Rozjazd tramwajowy KZN Bieżanów

Specyficznym miejscem linii tramwajowych są rozjazdy, umożliwiające zmianę toru ruchu tramwaju. Produkcją i wykonaniem rozjazdów zajmują się wyspecjalizowane firmy. Dobry rozjazd musi charakteryzować się niezawodnością, trwałością i bezpieczeństwem pracy.

Jednym z przedsiębiorstw, którego działalność obejmuje produkcję rozjazdów jest KZN Bieżanów Sp. z o. o. z Krakowa. Przedsiębiorstwo to powstało w maju 1945 roku i początkowo było zakładem nawierzchniowym działającym w ramach struktur PKP, a w 1991 roku usamodzielniło się i następnie zostało sprywatyzowane. Obecnie zakład realizuje kompletne rozwiązania nawierzchni szynowych, począwszy od projektu, przez produkcję aż do montażu.

Rozjazd tramwajowy musi umożliwić płynne i bezpiecznie przejście koła tramwajowego z jednego toku szynowego na drugi. Tor służący do jazdy na wprost to tor zasadniczy, a tor odgałęziający się to tor zwrotny. Rozjazd składa się z kilku podstawowych elementów. Należą do nich: zwrotnica, iglice, opornice, szyny łączące i krzyżownica.

Zwrotnica służy do zmiany ustawienia rozjazdu na kierunek zasadniczy lub zwrotny. Na zwrotnicę składają się opornice, iglice oraz napęd zwrotnicy. Opornice to szyny nieruchome, a iglice to specjalnie wyprofilowane stalowe elementy, które są połączone ściągiem iglicowym. Przy danym nastawieniu kierunku rozjazdu jedna iglica styka się z opornicą, a druga pozostaje w ściśle ustalonym odstępie, umożliwiając przetoczenie się koła tramwaju. Po przestawieniu kierunku rozjazdu przez napęd zwrotnicy, iglice przemieszczają się i zamieniają rolami –tym razem druga z nich styka się z opornicą, a pierwsza ustawiona jest w odstępie od opornicy. Umożliwia to przejazd tramwaju w kierunku zwrotnym.

Iglica jest szyną o specjalnym profilu. Jej kształt umożliwia stopniowe przejście koła na odgałęziający się tor szynowy. Iglica wymaga specjalnego podparcia, bowiem jest ruchoma w przeciwieństwie do nieruchomo przytwierdzonej szyny na prostym odcinku toru. Iglica jest najcieńsza w punkcie styku z opornicą i stopniowo zwiększa swoją szerokość aż do osiągnięcia szerokości główki szyny. W wypadku wyeksploatowania, możliwa jest wymiana samej iglicy bez wymiany całego rozjazdu.

Opornice to szyny w obrębie zwrotnicy, z których jedna jest skierowana w kierunku zasadniczym, a druga w zwrotnym. Są one zamocowane nieruchomo, tak jak typowe toki szynowe. Do jednej z opornic przylega jedna z iglic, zależnie od nastawienia kierunku rozjazdu.

Szyny łączące to proste i łukowe odcinki szyn łączące iglice i opornice z torami nienależącymi do rozjazdu oraz z krzyżownicą.

Krzyżownica dla rozjazdów tramwajowych jest wykonywana obecnie jako blokowa z naciętymi płytkimi rowkami. Koło tramwaju po najechaniu na krzyżownicę toczy się nie po obręczy, lecz po obrzeżu. Rozwiązanie takie ma na celu zapewnienie ciągłego kontaktu kół tramwaju z nawierzchnią szynową. Obręcze w polskim taborze tramwajowym są wąskie, co stwarzałoby ryzyko utraty kontaktu koła z nawierzchnią, stąd nie stosuje się krzyżownic głębokoprofilowych. Krzyżownica wykonana jest z kształtownika 310C1 i spawana jest z szynami łączącymi ją z szynami rowkowymi. Rowek fabrycznie wycięty jest na głębokość 12 mm ze ściankami o nachyleniu 1:6. Najazdy na krzyżownice posiadają nachylenie 1:100. Krzyżownica wykonana jest z 2 warstw, gdzie wierzchnia z nich wykonana jest z materiału trwalszego –stali Hardox o bardzo wysokiej twardości, mieszczącej się w zakresie 425-472 HB.

Rozjazdy różnią się pomiędzy sobą parametrami wytrzymałościowymi elementów składowych, promieniami łuku toru zwrotnego oraz układem geometrycznym. Zmiana wytrzymałości osiągana jest poprzez wykorzystanie szyn wykonanych z różnej stali, o utwardzanej główce. Ma to na celu dostosowanie rozjazdu do zmiennego obciążenia ruchem, zależnego od wykorzystania danego odcinka sieci tramwajowej. Większe promienie łuków pozwalają na pokonanie rozjazdu w kierunku zwrotnym z większą prędkością. Układ geometryczny może być odmienny od typowego wówczas, gdy rozjazd jest oddalony od skrzyżowania torów i występuje odcinek splotu torów.

Parametry przykładowego rozjazdu produkcji KZN Bieżanów zestawiono w tabeli 1. Oznaczenie rozjazdu to ZT-116-4900 R = 100 m, gdzie ZT oznacza zwrotnicę tramwajową, 116 to wysokość iglicy w milimetrach, 4900 to długość iglicy w milimetrach, a R = 100 m to promień łuku toru zwrotnego. Rozjazd przeznaczony jest do intensywnie użytkowanych torowisk. Iglica podparta jest na całej długości na specjalnych siodełkach. Zwrotnica posiada specjalne ogrzewanie za pomocą elektrycznej grzałki umieszczonej w rurze osłonowej o średnicy 25 mm. Na każdą półzwrotnicę przypadają 4 rury. Główna iglicy została utwardzona powierzchniowo do twardości 320 HB.

Tabela 1. Parametry rozjazdu tramwajowego ZT-116-4900 R = 100 m produkcji KZN Bieżanów.

 

O rozjazdach w Krakowie produkcji KZN Bieżanów pisaliśmy również tutaj.