Euro 2012 wyzwaniem dla ukraińskich kolei

Po ogłoszeniu niepodległości i przejściu z gospodarki centralnie planowanej do rynkowej na Ukrainie, w jej ogromnym ekonomicznym potencjale pokładano duże nadzieje, ale zasadnicze reformy, które powinny były stać się pomostem, pomiędzy przeszłością, a przyszłością nie zostały przeprowadzone.

Obecny stan wytwórczo-technicznej bazy transportowej struktury Ukrainy i kolei, w szczególności technologiczny poziom przewozów w wielu aspektach nie odpowiada wzrastającym potrzebom ludności i europejskim standardom jakości prowadzenia transportowych usług, które w najbliższym czasie mogą stać się przeszkodą dla dalszego społeczno-gospodarczego rozwoju państwa. Stąd też artykuł poświęcony jest problematyce współczesnego stanu dróg kolejowych na Ukrainie, przeprowadzonych reform w sferze transportu kolejowego i planach na przyszłość w związku z odbywającymi się w kraju w 2012 roku mistrzostwami Europy w piłce nożnej.

Na Ukrainie towarowymi i pasażerskimi przewozami kolejowymi zajmuje się państwowa administracja transportu kolejowego Ukrainy „Ukrzaliznyca”(UZ), powołana uchwałą Rady Ministrów nr 356 z dnia 14 grudnia 1991 roku. W resorcie UZ znajduje się sześć kolei: Doniecka –Lwowska, Odeska, Przydnieprowska, Południowa i Południowo-Zachodnia (1). Na dzień dzisiejszy ukraińskie koleje to 80% wewnętrznych towarowych przewozów i 40% pasażerskich, 30,3 tys. km linii kolejowych, spośród których elektryfikowano 9,17 tys. km, 1684 stacje, 174939 towarowych oraz 8429 pasażerskich wagonów (2).

Niestety ogólny stopień zużycia podstawowych zasobów kolejowych wynosi 56%, w tym dla taboru kolejowego –68%. Infrastruktura kolei potrzebuje poważnej modernizacji. Długość torów nie remontowanych w stosownym czasie doszła do 30% ogólnej długości linii. Wskutek tego ogranicza się prędkość ruchu pociągów, ale i tak powstaje realne zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu w transporcie kolejowym i katastrof z przyczyn technicznych (3).

W ostatnim czasie pojawiła się silna konkurencja dla kolei w podmiejskich relacjach w postaci prywatnych przewoźników, dysponujących taborem autobusowym małej pojemności lub minibusami (tzw. „marszrutki”lub „busiki”), które zachęcają pasażerów do korzystania z ich usług w pierwszej kolejności prędkością, a także komfortem, osiągniętym poprzez fizyczną nowość parku taborowego obsługującego poszczególne kursy, w odróżnieniu od transportu kolejowego, który często odczuwalnie oraz fizycznie zestarzał się. I tak tylko w 2007 roku konkurenci kolei zwiększyli pasażerskie przewozy: transport samochodowy –o 4,7%, lotniczy –o 12,5%, w czasie gdy przewozy kolejowe uległy zmniejszeniu (4).

W 1999 roku pomiędzy UZ, a Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju (EBOR) podpisano umowę kredytową w ramach projektu „Rozwój kolejowych szlaków Ukrainy”. Dzięki tym środkom UZ pozyskała 27 torowych maszyn, które były wykorzystane przy modernizacji odcinka międzynarodowego korytarza transportowego Lwów –Żmierinka –Kijów. Wartość projektu zakończonego w 2005 roku wyniosła 92,1 mln dolarów amerykańskich, w tym pożyczka bankowa EBOR – 51,88 mln dolarów.

31 sierpnia 2004 roku zostało podpisane gwarancyjne i kredytowe porozumienie pomiędzy Ukrainą, a Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju dla projektu „Zwiększenie prędkości ruchu pociągów pasażerskich na liniach kolejowych w Ukrainie”. Całkowita suma projektu wynosi 200 mln dolarów, w tym kredyt EBOR –120 mln dolarów. Środki powinny być wykorzystane w pierwszej kolejności na odnowienie parku taborowego pasażerskich wagonów oraz zakup torowej techniki. W ramach międzynarodowego korytarza na trasie Czop –Lwów planowano skierować 40 mln dolarów na budowę Beskidzkiego Tunelu, ale na ten moment EBOR wydzielił tylko 1,5 mln dolarów na przygotowanie projektowo-budowlanej dokumentacji, a prace przy budowie tunelu powinny zacząć się w następnym roku (5).

W lipcu 2008 roku odbyło się spotkanie Ministra Transportu Ukrainy, z ministrem transportu, innowacji i technologii Austrii. W ramach spotkania podpisane zostało porozumienie pomiędzy dwoma państwami, przewidujące szereg innowacyjnych projektów dla rozwoju kolei w Ukrainie i budowę tuneli. Przewiduje się, że Austriacy mogą uczestniczyć w modernizacji 920 km torów. Jak podkreśliła austriacka minister transportu, to porozumienie wzmocni ukraińsko-austriackie inwestycyjne stosunki. Minister transportu Ukrainy oznajmij natomiast, że plany kredytowe UZ na 2009 rok wynoszą ok. 5 mld hrywien (czyli ok. 1 mld dolarów amerykańskich) (6).

Jeszcze w grudniu 2006 roku Gabinet Rady Ministrów zatwierdził Rozporządzenie nr 651 „o zatwierdzeniu koncepcji państwowego programu reformowania transportu kolejowego”. Aktualność opracowania uzależniona jest koniecznością zastosowania podstawowych miar udoskonalenia systemów sterowania kolejowym transportem i zabezpieczenia państwowej pomocy przy wdrażaniu reform. Priorytetami rozwoju kolei na Ukrainie w zgodności z tym normatywno-prawnym dokumentem są:

– udoskonalenie systemu sterowania kolejowym transportem,

– stworzenie przyjaznych warunków w celu przyciągnięcia inwestycji, niezbędnych do odnowienia i modernizacji produkcyjno-technicznej bazy kolei;

– integracji transportu kolejowego Ukrainy w europejskim i światowym systemie transportowym,

– uzgodnienie z europejskim prawodawstwem zasad zarządzania kolejowym transportem i organizacyjno-prawną formą gospodarowania,

– udoskonalenie systemów taryfowych na usługi transportu kolejowego,

– techniczno-technologiczna modernizacja kolejowego transportu.

Reformę proponuje się przeprowadzać trzyetapowo. W pierwszym etapie (2007 i 2008 rok) zaplanowano stworzenie bazy prawnej, niezbędnej dla przeprowadzenia procesu reformy, rozgraniczenia funkcji państwowego zarządzania i zarządzania gospodarczą działalnością. W drugim etapie reformowania (lata 2008-2010) będą poruszone kwestie dotyczące:

– wyprowadzenia ze struktury organizacyjnej kolei podjednostek, które realizują towarowe i pasażerskie przewozy, przeprowadzają remonty wagonów, infrastruktury torowej, wspomagających budynków i obiektów,

– stworzenia warunków do stopniowego zmniejszania wielkości wszechobecnego subwencjonowania (dotowania) pasażerskich przewozów na rzecz towarowych (7).

W trzecim etapie (lata 2011-2015) zaplanowano przeprowadzenie pełnego rozgraniczenia funkcji zarządzania obiektami infrastruktury kolejowej i przewozami, dla którego proponuje się:

– wyprowadzenie ze struktury organizacyjnej kompanii działalności i przedsiębiorstw nie przynoszących zysku, nie związanych z przewozami kolejowymi, ich odpaństwowienie;

– stworzenie przedsiębiorstw zajmujących się przewozami pasażerów w dalekobieżnej i podmiejskiej komunikacji i rozdzielenie między nimi funkcji obsługi.

18 kwietnia 2007 roku Ukraina i Polska otrzymało prawo do przeprowadzenia finałów mistrzostw piłkarskich Euro-2012. Te zawody mogą stać się stymulatorem dla reform na Ukrainie, których kraj silnie potrzebuje, również i w sferze transportu. W nowej sytuacji ukraińscy działacze będą odpowiadać za wykonane działania przed stosownymi organami UEFA, u których uwaga skoncentrowana jest na sytuacji na Ukrainie i w Polsce.

W listopadzie 2007 roku przejęto postanowienie rządowe „O zatwierdzeniu państwowego celowego programu przygotowań i przeprowadzenia w Ukrainie finałowej części piłkarskich mistrzostw Euro-2012 (podstawowe zadania i przedsięwzięcia)”. Ówczesny zastępca ministra gospodarki Ukrainy Oksana Sliusarienko wyraziła opinie, że zgodnie z tym dokumentem zakłada się, że 10% prac będzie finansowanych z budżetu, 90% – ze środków pozyskanych od zewnętrznych inwestorów. Ogólna suma na przygotowanie do mistrzostw wynosi 118 mld hrywien (ok. 60 mld złotych) (8).

24 grudnia tegoż roku władze wyznaczyły w charakterze szefa „Narodowej agencji w kwestii przygotowań i przeprowadzenia finałowej części piłkarskich mistrzostw Euro-2012”Jewgienija Czierwonienko. 21 lipca 2008 roku pojawił się Ukaz Prezydenta Ukrainy nr 648/2008 „O pilnych przedsięwzięciach w przygotowaniach do przeprowadzenia w Ukrainie finałowej części piłkarskich mistrzostw Europy 2012 roku”, w którym pisze się o: „przygotowaniu transportowej infrastruktury w zgodności z oczekiwaniami europejskich standardów, UEFA, usprawnienie kolejowej, samochodowej i lotniczej komunikacji pomiędzy przyjmującymi miastami”. 8 sierpnia 2008 roku – postanowienie ukraińskiej władzy nr 711 „Porządek przyciągnięcia inwestorów dla budowy i/lub rekonstrukcji obiektów w ramach przygotowań i przeprowadzenia finałowej części piłkarskich mistrzostw Europy”w 2012 roku, zawierające podstawowe mechanizmy przeprowadzania konkursów dla inwestorów.

Pierwszą generalną próbą dla ukraińskich kolei będzie przeprowadzenie Mistrzostw Europy w piłce nożnej wśród młodzieży w 2009 roku, które odbędą się w Doniecku i Mariupolu. I tak, po zakończeniu modernizacji zachodniego kierunku (odcinek Donieck –Dniepropietrowsk), gdzie dzięki remontowi torów pociągi mogą rozwijać prędkość do 140 km/h, donieccy kolejarze przystąpili do remontu infrastruktury w południowym kierunku (9).

Rekonstrukcja prowadzona jest dwuetapowo: w pierwszym etapie modernizowany jest odcinek Donieck –Wołnowacha, którego remont obejmuje sześć dworcowych kompleksów, peronów, posterunków na przejazdach drogowych, a także budynków i innych obiektów. Drugi etap rekonstrukcji rozpoczął się we wrześniu 2008 roku, w ramach którego modernizacji podlegać będzie odcinek Wołnowacha –Mariupol. Na dzień dzisiejszy zrealizowano więcej, niż połowę z zaplanowanych prac.

Warto podkreślić, że przy remoncie budynków podstawowego i pomocniczego znaczenia, montuje się systemy fasadowe z obowiązkowym ociepleniem ścian, wstawia się plastikowe okna, stare pokrycie dachowe zamieniane jest na estetyczną i bardziej przyciągającą uwagę blachodachówkę. Realizowane jest także i uszlachetnienie przylegających do dworców terytoriów –pokrycie zielenią, remont dworcowych placów. Podczas prac modernizacyjnych zwrócono również uwagę na potrzeby ludzi z ograniczonymi fizycznie zdolnościami ruchowymi –na stacjach pojawiają się pochylnie i specjalne toalety.

Południowa Kolej, która obsługuje terytorium charkowskiego, połtawskiego i sumskiego obwodu, także odstaje w przygotowaniach do mistrzostw Europy. Tutaj obok realizacji państwowego programu, realizowany jest regionalny program „Rozwój transportowej sieci obwodu dla pasażerskich przewozów”. W poprzednim roku był elektryfikowany odcinek od granicznej z Rosją stacji Topoli do stykowej stacji Griebinka, co oprócz ekonomicznych korzyści zasobów energetycznych, także pozwoliło zwiększyć zdolność przepustową na tej trasie. Dużym osiągnięciem okazała się modernizacja torów w krymskim kierunku, dzięki której pociągi mogą rozwijać na odremontowanych odcinkach prędkość do 140 km/h. W tym roku kolej także nie zmniejsza tempa pracy –na węzłowej stacji Łozowaja zakończona została rekonstrukcja dworcowego kompleksu, a na stacji Kupjansk-Uzłowoj –budynku dworcowego (10).

Odnawiany jest także tabor tradycyjny pasażerskich wagonów, który w tym roku dopełniony został 35. nowymi wagonami produkcji twierskoj (TVZ, Rosja) i krjukowskoj (KV, Ukraina) fabryki wagonów i jedną pasażerską lokomotywą spalinową. Na kierunkach z niewielkimi potokami pasażerskimi pojawiają się autobusy szynowe polskiej produkcji typu 620M. Na ten moment Kolej Południowa eksploatuje już 6 takich autobusów (11).

Na lata 2010-2011 „Ukrzalyznyca”prowadzi negocjacje z producentami odnośnie zakupu współczesnych, szybkich pociągów pasażerskich z obowiązkowych wychyleniem nadwozia. Dla technicznej obsługi i remontu nowego taboru przewiduje się rekonstrukcję lokomotywowni „Połtawa”, posterunku rewizyjnego i grupy postojowej stacji „Borszcziahiwka”oraz lokomotywowni „Fastiw”. A już z początkiem tego roku rozpoczęły się remontowo-budowlane prace w ramach wdrożenia wysokich prędkości (12) na trasach: Kijów –Połtawa –Krasnogród –Łozowa –Donieck, Krasnogród –Dniepropietrowsk, Kijów –Żmierinka –Lwów, Połtawa – Burty –Korystiwka. Wszystkich środków przeznaczonych dla wdrożenia na kolei wysokich prędkości przeznaczono ponad 130 mln hrywien (13).

Największe zmiany zajdą w wyodrębnionych miastach, które będą przyjmować finalistów Euro-2012. I tak do europejskich finałów będzie przeprowadzona kompleksowa rekonstrukcja i modernizacja ważnej stacji w Doniecku, w którym odbędą się cztery mecze mistrzostw, w tym półfinał. Specjaliści Donieckiej Kolei przygotowali i uzgodnili umowę z instytutem „Dniprodiprotrans”, na przeprowadzenie inżynieryjno-geodezyjnych prac badawczych w celu kompleksowej rekonstrukcji stacji. Obecnie przeprowadzane są prace przy uzgodnieniu i określeniu technicznych warunków projektowania tego obiektu.

Zakłada się budowę krytego przejścia nad torami. Zaplanowano również budowę podziemnego dworca dla podmiejskich relacji i tunelu dla pieszych dla zapewnienia bezpieczeństwa pasażerów. Kosztorysowa wartość tego projektu wynosi około 670 mln hrywien (około 330 mln zł). Obecnie Doniecka Kolej przyjmuje oferty od inwestorów dla dalszej współpracy, a dokładnie: oddanie pod wynajem terenu dworcowego, bankowych i reklamowych usług i innych rodzajów przedsiębiorczej działalności.

Został już zatwierdzony szkicowy projekt podmiejskiego dworca w Dniepropietrowsku i zakończono rozmowy na temat realizacji projektowo-badawczych prac. Zgodnie z projektem nowy kompleks dworcowy będzie znajdować się w pobliżu istniejącego dworca kolejowego „Dniepropietrowsk Główny”. To inżynieryjne rozwiązanie pozwoli rozgraniczyć podmiejskie i międzymiastowe potoki pasażerów, co da możliwość kontrolowania pasażerów podróżujących w podmiejskich relacjach przy wsiadaniu i wysiadaniu za pomocą bramek obrotowych. Na dzień dzisiejszy komisja zajmująca się przygotowaniem kolejowych obiektów do mistrzostw piłkarskich rozpatruje kilka wariantów projektów rekonstrukcji. Jeden z wariantów, podobnie jak w Doniecku, zakłada budowę nad torami krytego przejścia dla pasażerów.

Według zapisów zawartych w materiałach źródłowych, w ramach realizacji tej koncepcji z władzami miejskimi podpisana została umowa o przekazaniu budynku „Ukrpoczty”kolei, który to budynek zlokalizowany jest w bezpośrednim sąsiedztwie dworca kolejowego „Dniepropietrowsk Główny”, także z urzędem miasta został już zawczasu uzgodniony projekt połączenia podziemnym przejściem kompleksu dworcowego i wejścia do metra. Oprócz tego, zakłada się przeprowadzenie modernizacji stacji „Niżniodniprowsk”, stacji „Gorjainowie”i peronów przystanku „184 km”w pobliże wyjścia ze stacji metra „Zawods’k”(14).

Drugi dworzec –„Dniepropietrowsk Południowy”także diametralnie zmieni swój wygląd. W planach –rekonstrukcja samego dworca i peronów oraz torów dojazdowych. Planowane jest także zbudowanie dogodnej drogi dojazdowej dla samochodów i doprowadzenie linii metra do stacji.

Na zachodzie kraju, we Lwowie, planuje się stworzenie wielofunkcyjnego dworcowego kompleksu z pozyskaniem środków pieniężnych inwestorów. W celu realizacji tych planów UZ zobowiązała lwowskich kolejarzy do przygotowania pakietu niezbędnych dokumentów. Na tym etapie prowadzone jest techniczno-ekonomiczne uzasadnienie projektu i dopracowywane są oczekiwania dla przeprowadzenia wyboru inwestora w trybie konkursowym. Wcześniej, na stacji Mostys’ka II została zamontowana aparatura torowa zabezpieczająca przyjmowanie wagonów kolejowych z systemem automatycznej zmiany rozstawu kół „SUW 2000”, z szerokości 1520 mm na 1435 mm i odwrotnie, co dało możliwość skrócić okres przejścia z szerokiego na normalny rozstaw szyn z 3 godzin do 20 minut (15).

Przeciąga się budowa nowej kolejowo-drogowej przeprawy przez rzekę Dniepr w Kijowie, na odcinku Kijów Moskiewski –(Kijów) Darnica, który będzie posiadać dwa tory kolejowe i sześć pasów samochodowych. Anonsowane wcześniej otwarcie połączenia na początku 2008 roku nie doszło do skutku. Pozostaje mieć nadzieję, że stanie się tak w najbliższym czasie.

Na początku 2007 roku w Kijowie został zakończony pierwszy etap rekonstrukcji dworca kolejowego „Darnica”, co pozwoliło usprawnić obsługę pasażerów i odciążyć główną kolejową bramę Ukrainy –stację „Kijów Pasażerski”. W skład drugiego torowego kompleksu wchodzi główny dworzec dla pasażerów dalekobieżnej komunikacji na 2,7 tys. podróżujących i podmiejski dworzec –na 1,6 tys. Łączna suma kosztów budowy, zgodnie z techniczno-ekonomicznymi uzasadnieniami wynosi 4 mld hrywien (ok. 2 mld zł). W przyszłości ten kompleks dworcowy będzie obsługiwać wschodnie kierunki, a dworzec główny –zachodnie. Do jesieni 2008 roku zrealizowano 80% prac zaplanowanych na 2008 rok. W szczególności, zmodernizowano 37 km torów i przeprowadzono remont kapitalny 15 km.

Także kijowska władza miejska wspólnie z kolejarzami planuje stworzenie miejskich pociągów zestawionych z elektrycznych zespołów trakcyjnych. Wówczas stacja „Darnica”będzie jedną z podstawowych stacji przesiadkowych. Oprócz tego, stacja ta będzie realizować przesiadki z Syriecko-Pieczierskoj (zielonej) linii kijowskiego metra.

W kwietniu 2008 roku w Warszawie odbyło się spotkanie dyrektora UZ Wasila Melnyczuka i Prezesa Zarządu PKP –Andrzeja Wacha. W trakcie spotkania strony omówiły kwestię organizacji kolejowych przewozów i rozbudowę przejść granicznych między Polską, a Ukrainą. Ukraińska delegacja była zainteresowana polskim doświadczeniem w zakresie organizacji sprzedaży biletów i systemu rezerwacji miejsc w przejazdach pasażerskich. Dlatego strony spotkania zdecydowały się stworzyć dwie grupy robocze dla rozpatrzenia pytań w zakresie wymiany danych pomiędzy UZ i PKP.

Na koniec, pozostaje mieć nadzieję, że dwa bliskie nie tylko terytorialnie, ale również historycznie państwa, jak Polska i Ukraina, sprawnie przeprowadzą u siebie mistrzostwa i to zdarzenie tylko wzmocni wzajemną współpracę pomiędzy tymi państwami.

 

Przypisy:

(1) Dokładna mapa sieci kolejowej Ukrainy prezentowana jest na stronie internetowej: http://www.bueker.net/trainspotting/map.php?file=maps/ukraine/ukraine.gif

(2) Dane statystyczne o kolejach ukraińskich na podstawie informacji opublikowanych przez internetowy portal biznesowo-informacyjny „Liga”, http://file.liga.net/

(3) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 2006 roku nr 651, w sprawie zatwierdzenia koncepcji państwowego programu reformowania transportu kolejowego

(4) Informację takiej treści opublikował międzynarodowy portal budowlany “Piramida”

(5) Informacja o kredytach EBOR przygotowana na podstawie informacji zawartych na stronie internetowej UZ, http://www.uz.gov.ua/

(6) Informację taką opublikował internetowy portal biznesowo-informacyjny „Liga”

(7) Punkt ten jest powtórzony w programie na lata 2011-2015.

(8) Serwis informacyjny Newsru.ua , informacja z dnia 1.11.2007, http://www.newsru.ua/

(9) Zakres prac modernizacyjnych odcinka Donieck –Mariupol scharakteryzowano na podstawie informacji podanych na stronie internetowej Donieckiej Kolei, www.railway.dn.ua

(10) Informacja podana przez Ukraińską Narodową Agencję Informacyjną w dniu 02.10.2008 , http://www.ukrinform.ua/

(11) Zmiany w parku taborowym opracowano na podstawie informacji zamieszczonej na stronie internetowej Południowej Kolei, http://www.pz.gov.ua/

(12) Prędkość docelowa modernizacji nie została określona w tym programie, wcześniejsze programy zakładały 140 km/h

(13) Informację taką zamieściła UZ na swojej stronie internetowej.

(14) Szczegóły modernizacji dniepropietrowskich dworców kolejowych opisuje portal Politsowiet.info, http://www.politsovet.info/

(15) System SUW-2000 szerzej opisywany jest na stronie Lwowskiej Kolei, http://www.railway.lviv.ua/

Ponadto wykorzystano informacje zawarte na stronach internetowych:

http://www.kmu.gov.ua/ –Gabinetu Rady Ministrów Ukrainy

http://www.president.gov.ua –Prezydenta Ukrainy

http://www.mintrans.gov.ua/ –Ministerstwa Transportu i Łączności Ukrainy

http://www.swrailway.gov.ua/ – Południowo-Zachodniej Kolei

http://www.railway.lviv.ua/ –Lwowskiej Kolei

http://www.railway.dn.ua/ –Donieckiej Kolei

http://www.pz.gov.ua/ –Południowej Kolei

http://news.liga.net/ –Portalu Biznesowo-Informacyjnego „Liga”