Tramwaje Wagonmash St. Petersburg

Tramwaje w Rosji to nie tylko produkty KTM i Tatra, to również tramwaje wytworzone przez Петербу́ргскийтрамва́йно-механи́ческийзаво́д(ПТМЗ)/ Petersburski Tramwajowy Mechaniczny Zakład (PTMZ) znany również pod nazwą Wagonmash St. Petersburg. W niniejszym artykule przyjrzymy się historycznej produkcji tramwajów, a w następnym artykule przybliżymy obecny profil produkcji tramwajów i metra.

Петербу́ргскийтрамва́йно-механи́ческийзаво́д(ПТМЗ)/ Petersburski Tramwajowy Mechaniczny Zakład (PTMZ) przez lata był dostawcą tramwajów i metra dla miasta St. Petersburg. Niestety obecnie bardzo rozbudowana sieć tramwajowa zanika z braku inwestycji. Zakład ten jest już od wielu lat obecny także na polskim rynku. Obecnie w warszawskim metrze kursuje już 50 wagonów od tego producenta, a 20 kolejnych jest oczekiwanych. Dlatego warto bliżej przyjrzeć się producentowi, który po latach pracy pod państwową kuratelą został usamodzielniony i przejęty przez Dedal Group w 2004 roku. Dwa lata wcześniej przejęto Wagonmash, a w 2005 roku utworzono nazwę Dedal Vagony. Jednak mimo tego zakład jest nadal firmowany nazwą Wagonmash. Grupa Dedal zaczęła swoją działalność w 1992 roku od handlu kablami i urządzeniami elektrycznymi. W 1995 roku otwarto biuro w Yekaterinburgu, w 1998 roku w St. Petersburgu, a w 1999 roku w Kijowie. Efektem tego były w 2000 roku dostawy pierwszych wagonów metra do Kijowa. Rok później otwarto zakład w Mińsku. W 2002 roku utworzono w Kijowie „Metrovagonservice”, które zajmuje się budową i modernizacją wagonów metra.

Tramwaje LM-33 to czteroosiowe pojazdy tramwajowe produkowane jeszcze w okresie, kiedy miasto nazywało się Leningrad. Były one wytwarzane w latach 1933 -1939 na potrzeby sieci tramwajowej w Leningradzie. Tramwaj ten powstał na licencji amerykańskiej firmy Peter Witt. Oczywiście licencyjny pojazd został zmodyfikowany, ponieważ lokalne warunki były nieco odmienne od amerykańskich. Główną zmianą była redukcja szerokości wagonu. Pierwotnie ten typ nazywano MA (Motorowy Amerykańskiego typu) oraz PA (Doczepny Amerykańskiego typu). Stąd nazywany był często Amerykanem, co z przyczyn politycznych zostało szybko zmienione na LM-33 (Leningradzki Motorowy 1933 roku) oraz LP-33 (Leningradzki Doczepny 1933 roku). Łącznie wyprodukowano 232 tramwaje tego typu. Oczywiście wszystkie tramwaje powstały na tor szeroki 1524 mm.

Po tej udanej serii produkcyjnej zakład zaczął produkować zmodyfikowane tramwaje LM/LP-47, jednak na chwilę obecną nie posiadamy dokładniejszych danych odnośnie tego typu pojazdu, jednak można zakładać, że były one zbliżone do LM-33.

 

W 1949 roku zakład wyprodukował pierwszy zmodyfikowany wysokopodłogowy tramwaj czteroosiowy typu LS-49. Tramwaje te były produkowane na potrzeby Leningradu jak również dla miast Mińsk, Gorky (Niżny Novogorod), Novokuznietsk oraz Magnitogorsk. Łącznie wyprodukowanych zostało 400 tramwajów tego typu z czego 287 dla Leningradu, a 113 dla pozostałych miast. Oprócz wagonów silnikowych produkowano również wagony doczepne LP-49. Zostały one wyprodukowane w ilości 268 dla Leningradu oraz 46 dla Gorki. Produkcję tych tramwajów zatrzymało pojawienie sie nowego modelu LM-57. Ostatnie tramwaje LM-49 były wycofywane w latach 1982-1983. Tramwaje te wykazywały się bardzo dużą niezawodnością i wytrzymałością, natomiast ich wymiana była podyktowana bardziej względami politycznymi niż technicznymi. Powodem ich wymiany były naciski władzy centralnej na odnowę taboru tramwajowego w ZSRR. Tramwaje LM-49 to pojazdy jednokierunkowe, jednostronne z trzema parami drzwi sterowanych pneumatycznie za pomocą centralnego przycisku. W środku zastosowano siedzenia miękkie obite skajem w układzie 2+1. We wnętrzu panuje nadal duża ilość drewna zarówno na podłodze, jak i na innych elementach wykończenia pomimo faktu, że tramwaj ma konstrukcję stalową. Było to typowe rozwiązanie w tamtym czasie. Pierwotnie tramwaje nie miały niskonapięciowego obwodu, jednak został on dodany w późniejszym czasie aby zasilał on oświetlenie i migacze.

Kolejnym unowocześnieniem konstrukcji powstały tramwaje serii LM-57. Zgodnie z indeksem cyfrowym pierwszy tramwaj powstał w 1957 roku, jednak seryjna produkcja ruszyła w 1960 roku i została zakończona w 1968 roku. W efekcie tego powstało prawie 800 tramwajów. LM-57 od swojego poprzednika różnił się głównie zastosowaniem nowego opływowego czoła oraz zastosowaniem drzwi łamanych trójskrzydłowych z przodu oraz łamanych czteroskrzydłowych w drzwiach drugich oraz trzecich. Pierwotne tramwaje miały także dużą ilość chromowanych elementów, jednak te były redukowane w dalszych latach. Tramwaje te trafiły oczywiście do Leningradu ale także do Kijowa, Taszkientu, Gorky, Magnitogorska, Kazania, Saratova, Archanielska, oraz Niżnego Tagil. Ostatnie tramwaje tego typu wycofano równocześnie z serią LM-49, jednak w przypadku serii LM-57 było to konieczne z racji wyeksploatowania pojazdów z racji oszczędności materiałowych w niewłaściwych miejscach. Krok ten miał pozwolić na masową produkcję dużej ilości tramwajów, jednak ostatecznie zwrócił się przeciwko tej idei w efekcie konieczności szybkiej wymiany dużej ilości stosunkowo nowych tramwajów. Tramwaje te miały stalowy szkielet z aluminiowym poszyciem. LM-57 jako pierwsze powstawały wyłącznie jako silnikowe bez opcji ciągnięcia wagonu doczepnego. Tramwaje nie miały także możliwości pracy ukrotnionej. Jednak w Gorki udało się przystosować tramwaje do trakcji ukrotnionej, gdzie pozycje nastawnika w drugim wagonie nastawiał pneumatyczny sterownik. Jednak poza tym wyjątkiem tramwaje LM-57 były eksploatowane w trakcji pojedynczej.

Następcą popularnych tramwajów LM-57 stał się LM-68. Prototypowy pojazd wyprodukowano w 1968 roku, jednak seryjna produkcja ruszyła dopiero w 1974 roku i zakończyła się w 1988 roku. Tramwaj ten stanowił dalszą rozwojową konstrukcję pierwotnego wysokopodłogowego, jednokierunkowego tramwaju czteroosiowego. Zasadniczą zmianą stała się zmiana kształtu i wyglądu pudła tramwaju. Był to krok podobny do uczynionego z tramwajami 105N w Polsce. Jedynie w serii LM-68 występowały małe okna na skraju dachu, jednak szybko zniknęły one i w wariancie z prostą ścianą tramwaj był produkowany jako LM-68M. Dużą zmianą było także zastosowanie szerokich czteroskrzydłowych drzwi wejściowych, natomiast po stronie technicznej możliwość do jazdy w trakcji ukrotnionej. Oprócz podstawowej wersji jednokierunkowej jednostronnej powstał również bliźniaczy model 71-881, który ma dwie kabiny motorniczego i umożliwia obsługę dwukierunkową. Tramwaje te kursują w Cherjomushku jako transport zakładowy oraz w St. Petersburgu.

Po serii tramwajów jednoczłonowych w 1986 roku opracowano pierwszy tramwaj przegubowy, który dla odróżnienia tego faktu otrzymał oznaczenie LVS. Produkcja tych tramwajów ruszyła w 1987 roku i została zakończona 10 lat później liczbą 473 pojazdów, które trafiły do St. Petersburga oraz Archanielska. Tramwaj ten reprezentuje pojazdy wysokopodłogowe jednokierunkowe, jednostronne. Jest to typowe rozwiązanie z trzema wózkami jezdnymi, z których środkowy jest toczny, natomiast skrajne napędne. Typowe jest również zastosowanie czterech par czteroskrzydłowych łamanych drzwi. Tramwaje LVS-86K mają rozruch oporowy, LVS-86T oraz LVS-86M mają rozruch tyrystorowy, a LVS-86A zostało wyposażone w silniki trakcyjne prądu przemiennego wraz ze stosowną aparaturą. Tramwaj ten powstał w 1997 roku w efekcie przebudowy tramwaju LVS-86T. Dodatkowo tramwaje LVS-06K zostały poddane modernizacji po której zyskały one nowy panel przedni wykonany z tworzyw sztucznych. Zaletą tego tramwaju jest także możliwość eksploatacji w trakcji ukrotnionej, dzięki czemu może powstać tramwaj o długości 45 metrów i pojemności przeszło 600 osób.

W 1989 roku powstał wydłużony o jeden środkowy człon tramwaj LVS-89. W efekcie tego kroku zwiększyła się ilość drzwi o jedną parę oraz zwiększyła się pojemność składu. Jednak z racji przemian społeczno gospodarczych tramwaje te nie stały się popularne.

 

Po udanej produkcji tramwajów przegubowych nastał czas modernizacji modelu i w 1997 roku wyprodukowano pierwszy tramwaj LVS-97, natomiast jego produkcja trwała do 2004 roku. W jej efekcie tramwaje te trafiły do miast St. Petersburg, Kolomna oraz Krasnoyarsk. Tramwaje te to nadal wysokopodłogowe pojazdy sześcioosiowe, choć w jednym modelu eksperymentowano z obniżeniem podłogi. Bardzo dużą zmianą było zrezygnowanie z wózka systemu Jacobsa. W efekcie pierwszy człon jest dłuższy i posiada dwa wózki, a drugi jest krótszy i posiada jedynie jeden wózek. Drugi koniec wagonu wisi na członie pierwszym. Dodatkowo od 2000 roku tramwaje są produkowane ze ścianą czołową wykonaną z tworzyw sztucznych. Pierwotne tramwaje LVS-97K z rozruchem oporowym są eksploatowane przez wszystkie wymienione miasta. LVS-97M z rozruchem tyrystorowym powstał w ilości dwóch egzemplarzy, które po testach wróciły do producenta, gdzie zostały przebudowane na LVS-97A z napędem asynchronicznym, których sześć sztuk zamówił St. Petersburg. Otrzymały one oznaczenie LVS-97A-01 (71-151AH). Dodatkową różnicą w tych tramwajach było zastosowanie niskiej podłogi w tylnej części drugiego członu (za wózkiem w części końcowej). 

Na zakończenie artykułu jako ciekawostkę prezentujemy tramwaj LM-2000, który oznacza wejście producenta w nowe milenium. Efekt estetyczny tej wyjątkowej stylistyki może być dyskusyjny, jednak niezaprzeczalnie tramwaj ten wyróżnia się spośród innych. Niestety z braku informacji na jego temat nie jesteśmy w stanie przybliżyć dokładniej tego pojazdu, podobnie jak i szeregu innych prototypów.

Jak więc widać zakład ten był drugim co do wielkości rosyjskim producentem tramwajów oraz wagonów metra. Jednak w przeciwieństwie do Metrowagonmash, który jest bardzo dobrze znany, Wagonmash jest bardzo często pomijany w rozważaniach. Bywa nawet, że jest utożsamiany z Metrowagonmash, co jest całkowitym nieporozumieniem. Dlatego warto zapamiętać, że istnieje Wagonmash St. Petersburg niezależnie od nazwy pod jaką operuje. Zwłaszcza, że producent ten dostarczał już wagony metra do Warszawy i w bieżącym roku dostarczy jeszcze 20 wagonów. Oczywiście oprócz tej działalności rozwijana jest produkcja tramwajów, której efektem jest częściowo niskopodłogowy tramwaj, o którym będziemy pisać w kolejnej części artykułu poświęconej temu producentowi.