NIK negatywnie o PKP S.A.
NIK negatywnie ocenia gospodarkę własnym majątkiem, prowadzoną przez PKP S.A. (SPÓŁKĘ) w badanych latach 2001 – 2004. Nie zrealizowano zasadniczych postanowień ustawy o restrukturyzacji w zakresie gospodarowania majątkiem. Trudności w sprawowaniu ochrony obiektów zlokalizowanych wzdłuż linii kolejowych oraz zła sytuacja finansowa PKP powodują systematyczną dewastację infrastruktury. Niedobry stan techniczny budynków i budowli stanowił istotną barierę w zbyciu zbędnego majątku. Kontrola została przeprowadzona z własnej inicjatywy NIK między 26 października 2004 a 7 marca 2005 roku. Jej celem była ocena gospodarowania nieruchomościami, w szczególności majątkiem niewykorzystanym do celów produkcyjnych i nieprzekazanym podmiotom powstałym z podziału PKP. Oceniono również zabezpieczenie interesów ekonomicznych i prawnych w umowach najmu i dzierżawy mienia, zawartych przez PKP S.A. Kontrolę przeprowadzono w 11 Zakładach Gospodarowania Nieruchomościami PKP S.A. oraz w Przedsiębiorstwie Turystyczno-Wypoczynkowym „Natura Tour” Sp.z o.o..
PKP S.A. dysponuje znacznym majątkiem trwałym, który ze względu na poważne ograniczenie przewozów, jest wyłączony z eksploatacji. Majątek ów stanowią nieczynne dworce i magazyny, nieużytkowane grunty oraz nieeksploatowane linie kolejowe. Działania związane z likwidacją tego zbędnego mienia nie doprowadziły do dostosowania całego majątku PKP do bieżących potrzeb rynku transportowego. Kolejnym, istotnym problemem, występującym w badanym obszarze, pozostaje nieuregulowany stan właścicielski znacznej części nieruchomości budowlanych i gruntowych.
Sytuacja ta negatywnie wpływa na działalność gospodarczą i stan finansowy spółek, powstałych w wyniku podziału majątku byłego przedsiębiorstwa państwowego PKP. Nie miały one bowiem tzw. „właścicielskiego umocowania” do zarządzania infrastrukturą i utrzymywania jej w odpowiednim stanie technicznym. Badany majątek był w znacznym stopniu niedoinwestowany i wyeksploatowany. Brak dokapitalizowania spółek, powstałych w wyniku restrukturyzacji PKP, może prowadzić do dalszego obniżenia konkurencyjności transportu kolejowego.
Najważniejsze ustalenia kontroli
• SPÓŁKA nie uregulowała do końca 2004 r. stanu prawnego ponad 60 tys. użytkowanych działek o powierzchni prawie 57 tys ha z posiadanych 96,6 tys. nieruchomości o powierzchni 108 tys. ha. Około 70% powierzchni gruntów, przewidzianych do objęcia wnioskami uwłaszczeniowymi, nie posiadało udokumentowanej własności Skarbu Państwa;
• Kontrolerzy ujawnili w 9 Zakładach Gospodarowania Nieruchomościami (pośród 11 zbadanych) sprzedaż majątku z naruszeniem zasad rzetelności, gospodarności i legalności. Tempo i zakres sprzedaży były bardzo niskie. W latach objętych kontrolą zbyto zaledwie 6,7% wartości aktywów trwałych SPÓŁKI; Zakłady nierzetelnie sporządzały plany sprzedaży – np. planowano zbycie nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym;
• Kierownictwo SPÓŁKI nie opracowało docelowych koncepcji zagospodarowania majątku i niewłaściwie przygotowało go do zbycia, w rezultacie nie uzyskało korzystnych cen za sprzedaż niektórych nieruchomości;
• Szereg nieruchomości sprzedano z naruszeniem prawa – bez zgody ministra właściwego dla spraw transportu i w trybie bezprzetargowym lub poniżej ceny ustalonej przez rzeczoznawców; łączny przychód uzyskany z transakcji przeprowadzonych z naruszeniem zasad legalności zamknął się kwotą prawie 1,86 mln zł, zaś zmniejszenie przychodów z tytułu sprzedaży składników majątku po zaniżonej cenie wyniosło 902,5 tys. zł;
• Inspektorzy ocenili jako nielegalne i niegospodarne 38 skontrolowanych umów. W jednym przypadku (nie objęcie udziałów w kapitale zakładowym b. fabryki PAFAWAG) Izba skierowała zawiadomienie do prokuratury wobec uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa;
• Kontrola wykazała zawieranie przez SPÓŁKĘ umów z najemcami i dzierżawcami nieruchomości bez dostatecznego zabezpieczenia własnych interesów ekonomicznych i prawnych (m.in. – uzyskiwano stawki czynszowe niższe od obowiązujących na rynku – tylko niewielką część umów najmu i dzierżawy zawarto po wcześniej przeprowadzonych przetargach – nie naliczano karnych odsetek za nieterminowe regulowanie należności czynszowych);
• We wszystkich skontrolowanych jednostkach wystąpiły nieprawidłowości spowodowane niedostatecznym nadzorowaniem i egzekwowaniem umownych warunków najmu, lub bezumownym najmem, co doprowadziło do utraty przychodów w kwocie ponad 1,072 mln zł;
• Inspektorzy stwierdzili brak właściwie zorganizowanej i wykonywanej kontroli wewnętrznej w zbadanych jednostkach, pomimo zatrudnienia kontrolerów;
• SPÓŁKA nie dokonała przeglądu majątku i nie ustaliła, jaka jego część jest zbędna do wykonywania działalności produkcyjnej. W rezultacie nie zagospodarowano znacznej części „majątku zbędnego”, w tym m.in. ponad 1,9 tys. m2 powierzchni w posiadanych budynkach oraz ponad 440 tys. m2 powierzchni użytkowej dworców;
• Kontrola wykazała niskie tempo likwidacji obiektów zaliczonych do majątku zbędnego oraz nie likwidowanie wyłączanych z eksploatacji odcinków linii kolejowych; wystąpienia SPÓŁKI oraz innego podmiotu, PKP Polskich Linii Kolejowych S.A. do resortu o przyznanie dotacji na sfinansowanie kosztów likwidacji zbędnych linii nie przyniosły żadnych efektów;
• Nie podejmowano odpowiednich działań zabezpieczających mienie przed zniszczeniem, dewastacją i kradzieżami; straty z tego tytułu w „mieniu zbędnym” wzrosły lawinowo z 354 tys. zł w roku 2003 do ponad 1,15 mln zł w roku 2004; przyczyną tego stanu był brak środków na właściwe zabezpieczenie mienia oraz brak nadzoru nad nim;
• Inspektorzy stwierdzili niską skuteczność windykacji należności z tytułu dostaw i usług świadczonych przez SPÓŁKĘ. Wzrosły one w latach objętych kontrolą z prawie 89 mln zł w początku roku 2001 do prawie 567 mln zł na dzień 30 września 2004 roku. Niepokojąco wzrastały również przeterminowane należności z tytułu najmu i dzierżawy nieruchomości od kontrahentów spoza Grupy PKP oraz czynszów mieszkaniowych; na koniec 2003 roku należności wynosiły prawie 161,5 mln zł, zaś za 11 miesięcy roku następnego wzrosły do wysokości prawie 175,2 mln zł. W wyniku nie podjęcia działań windykacyjnych, bądź nie wyegzekwowania przez ponad rok należności czynszowych, SPÓŁKA nie odzyskała kwoty prawie 79,7 mln zł.
· · ·
Wyniki kontroli pozwoliły ustalić nieprawidłowości w wymiarze finansowym na łączną kwotę ponad 7816 tys. zł. 1)Uszczuplono środki SPÓŁKI w kwocie ponad 7,5 mln zł (m.in. z tytułu utraconych udziałów w b. fabryce Pafawag Sp. z O.O. w wysokości prawie 3,5 mln zł). 2) Z naruszeniem prawa uzyskano kwotę 12,15 mln. zł ( m.in. z tytułu uzyskanych akcji w spółce Natura Tour). 3) Z naruszeniem prawa wydatkowano kwotę ponad 148 tys. 4) Wydatkowano niegospodarnie, niecelowo i nierzetelnie kwotę 6,55 mln zł (utrzymywanie zbędnych linii kolejowych). 4) W wyniku nierzetelnie prowadzonej ewidencji finansowo-księgowej zaniżono aktywa i pasywa wrocławskiego Zakładu Gospodarowania Nieruchomościami o kwotę ponad 51,8 mln. zł.
NIK wnosi o podjęcie prac przez Ministra Infrastruktury nad projektem takiej zmiany przepisów prawa, która spowoduje kompleksowe uregulowanie problematyki uwłaszczenia majątku SPÓŁKI i umożliwi sprawne zakończenie jej procesów uwłaszczeniowych.
