Wyniki kontroli NIK stanu technicznego dworców i ich przygotowania do obsługi pasażerów

Najwyższa Izba Kontroli przyjrzała się dokładniej dworcom kolejowym w Polsce i dokonała oceny ich stanu technicznego oraz przygotowania od obsługi podróżnych. Poniżej prezentujemy w oryginalnej formie ogólną treść wniosków jakie NIK wystosował po kontroli.

  

Najwyższa Izba Kontroli negatywnie ocenia zarządców infrastruktury dworcowej oraz kolejowych przewoźników pasażerskich w zakresie przygotowania kolejowych obiektów dworcowych do obsługi pasażerów. Podejmowane przez skontrolowane spółki kolejowe działania nie zapewniały pasażerom godnych i bezpiecznych warunków pobytu na dworcach oraz ich rzetelnej obsługi. Wyniki kontroli wykazały bowiem, że:

1) Zarządcy kolejowej infrastruktury dworcowej –PKP S.A. i PKP PLK S.A. –nie utrzymywali dworców w należytym stanie technicznym,

2) PKP S.A. i PKP PLK S.A. oraz najważniejsi kolejowi przewoźnicy pasażerscy nie zorganizowali na dworcach kolejowych kompleksowej i rzetelnej obsługi pasażerów. Nie zapewnili im również godnych warunków pobytu na dworcach. Nie zagwarantowali osobom niepełnosprawnym swobodnego dostępu do obiektów dworcowych i pociągów, poprzez likwidację barier architektonicznych,

Wpływ na nieprzygotowanie obiektów dworcowych, pod względem technicznym, funkcjonalnym i estetycznym, do obsługi pasażerów, miał –obok niedostatecznego przygotowania zarządców infrastruktury dworcowej (PKP S.A. i PKP PLK S.A.) i przewoźników do wykonywania zadań w kontrolowanym obszarze oraz ich nierzetelnych działań –sposób przeprowadzenia prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe i związana z tym trudna sytuacja finansowa spółek kolejowych. Wyniki kontroli wykazały również, że Minister właściwy do spraw transportu oraz Pełnomocnik do Spraw Osób Niepełnosprawnych nie zadbali o systemowe i kompleksowe rozwiązanie problemu transportu osób niepełnosprawnych koleją.

NIK negatywnie ocenia stan techniczny i przygotowanie kolejowych obiektów dworcowych do obsługi pasażerów. W okresie objętym kontrolą zarządcy dworcowej infrastruktury kolejowej (PKP S.A. i PKP PLK S.A.) nie podejmowali rzetelnych działań, zapewniających utrzymanie obiektów dworcowych w należytym stanie technicznym. Spółki te realizowały głównie prace remontowe ukierunkowane na utrzymanie infrastruktury dworcowej w stanie niepogorszonym. PKP S.A. poddawała pracom remontowym ograniczoną liczbę dworców (w 2007 r. 137 obiektów ze 1134 dworców czynnych –tj. 12%). Do końca 2007 r., z powodu złego stanu technicznego, jak również zaprzestania obsługi kasowej przez przewoźników pasażerskich, spółka wyłączyła z eksploatacji 762 obiekty, przy których zatrzymywały się pociągi i przebywali podróżni. Na podobnym poziomie PKP PLK S.A. realizowała prace remontowe peronów i wiat, przejść podziemnych i kładek dla pieszych. Wieloletnie zaległości w remontach, a także ograniczony do minimum zakres prac utrzymaniowych powodowały, że infrastruktura dworcowa ulegała powolnej, lecz systematycznej degradacji technicznej, funkcjonalnej i estetycznej. Przywrócenie jej walorów może trwać nawet ponad 100 lat.

Stwierdzono, że 195 dworców kolejowych (z 223 skontrolowanych obiektów –tj. 87,4%) nie było kompleksowo przygotowanych do obsługi pasażerów. Przyczyniało się do tego, obok niedostatecznego organizacyjnego i kadrowego przygotowania PKP S.A., również niewypracowanie przez nią reguł zarządzania składnikami infrastruktury dworcowej na tych dworcach, gdzie funkcjonowało wiele spółek kolejowych i mający z tym związek brak należytej współpracy zarządców infrastruktury dworcowej z przewoźnikami pasażerskimi.

Jedną z bezpośrednich przyczyn złego stanu technicznego infrastruktury dworcowej był sposób przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe w spółkę prawa handlowego. PKP S.A. przejęła poważne obciążenia finansowe po zlikwidowanym przedsiębiorstwie, co z kolei rzutowało na jej kondycję finansową. Sytuacja finansowa PKP S.A. miała wpływ –zwłaszcza w pierwszych latach (2001 – 2003) –na zakres realizowanych remontów budynków dworcowych. W okresie późniejszym, mimo poprawy kondycji finansowej, podejmowane przez spółkę działania nie spowodowały polepszenia stanu technicznego, funkcjonalnego i estetycznego budynków dworcowych.

Zarządcy kolejowej infrastruktury dworcowej (PKP S.A. i PKP PLK S.A.) nie podejmowali rzetelnych i skutecznych działań w zakresie utrzymania czystości na obszarze dworców kolejowych. Niedostatki w tym zakresie stwierdzono na obszarze 174 dworców (78%) i w otoczeniu 18 dworców (8,1%) z 223 obiektów czynnych, poddanych oględzinom. Zalegający brud stanowił dla podróżnych zagrożenie sanitarne. PKP S.A. nie zadbała również o funkcjonowanie na dworcach węzłów sanitarnych. Toalety dla pasażerów zostały zlikwidowane bądź trwale zamknięte w obszarze 39% dworców. Część czynnych węzłów sanitarnych była zamykana w ustalonych godzinach, w czasie, kiedy na dworcach zatrzymywały się pociągi i przebywali podróżni.

Zarządcy kolejowej infrastruktury dworcowej (PKP S.A. i PKP PLK S.A.) nie podejmowali rzetelnych i usystematyzowanych działań, zmierzających do zapewnienia odpowiednich warunków obsługi osób niepełnosprawnych. Tylko nieliczna grupa 11 dworców (4,9% obiektów czynnych) spełniała podstawowe kryteria dostępności dla tej grupy pasażerów. W obszarze pozostałych dworców czynnych (214 z 223) występowały bariery architektoniczne i transportowe, częściowo lub całkowicie uniemożliwiające osobom niepełnosprawnym dotarcie do budynków i peronów oraz korzystanie ze świadczonych na ich obszarze usług. Przede wszystkim niedostosowane były parkingi oraz toalety. Znikoma była liczba dworców (24) wyposażonych w sprawne urządzenia (windy i podnośniki), wspomagające poruszanie się tych osób na ich obszarze.

NIK negatywnie ocenia Zarządy kolejowych przewoźników pasażerskich w zakresie obsługi kasowej i udzielania informacji osobom niepełnosprawnym. Skontrolowani przewoźnicy, tj. PKP Przewozy Regionalne, PKP Intercity i Koleje Mazowieckie, nie podejmowali wystarczających i skutecznych działań, umożliwiających rzetelną obsługę tych pasażerów na dworcach. W 126 skontrolowanych obiektach dworcowych (na 223 dworce czynne –tj. 56,5%) okienka kasowe nie były wyposażone we wzmacniacze głosu. W 177 obiektach dworcowych (78,4%) pulpity kasowe nie były obniżone. Nie w pełni funkcjonowały przyjęte przez przewoźników procedury obsługi pasażerów niepełnosprawnych na dworcach (str. 41-43). Przewoźnicy w nieznacznym stopniu wywiązywali się również z obowiązku zapewnienia pasażerom niepełnosprawnym możliwości swobodnego dostępu do wagonów. Z ustaleń kontroli wynika, że jedynie 2,3% eksploatowanego taboru dostosowano do tej grupy pasażerów. Personel spółek przewozowych nie był w pełni przygotowany do obsługi osób niepełnosprawnych.

Minister właściwy do spraw transportu nie wykazywał należytego zainteresowania sprawami przewozu osób niepełnosprawnych koleją, co NIK oceniła negatywnie. Nie inicjował działań zmierzających do systemowego rozwiązania problemu dostępu do infrastruktury kolejowej. Nienależycie nadzorował projekty modernizacji infrastruktury i taboru kolejowego, realizowane przez spółki kolejowe z udziałem środków unijnych, pod kątem zaspokajania potrzeb tych osób. Skutecznych inicjatyw, zmierzających do systemowego rozwiązania problemu dostępu tej grupy pasażerów do komunikacji kolejowej, nie podejmował również Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych. W rezultacie, prawa osób niepełnosprawnych do swobodnego przemieszczania się i korzystania ze środków transportu, określone w Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych, nie były w pełni realizowane.

Spółki PKP S.A. i PKP PLK S.A. nierzetelnie realizowały wnioski, sformułowane przez NIK po kontroli zabezpieczenia porządku i bezpieczeństwa na obszarze kolejowym, przeprowadzonej w 2006 r. PKP S.A. nie zapewniła rzetelnej ochrony pasażerów na obszarze aż 1.731 z 1.896 dworców, przy których zatrzymywały się pociągi i przebywali podróżni (91,3%). Profesjonalną, bezpośrednią ochronę zorganizowała jedynie na 165 dworcach, w tym na obszarze 92 (50%) dworców o dużym natężeniu ruchu pasażerskiego. Tylko 88 dworców, na obszarze których przebywali podróżni (4,6%), objęto monitoringiem wizyjnym. PKP S.A. nie podjęła również skutecznych działań mających na celu wyeliminowanie pobytu osób niepożądanych na obszarze kolejowym. Nie przeprowadzała kompleksowych i systematycznych analiz stanu bezpieczeństwa na dworcach. Spółki nie podejmowały działań zapewniających utrzymanie składników infrastruktury dworcowej w należytym stanie technicznym, stwarzającym pasażerom bezpieczne warunki pobytu i przemieszczania się (o czym w pkt 2.2.1 Syntezy). Nie w pełni realizowały także wnioski o objęcie wszystkich obiektów dworcowych obowiązkowymi rocznymi i pięcioletnimi przeglądami technicznymi. Nie przeprowadzono takich przeglądów w 91 obiektach z 265 objętych oględzinami. W rezultacie, nie uległ poprawie stan bezpieczeństwa pasażerów na dworcach. Liczba przestępstw popełnionych w tym obszarze zmalała wprawdzie z 4.083 w 2006 r. do 3.430 w 2007 r., jednak skala odnotowanych zdarzeń negatywnych jest niepokojąca. Zanotowano bowiem znaczny wzrost liczby wykroczeń popełnionych na obszarze kolejowym, z 68.771 w 2006 r. do 78.158 w 2007 r. Należy przy tym zauważyć, że nie jest znana rzeczywista skala czynów karalnych, bowiem z różnych przyczyn podróżni często nie zgłaszali ich popełnienia.

Również kolejowi przewoźnicy pasażerscy nierzetelnie realizowali wnioski pokontrolne związane z zapewnieniem porządku i bezpieczeństwa pasażerów w pociągach. Kierownictwa spółek przewozowych nie egzekwowały od personelu bezpośrednio odpowiedzialnego za obsługę pasażerów i przygotowanie pociągów do drogi, należytego wykonywania obowiązków służbowych. W rezultacie, składy pociągowe były niewłaściwe przygotowane do przewozu pasażerów, pod względem techniczno-eksploatacyjnym i sanitarnym, na co wskazują wyniki kontroli przeprowadzonych w 31 z 33 składów pociągowych (93,9%). Drużyny konduktorskie natomiast tolerowały naruszanie przez pasażerów przepisów porządkowych w pociągach (w 10 pociągach –tj. 30,3% składów objętych kontrolą). Spółki przewozowe w niedostatecznym zakresie modernizowały posiadany park wagonowy, pod kątem poprawy bezpieczeństwa podróżnych, na co wpływ miała ich trudna sytuacja finansowa. Modernizacją do końca 2007 r. objęto jedynie 9,9% taboru.

Ustalenia kontroli dowiodły, że przygotowanie dworców kolejowych do obsługi pasażerów, w tym osób niepełnosprawnych, nie było traktowane jako zadanie priorytetowe, zarówno przez zarządców kolejowej infrastruktury dworcowej jak i przez kolejowych przewoźników pasażerskich. Biorąc pod uwagę skalę zjawiska, jak również fakt, iż ubieganie się o środki pomocowe na modernizację infrastruktury kolejowej uwarunkowane jest koniecznością wyeliminowania barier architektonicznych w dostępie do transportu kolejowego, NIK dostrzega potrzebę zainicjowania przez ministra właściwego do spraw transportu – w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zabezpieczenia społecznego i Pełnomocnikiem do Spraw Osób Niepełnosprawnych – programu rządowego zapewniającego kompleksowe rozwiązanie problemu dostępu osób niepełnosprawnych do infrastruktury dworcowej i środków kolejowej komunikacji publicznej.

Niezależnie od powyższego niezbędne jest, zdaniem NIK, zapewnienie przez zarządców kolejowej infrastruktury dworcowej tj. PKP S.A. i PKP PLK S.A.:

– stałej i efektywnej współpracy w zakresie jej utrzymania w należytym stanie technicznym i estetycznym oraz

– wdrożenie pełnej współpracy pomiędzy zarządcami kolejowej infrastruktury dworcowej z pasażerskimi przewoźnikami kolejowymi, a także innymi podmiotami prowadzącymi działalność na obszarze dworców w zakresie przygotowania obiektów dworcowych do obsługi pasażerów pod względem funkcjonalnym.