierania umów przez organizatorów jest ustawowy wymóg ogłoszenia w BIP o zamiarze przeprowadzenia takiego postępowania. Jest to zupełne novum w polskim prawie, a wynika z zapisów Rozporządzenia 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady. Ogłoszenie powinno się ukazać na rok przed rozpoczęciem procedury zawierania umowy, w tym procedury przetargowej. Dla bardzo małych umów do 50 tys. wozokilometrów rocznie okres ten skrócono do 6 miesięcy. W ogłoszeniu powinien się znaleźć tryb wyboru operatora, który można zmienić tylko do połowy okresu. Nie ma obowiązku podawania w ogłoszeniu zbyt wielu szczegółów, nie jest konieczne na przykład podanie wielkości przewidywanego zlecenia. Podaje się tylko linię, lub sieć, na której będą wykonywane przewozy. Ponieważ jednak jest to tylko ogłoszenie o zamiarze to po takim ogłoszeniu procedura może, ale nie musi być rozpoczęta. Nie można natomiast przeprowadzić procedury zawarcia umowy bez takiego ogłoszenia.

Jeśli organizator ma obowiązek opracować plan transportowy, to umowa z operatorem może być zawarta tylko w zakresie określonym planem (wyjątek – zakłócenie). W komunikacji miejskiej nie jest to problemem, bowiem nie ma obowiązku wskazywania linii, może to być jedynie wskazany obszar. W przewozach pozamiejskich umowa jednak może dotyczyć tylko linii określonych w planie. Jeśli mają to być nowe linie, to organizator musi wcześniej przeprowadzić procedurę zmiany planu transportowego.

Umowa może być zawarta na okres nie dłuższy niż 10 lat w transporcie drogowym i 15 lat w transporcie kolejowym, szynowym (a więc i tramwajowym), linowym i morskim. Zakres minimalny każdej umowy jest określony w ustawie o publicznym transporcie drogowym w 23 punktach. Są to:
-opis usług które mają być świadczone;
-sieć lub linie komunikacyjne, których umowa dotyczy;
-czas trwania umowy;
-warunki jakościowe;
-wymagania co do środków transportu;
-jeśli wpływy z biletów przysługują operatorowi to także warunki pod jakimi można zmieniać taryfę;
-dopuszczenie lub nie podwykonawstwa;
-sposób rozpatrywania przez operatora skarg i reklamacji;
-sprawozdawczość do organizatora;
-zasady rozliczeń finansowych, w tym stosowania ulg ustawowych;
-zasady rozliczeń przy braku możliwości wykonywania umowy;
-komu przysługują wpływ z biletów i opłat;
-kto jest zobowiązany do publikowania rozkładów jazdy, taryfy i regulaminów;
-sposób dystrybucji biletów;
-sposób obliczania rekompensaty;
-kto zobowiązany jest uzgodnić zasady korzystania z przystanków i dworców;
-warunki korzystania z udostępnionych przez organizatora środków transportu, o ile takie występują;
-ustalenie jakie środki transportu będą wykorzystywane w zależności od liczby pasażerów;
-warunki jakie powinny spełniać środki transportu do wykonywania usługi;
-zasady współpracy przy tworzeniu i aktualizacji rozkładów jazdy;
-zasady korzystania z infrastruktury w transporcie kolejowym;
-kary umowne;warunki zmiany i rozwiązania umowy.

Katalog wymogów ustawowych jest więc bardzo szeroki.

Umowy zawierane z operatorami mają bardzo zróżnicowaną formę, zależną także od lokalnych uwarunkowań. W przypadku gdy jest to umowa z podmiotem wewnętrznym, dodatkowo zawarte w niej są istotne postanowienia o podziale kompetencji, także w sytuacjach wymagających interwencji lub spornych. Postanowienia te dotyczą między innymi spraw związanych z utrzymaniem infrastruktury, sposobu uzgadniania zmian w kursowaniu pojazdów związanych np. z remontami dróg, uzgodnień rozwiązań tymczasowych i zgłaszania wniosków technicznych, zakresu innych czynności wykonywanych przez podmiot wewnętrzny, itd. Wynika to z faktu, że podmiot wewnętrzny najczęściej jest nie tylko przewoźnikiem, ale i wykonuje inne zadania, które w przypadku przetargu ciążyłyby na organizatorze.