Organizator a operator w transporcie publicznym cz. 1
Pojęcia organizatora i operatora pojawiło się w roku 2011 wraz z nową ustawą o publicznym transporcie zbiorowym. Organizatorem nazwano w niej tzw. 'właściwy organ’, czyli w Polsce odpowiednią jednostkę samorządu terytorialnego oraz ministra do spraw transportu.
Pojęcie 'właściwego organu’ wywodzi się z Rozporządzenia 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady. Jednostka samorządu terytorialnego – samorząd wojewódzki, powiatowy lub gminny – jest właściwym organem na swoim terenie i tylko na tym terenie może być organizatorem. Dana jednostka samorządu terytorialnego może być organizatorem także poza swoim terenem, ale tylko wtedy gdy inna jednostka samorządowa powierzy jej w porozumieniu wykonywanie tego zadania na części lub całości swojego obszaru. Dotyczy to szczególnie komunikacji miejskiej, gdzie linie podmiejskie funkcjonują w ramach takich porozumień pomiędzy miastem a okolicznymi gminami. Właściwość organizatora jest więc terytorialna.
Organizator działa w zakresie przewozów odpowiednich dla jednostki samorządowej: przewozów gminnych dla gminy, przewozów powiatowych dla powiatu, przewozów wojewódzkich dla województwa (także w ramach powierzenia lub utworzonego związku). Gminne przewozy odbywają się w granicach jednej gminy;powiatowe przewozy obejmują więcej niż jedną gminę, ale odbywają się w granicach powiatu;wojewódzkie przewozy obejmują więcej niż jeden powiat, ale odbywają się w granicach danego województwa. Przewozy przekraczające granicę województwa nazywają się międzywojewódzkie lub międzynarodowe, jeśli obejmują więcej państw. Istnieje więc też pionowa hierarchia kategorii przewozów. Sytuacje gmatwa instytucja powierzenia, gdzie przewozy np. przez kilka gmin sąsiadujących, które niekiedy znajdują się w granicach więcej niż jednego powiatu, organizuje gmina, której inne gminy to zadanie powierzyły. W normalnej sytuacji, bez powierzenia, byłyby to już przewozy wojewódzkie. W przypadku powierzenia granice obszaru 'rozszerzają się’ o teren gmin sąsiednich, z którymi podpisano porozumienie.
Organizatorem może też być związek komunalny. Jest to dobrowolny związek jednostek samorządowych (gmin, powiatów, województw) zawarty w celu wspólnej realizacji zadania własnego. W przypadku zawarcia takiego związku przejmuje on te zadania jednostek samorządowych i tylko on może wtedy to zadanie wykonywać. Takie związki tworzone są na przykład dla: wspólnego prowadzenia zbiórki śmieci, wspólnego zarządzania kanalizacją np. dookoła jeziora, wspólnej eksploatacji wodociągu grupowego, wspólnej organizacji zbiorowej komunikacji publicznej, itp. Rolę wójtów/starostów/marszałków pełni zarząd związku, a funkcje rady/sejmiku pełni walne zgromadzenie. Największy związek komunalny w komunikacji w Polsce to KZK GOP obejmujący większość miast Górnego Śląska.
Świadczenie przewozów w transporcie zbiorowym o charakterze użyteczności publicznej może się odbywać wyłącznie w drodze umowy. Podmiot, z którym organizator zawiera umowę o świadczenie takiej usługi, nazwany jest w ustawie operatorem. Może to być podmiot wewnętrzny, albo przedsiębiorca wybrany w trybie przetargowym lub – gdzie prawo pozwala – wybrany bezpośrednio. Pozostali przedsiębiorcy wykonujący przewozy pasażerskie nazwani zostali przewoźnikami. Na danym obszarze może funkcjonować bardzo różnorodna komunikacja: uruchamiana przez różnych organizatorów (minister, marszałek, starosta, wójt), wykonywana przez różnych operatorów, oraz komunikacja komercyjna realizowana przez różnych przewoźników.
