KDP – prawie nic nie działa jak powinno!

Jak wynika z nowegosprawozdania Europejskiego Trybunału Obrachunkowego, jest mało prawdopodobne,by obecny unijny plan długofalowego rozwoju kolei dużych prędkości miał zostać zrealizowany.

Brakuje też solidnego ogólnounijnego podejściastrategicznego w tym zakresie. W opinii kontrolerów europejska sieć koleidużych prędkości to w rzeczywistości mozaika linii krajowych, pozbawiona odpowiedniejkoordynacji na szczeblu międzynarodowym. Linie te zostały zaplanowane i wybudowanekażda z osobna przez państwa członkowskie, czego skutkiem są słabo rozwinięte połączenia.Komisja Europejska nie dysponuje instrumentami prawnymi ani kompetencjami, by podejmowaćdecyzje mające skłonić państwa członkowskie do szybkiego ukończenia budowykorytarzy sieci bazowej.

Począwszy od 2000 r. Unia udzieliła wsparcia w wysokości23,7 mld euro w celu współfinansowania inwestycji w rozwój linii kolejowychdużych prędkości. Kontrolerzy przeprowadzili wizyty w sześciu państwachczłonkowskich (we Francji, w Hiszpanii, we Włoszech, w Niemczech, Portugalii iAustrii) i przeanalizowali wydatki poniesione na ponad 5 000 km linii dużychprędkości, tj. około 50% całej sieci w UE. Z ich ustaleń wynika, że choćkrajowe sieci kolei dużych prędkości wciąż są rozbudowywane, unijny celpotrojenia kilometrażu takich linii (do 30 000 km) do 2030 r. nie zostanieosiągnięty.

Obecny system tonieefektywna mozaika słabo skomunikowanych ze sobą krajowych linii kolejowych– powiedział Oskar Herics, członek Europejskiego Trybunału Obrachunkowegoodpowiedzialny za to sprawozdanie. Budowatransgranicznych linii kolei dużych prędkości nie należy do krajowych priorytetów,a Komisja nie ma żadnych uprawnień do egzekwowania ich realizacji. Oznacza to,że unijne współfinansowanie w tym obszarze ma niską wartość dodaną – dodał.

Decyzje o budowie linii dużych prędkości nierzadko sąpodejmowane ze względów politycznych, a w procesie decyzyjnym generalnie niekorzysta się z analizy kosztów i korzyści, która zapewniłaby większąracjonalność kosztów.

W wielu przypadkach pociągi na liniach dużych prędkościjeżdżą z o wiele niższymi średnimi prędkościami (zaledwie 45% prędkościmaksymalnej), niż pozwalałyby na to parametry linii. Kontrolerzy stwierdzili,że średnie prędkości są póki co znacznie niższe niż prędkości projektowe, cobudzi wątpliwości co do należytego zarządzania finansami.

Infrastruktura kolei dużych prędkości jest droga – przeciętnykoszt jednego kilometra linii skontrolowanych przez Trybunału wynosił 25 mlneuro. Koszt czterech z dziesięciu linii objętych kontrolą przekroczy natomiast100 milionów euro w przeliczeniu na każdą zaoszczędzoną minutę podróży.Najwyższy koszt odnotowano dla linii Stuttgart– Monachium, gdzie wyniesie on369 mln euro w przeliczeniu na zaoszczędzoną minutę. Tymczasem gdyby wziąć pod rozwagęalternatywne rozwiązanie polegające na modernizacji istniejących linii konwencjonalnych,można by zaoszczędzić wiele miliardów euro.

Przypadki przekroczenia kosztów i opóźnień nie stanowiływyjątku, lecz normę. Jeśli chodzi o inwestycje w koleje dużych prędkości,przekroczenia kosztów nie wpływają na budżet UE, ponieważ kwotawspółfinansowania pozostaje na pierwotnie uzgodnionym poziomie, lecz sąpokrywane z budżetów krajowych. W przypadku skontrolowanych linii i projektówkoszty zostały przekroczone łącznie o 5,7 mld euro na poziomie projektów oraz25,1 mld euro na poziomie linii. Osiem z 30 projektów objętych kontroląTrybunału było opóźnionych o co najmniej rok, a w przypadku pięciu z dziesięciulinii opóźnienia wynosiły ponad 10 lat.

Kontrolerzy podkreślają, że zgodnie z poziomami odniesienialinia dużych prędkości powinna obsługiwać rocznie 9 mln pasażerów, aby możnauznać, że funkcjonuje z powodzeniem. W przypadku trzech z siedmiu ukończonychlinii, które skontrolował Trybunał, liczba pasażerów była jednak znaczniemniejsza. Świadczy to o wysokim ryzyku, że środki unijne w kwocie 2,7 mld europrzeznaczone na współfinansowanie tych linii nie zostały wydatkowaneefektywnie.

Ponadto dziewięć z 14 skontrolowanych linii i połączeńtransgranicznych nie miało dostatecznie dużej potencjalnej liczby pasażerów wstrefach zasięgu, by móc funkcjonować z powodzeniem. W 2010 r. kontrolerzywezwali już do pojęcia pilnych działań w celu usunięcia wszystkichtechnicznych, administracyjnych i innych barier dla interoperacyjności kolei. Przeprowadzonakontrola pokazała jednak, że w 2018 r. bariery te wciąż istnieją, utrudniającwykonywanie przewozów transgranicznych kolejami dużych prędkości w UE w sposóbsprawny i konkurencyjny. We Francji i w Hiszpanii dostęp do rynku przewozówpasażerskich nie został jak dotąd otwarty. Dla porównania we Włoszech oraz dopewnego stopnia w Austrii, gdzie istnieje konkurencja wśród przewoźnikówkolejowych, częstotliwość i jakość świadczenia usług są wyższe, a ceny biletówniższe. Na ogólną efektywność usług przewozowych kolejami dużych prędkości korzystniewpłynęłoby wprowadzenie zintegrowanych systemów sprzedaży biletów, łatwiejszydojazd do stacji oraz lepsze połączenia.

Kontrolerzy zalecają zatem, aby Komisja Europejska:

• przeprowadziła realistyczne planowanie długofalowe;

• uzgodniła z państwami członkowskimi, które kluczoweodcinki strategiczne należy zrealizować w pierwszej kolejności, a także oceniłazapotrzebowanie na linie kolejowe bardzo dużych prędkości, prowadziła ścisłemonitorowanie i dysponowała uprawnieniami pozwalającymi skutecznie wyegzekwowaćzobowiązania do ukończenia unijnej sieci bazowej kolei dużych prędkości;

• zarezerwowała współfinansowanie unijne na priorytetowe projektystrategiczne i uzależniła przyznanie środków od faktycznej konkurencji wsektorze kolejowym i osiągnięcia rezultatów;

• uprościła procedury udzielania zamówień na projekty transgraniczne,ułatwiła korzystanie z punktów kompleksowej obsługi w celu załatwienia różnychformalności i wyeliminowała wszelkie istniejące nadal bariery administracyjne iregulacyjne dla interoperacyjności;

• usprawniła przewozy pasażerskie kolejami dużych prędkości,na przykład poprzez stworzenie możliwości zakupu biletów elektronicznych iuproszczenie zasad obliczania opłat za dostęp do infrastruktury.

„