Poznański Węzeł Kolejowy

Węzeł kolejowy to najkrócej mówiąc skrzyżowanie co najmniej trzech linii kolejowych w danej miejscowości. Określa to dokładniej Rozporządzenie Ministra Infrastruktury (Dz.U.05.172.1444) oraz Instrukcja Ir-1 PKP PLK S.A. Największe węzły kolejowe w Polsce to właśnie Poznański Węzeł Kolejowy (w skrócie PWK), a także m.in. krakowski, katowicki, warszawski, szczeciński czy wrocławski. W Wielkopolsce, poza Poznaniem największe „skrzyżowania”kolejowe znajdują się w Pile, Lesznie, Krzyżu i Ostrowie.

Historia najważniejszych połączeń w pigułce  

Pierwszy pociąg wjechał do Poznania dokładnie 160 lat temu. Dzień 10 sierpnia 1848 roku uważany jest za datę oficjalnego otwarcia pierwszej linii kolejowej w Poznaniu (trasa do Stargardu/Szczecina) . Faktycznie pierwszyzn pociąg (zresztą o jakże polskiej nazwie Polonia) ze wspomnianego Stargardu przybył do Poznania dzień wczesnej, dnia 9 sierpnia 1848. 

Niemniej źródła podają dzień 9 sierpnia 1848 roku jako datę przyjazdu pierwszego pociągu do Poznania.

Historia kolei w Poznaniu (znajdującego się wtedy na terenie zaboru pruskiego) zaczyna się już w pierwszej połowie XIX wieku, a dokładnie w latach 40-stych. Z tego okresu pochodzą pierwsze wzmianki o planach budowy kolei łączącej Poznań z Frankfurtem nad Odrą, a dalej z Berlinem. Niestety, zakończyły się one fiaskiem, a na owe połączenie przyszło jeszcze poczekać.

Nadszedł jednak rok 1846, a dokładnie dzień 4 marca. Tego dnia powstała spółka akcyjna Towarzystwo Kolei Żelaznej Starogardzko –Poznańskiej. Pierwsze prace ruszyły już parę dni później –w dniu 20 marca. Budowę jednotorowej linii zaczęto od strony Stargardu, który już posiadał połączenie kolejowe ze Szczecinem. W roku 1847 linia dotarła do Dobiegniewa, a w czerwcu następnego roku gotowe było połączenie z Wronek do Szamotuł. Dokładnie 1 sierpnia tego samego roku ukończona została trasa z Wronek do Krzyża, natomiast w dniu 9 sierpnia linia dotarła z Szamotuł do samego Poznania. Tego samego już dnia przybył pierwszy pociąg relacji Szczecin –Poznań.

 

Pierwszy poznański dworzec kolejowy powstał w ówczesnej wsi Jeżyce (dziś jedna z najstarszych dzielnic miasta). Swoistą pamiątka po tamtych czasach jest funkcjonująca do dnia dzisiejszego zajezdnia tramwajowa MPK Poznań – S2 Gajowa. Za parę lat obiekt ten zmieni przeznaczanie.

W roku 1851 Poznań uzyskał kolejne ważne połączenie z innymi dużymi miastami –Piłą i Bydgoszczą (przez Krzyż), a dalej i z Gdańskiem (słynna linia zwana Ostbahn). Połączenie z Lesznem i dalej z Wrocławiem otwarte zostało w roku 1856 roku. Kolejna bardzo ważna dziś linia powstała w 1870 roku i połączyła Poznań ze Zbąszyniem i dalej z Gubinem (tzw. kolej Marchijsko-Poznańska). Kolejną ważna datą jest rok 1872. Wtedy to wybudowana została linia do Gniezna i dalej przez Inowrocław do Bydgoszczy. Rok później powstało „odgałęzienie”z Inowrocławia do Torunia. W grudniu roku 1875 ukończona została kolejna bardzo ważna linia z Poznania do Ostrowa Wlkp. i dalej do Kluczborka (tzw. linia górnośląska). Od tego czasu po dziś dzień Ostrów Wlkp. stał się ważnym węzłem kolejowym i miastem kolejarzy. W chwili obecnej Ostrów posiada własny Zakład Taboru, pod który podlegają także lokomotywownie w Kluczborku i Jarocinie. W połowie mają 1879 roku gotowe było już kolejne ważne połączenie do Piły (ale tym razem przez Chodzież) i dalej do Szczecinka. Początki linii do Konina, a dalej przez Kutno do Warszawy sięgają roku 1887 roku (odcinek Poznań –Września). Rok później została ona przedłużona do Strzałkowa. Połączenie ze stolicą (po wybudowaniu odcinka Strzałkowo –Konin –Kutno) zostało wybudowane w 1921 roku. Pierwsze pociągi wyjechały na tę trasę jednak dopiero w 1928 roku (z powodu wykrytych wad). Wcześniej dojazd do stolicy odbywał się zdecydowanie dłuższą trasą przez Ostrów, Kalisz i Łódź. Linia do Międzychodu (obecnie nieczynna) powstała w 1887, a pamiątką po niej jest mała parowozownia ze zintegrowaną wieżą wodną w miejscowości Rokietnica. Początki linii do Wągrowca sięgają natomiast roku 1905, w którym powstała trasa Poznań –Skoki –Janowiec. Obecna linia do Wolsztyna powstała w 1909 roku (kiedy to wybudowano odcinek Luboń –Grodzisk Wlkp.).

Oczywiście początkowo wszystkie trasy były obsługiwane przez parowozy wszelkiej maści i producentów. Wiele z nich powstało także w HCP Poznań (np. Ol49, Ty51 czy też unikalne Pu29).

Elektryfikacja linii zaczęła się w roku 1964, a na pierwszy raz poszła linia do Konina i dalej do Warszawy. W kolejnych latach tras „pod drutem”systematycznie przybywało, natomiast dymiące parowozy odchodziły w zapomnienie (choć długo jeszcze jeździły na liniach lokalnych). Najstarsza trasa do Krzyża została zelektryfikowana w 1977 roku (a rok później z Krzyża do Szczecina), natomiast linia do Leszna w 1969, a do Wrocławia w 1970 roku. Szlak w stronę Ostrowa i Kluczborka jest „pod prądem”od 1974, natomiast do Zbąszynka od 1979 roku. Najpóźniej, bo dopiero w 1990 stało się to z linią do Piły. Bez elektryfikacji ostał się natomiast żelazny szlak do Wolsztyna, a także linia do Wągrowca. W całej Wielkopolsce takich tras zachowało się znaczne więcej (np. Leszno –Ostrów czy Jarocin –Leszno).

Obecny PWK to centralna stacja Poznań Główny oraz stacje i przystanki osobowe, a także stacje towarowe leżące na terenie miasta bądź w jego najbliższym sąsiedztwie. W chwili obecnej w skład węzła wchodzą następujące stacje:

Poznań Garbary

Poznań Starołęka

Poznań Górczyn

Poznań Wschód

Poznań Wola

Poznań Krzesiny

Poznań Antoninek

Poznań Franowo (obecnie stacja towarowa)

Luboń k/Poznania

Kobylnica

Swarzędz

Kiekrz (formalne leżący w granicach Poznania)

Ponadto na obszarze węzła zlokalizowane są następujące przystanki osobowe:

Poznań Dębiec

Poznań Junikowo

Poznań Dębina

Poznań Karolin

Poznań Kobylpole (nieczynny w ruchu osobowym)

Poznań Strzeszyn

Nowa Wieś Poznańska (nieczynny w ruchu osobowym)

Ligowiec

Oprócz nich na terenie węzła znajdują się także trzy stacje towarowe.

Poznań Franowo (jedna z największych i najważniejszych stacji w kraju)

Poznań Piątkowo

Koziegłowy

 

Słów parę o stacjach i przystankach PWK

Serce węzła znajduje się obecnie w ścisłym centrum miasta niedaleko ulicy Głogowska. Zanim jednak powstała ta wielka stacja na terenie ówczesnego Poznania rolę dworca i całego zaplecza pełnił mały i niewydajny obiekt przy ul. Gajowej (dziś w tych rejonach funkcjonuje najstarsza z zajezdni MPK – wydział S2 Gajowa oraz Stare ZOO). Obsługiwał on ruch na trasie do Stargardu/Szczecina. Pociągi z innych kierunków kończy w innych, zapewne równie prowizorycznych obiektach.

Powstała więc potrzeba stworzenia jednego, ale dużego dworca. Tak też narodził się poznański Dworzec Główny, który przez wiele lat funkcjonował jako Dworzec Centralny. Jako lokalizację wybrano teren leżący w okolicy dzisiejsze ulicy Głogowskiej. Wzorem dla tegoż obiekty stał się Dworzec Poczdamski w Berlinie. Budynek, który został oddany do użytki w roku 1879 roku wykonany został z czerwonej cegły i otrzymał neoromańską formę. Jego budowa trwała 5 lat.

Warto wspomnieć, iż w takim samym stylu wybudowany został m.in. poznański Zamek Cesarki. W 1945 roku dworzec został zniszczony, a jego odbudowa zakończyła się w 1949 roku. Stan obecny (przynajmniej z zewnątrz) to wynik przebudowy, która odbyła się w 1976 roku. Jeśli się dobrze popatrzeć to w niektórych miejscach widoczne są stare okna i wspomniana czerwona cegła.

Po lewej i prawej stronie obiektu powstały perony, które zostały połączone dwoma tunerami. Owe tunele zostały połączone w jeden znacznie później, bo dopiero przez wystawą PWK, która odbyła się w 1929 roku.

W roku 1880 uruchomiona została linia tramwajowa, której pętla została zlokalizowana przed wejściem głównym (uwieczniona zresztą na starych pocztówkach). Trasa ta przetrwała aż do 1970 roku, a następnie niestety została zlikwidowana. Obecnie pod dworzec dojechać można dziennymi  i nocnymi liniami MPK.

Poznań Główny to oczywiście nie tylko dworzec, ale też jedna z największych stacji kolejowych w kraju. Obecna stacja to 7 peronów (w tym cztery ich przedłużenia) oraz 16 krawędzi peronowych. Dziś ruchem na stacji kieruje się nie z klasycznych nastawni (których zresztą zachowało się jeszcze sporo), ale z nowoczesnego centrum sterowania ruchem zlokalizowanym w budynku znajdującym się za peronem 7. Ze stacji biegnie też bocznica na tereny MTP, która jest używana podczas wybranych imprez targowych.

U wylotu jednego z dwóch ówczesnych tuneli powstał dzisiejszy Dworzec Zachodni –mały, ale urokliwy budynek, który znajduje się przy ul. Głogowskiej. Podczas PWK został on rozbudowany i zyskał dzisiejszy wygląd. Przed laty funkcjonował on też jako Dworzec Łazarski (od nazwy dzielnicy miasta). Ów obiekt nigdy jednak nie był osobną stacją kolejową i zawsze należał do kompleksu stacji Poznań Główny. To samo dotyczy innego, równie ciekawego obiektu –tzw. Dworca Letniego, który pierwotni nosił nazwę Cesarski Pawilon Dworcowy. Powstał on w latach 1921-1913 przy obecnej ul. Dworcowej w celu obsługi specjalnego pociągu dworskiego. Projekt budowli powstał jednak w Berlinie. Budynek o długości około 15 m mieścił m.in. salon cesarski i był połączony z dodatkowym peronem, który został częściowo zadaszony. Ówczesny Cesarz Wilhelm II tylko raz skorzystał z owego obiektu. W latach późniejszych (okres międzywojenny) obiekt służył jeszcze w celach reprezentacyjnych, a także był przystankiem początkowym dla pociągów wycieczkowych do np. nieczynnej od lat stacji Osowa Góra, a także do Promna czy Puszczykowa. Stąd też wzięła się jego obecna nazwa –dworzec letni. Dziś ten urokliwy obiekt (który zresztą zachował wygląd sprzed prawie 90 lat) nie jest wykorzystywany w ruchu pociągów pasażerskich, odbywają się tam natomiast np. inscenizacje historyczne.

Stacja Poznań Główny ma dziś najwyższą kategorię (A) w klasyfikacji PKP. Na koniec warto dodać, iż chyba tylko w Poznaniu odjeżdżające i przyjeżdżające pociągi zapowiadane są przez komputer (z wyjątkiem przypadków gdy wydarzy się coś nagle), a nie przez pracownika. W holu głównym znajduje się sporo kas biletowych (osobno PKP PR i PKP IC), restauracje, sklepy, informacja PKP czy też poczekalnia. Budynek jest otwarty całą dobę, bowiem i nocą z Poznania odjeżdżają pociągi w wielu relacjach. Na jednej ze ścian w holu głównym wisi także tablica upamiętniająca wielkiego Poznaniaka –Kazimierza Nowaka, który to pokonał 40 tys. km pieszo i rowerem po terenach Afryki.

Dziś na terenie stacji znajduje się także lokomotywownia PKP Cargo (dla lokomotyw spalinowych oraz … parowozów z Wolsztyna). Niegdyś w obrębie stacji funkcjonowały także parowozownie. Pamiątką po tej największej, a czynnej jeszcze w latach 80-tych ubiegłego stulecia „szopie”funkcjonującej pod nazwą Poznań Główny Towarowa są fundamenty hali (obecnie jednak zasypane) i piękna, aczkolwiek totalnie zdewastowana i spalona wieża wodna. 

 

To jedyna stacja kolejowa zlokalizowana dosłownie przy Starym Mieście. Z pociągu na poznański Stary Rynek można dotrzeć w 10 minut. Historia tejże stacji sięga 1888 roku (data powstania). Przez wiele lat funkcjonowała ona pod nazwą Poznań Tama Garbary. Obecną nazwę zawdzięcza leżącej nieopodal ulicy Garbary –jednej z ważniejszych arterii komunikacyjnych w mieście. W czasie II wojny stacja uległą zniszczeniu, a jej odbudowa zaczęła się już w roku 1946.

Budynek stojący obecnie na stacji jest połączony dużym dachem z przejściem podziemnym wiodącym na perony. Mieści kasę i małą poczekalnię. Obok znajduje się duża nastawia (PG), druga została zaś niedawno zbudzona. Z Garbar odjeżdżają pociągi w kilku różnych kierunkach. Dwa z nich to niezwykle oblegane trasy –do Konina oraz do Gniezna (Bydgoszczy/Torunia). Trzecią jest trasa do Wągrowca. Obecnie, w wyniku trwającej modernizacji stacja jest niemalże budowana od nowa. Na peronie 2 powstała potężna wiata (podobne stanęły także i na kilku innych modernizowanych stacjach PWK), a przy obydwu peronach działać będą windy dla niepełnosprawnych. W chwili obecnej z powodu prowadzonych prac na Garbarach zatrzymują się tylko pociągi osobowe. Miejmy nadzieję, że po zakończeniu prac na stację powróci też kilka wybranych pociągów pośpiesznych. Przy stacji znajduje się też jednak z najładniejszych i najbardziej „zielonych”pętli autobusowych MPK Poznań –Garbary Dworzec (linia 60), a kawałek dalej jedno z wejść do bodaj najpiękniejszego poznańskiego parku –Parku Cytadela. Jest on ulubionym miejscem spacerów z psami dla mieszkańców centrum miasta.

Jest to jedna z ważniejszych poznańskich stacji, która leży na linii do Ostrowa Wielkopolskiego i dalej do Kluczborka. Przy stacji znajduje się najmłodsza z zajezdni tramwajowych MPK Poznań (wydział S3), a także bocznica kolejowa łącząca ową bazę ze stacją PKP. Historia stacji sięga roku 1875 roku.To właśnie tu jeszcze w latach 90. ubiegłego stulecia odbywały się znane w całym kraju pokazy taboru PKP.

To także jedna z ważniejszych stacji, która powstała w 1870 roku na linii do Zbąszynka i obecnej granicy państwa. Przez lata funkcjonowała jako Poznań Święty Łazarz. W roku 1976 nastąpiła zaś jej gruntowa przebudowa, kiedy to wybudowano nowy dworzec i zmieniono położenie peronów, a kilka lat temu kolejna, powiązana z modernizacją linii E20, mająca na celu przystosowanie jej do większych prędkości. Przy budynku dworca i wyjściu z tunelu prowadzącego na perony znajduje się jedna z największych poznańskich pętli autobusowych oraz duża końcówka tramwajowa –Górczyn.

Ważny przystanek osobowy leżący na linii do Leszna i Wrocławia. Zatrzymują się tu także parowozy kursujące do Wolsztyna i wybrane pociągi pośpieszne. Przy przystanku znajduje się pętla tramwajowa Dębiec i dwie końcówki autobusowe o takiej samej nazwie. Niegdyś obok obecnych peronów przebiegało sporo torów, które zostały rozebrane w końcu ubiegłego stulecia.

To jedna z modernizowanych właśnie stacji PWK, powstała w 1872 roku. Wcześniej funkcjonowała pod nazwą Poznań Główna lub Poznań Wschodni. Jest to także stacja węzłowa, na której rozchodzą się trasy do Gniezna, Wągrowca oraz Konina. Obecnie, w wyniku modernizacji, budowane są praktycznie od nowa perony (w sumie są aż trzy) wraz z ich zadaszeniem. Istniejący tutaj budynek powstał już w 1912 roku. 

Przystanek osobowy na trasie do Ostrowa Wielkopolskiego. Znajduje się przy zakładach Aquanet, w pobliżu ujęcia wody dla miasta. Za datę powstania uważa się rok 1970.

Stacja o dość małym znaczeniu. Świadczy o tym np. brak kasy biletowej i budynku poczekalni, a zatrzymują się tutaj wyłącznie pociągi osobowe. Otwarta została w 1912 roku, leży vis a vis poznańskich zakładów Volkswagena. Obecne perony w wyniku modernizacji PWK zostały zbudowane na nowo. W ten, który prowadzi w stronę centrum miasta, została wmontowana nowa wiata przystankowa (nawiązująca kształtem do tej na peronie) dla autobusów linii 66 i 233 jadących na pętlę Zieliniec. Stacja powstała w 1912 roku na trasie do Konina.

Najmłodszy, bo powstały dopiero w 1983 roku przystanek osobowy. Leży on na niezelektryfikowanej linii do Wągrowca/Gołańczy. Znajduję się w bezpośredniej okolicy Elektrociepłowni Karolin i nowoczesnej oczyszczali ścieków dla miasta Poznania. Jeszcze parę lat na temu na tym właśnie przystanku można było kupić kultowy już bilet kartonikowy.

Nieczynny przystanek osobowy zbudowany około 1902 roku na linii Poznań Starołęka –Swarzędz. Wiele lat temu z owego przystanku istniała linia do nieistniejącego już przystanku Poznań Malta (po którym zostały jednak resztki torów). Inna ciekawostka to fakt, iż przed wielu laty w jego okolicy przebiegała linia kolejki wąskotorowej do Środy Wielkopolskiej, której stacja początkowa nosiła podobną nazwę: Poznań Kobylepole Wąskotorowy, ale znajdowała się kilkaset metrów dalej w stronę centrum miasta –przy ulicy Folwarcznej.

Jest to olbrzymia stacja towarowa i zarazem nieczynna już w ruchu osobowym. Posiada nowoczesną górkę rozrządową oraz możliwość przeładunku paliw. Obecnie, co prawda przejeżdżają tamtędy pociągi pasażerskie (głównie spółki PKP IC), ale się tam nie zatrzymują. Objazd ten spowodowany jest ciągłymi pracami modernizacyjnymi na terenie PWK. W jej bezpośrednim sąsiedztwie znajduje olbrzymia lokomotywownia PKP Cargo (w której stacjonują wszystkie lokomotywy serii EU43), a także dwie duże wieże wodne.

Przystanek osobowy o stosunkowo niewielkiej randze powstały w 1911 roku. Leży on na trasie do Zbąszynka. Początkowo znajdował się przy ulicy Wołowskiej na osiedlu Rudnicze, natomiast w ubiegłym roku przeniesiony został w bezpośrednie sąsiedztwo ulicy Grunwaldzkiej, obok pętli autobusowej MPK os. Kwiatowe. W miejscu poprzedniej lokalizacji nie zachowały się dawne perony oraz wiata.

Stacja, ale o małym znaczeniu z punktu widzenia ruchu pasażerskiego (zatrzymują się tu wyłącznie pociągi osobowe), leżąca na trasie do Ostrowa Wielkopolskiego. Za datę powstania uważa się 1930 rok. Stacja znajduje się w pobliżu lotniska wojskowego Krzesiny (znanego z F16), z którym łączy ją bocznica kolejowa.

To jedyna poznańska stacja, na której do dziś używane są semafory kształtowe, co stanowi niewątpliwą atrakcję dla miłośników kolei. Jest ona jedną ze starszych, bo powstałą już w 1902 roku, stacji;wcześniej znana była jako przystanek osobowy Poznań Ławica. Leży na trasie do Krzyża i Szczecina, a zatrzymują się na niej tylko pociągi osobowe. Na uwagę zwraca bardzo ładny budynek kolejowy, który przetrwał w dobrym stanie czasy wojenne.

Jest to urokliwy przystanek osobowy położony w malowniczej i spokojnej dzielnicy Podolany na linii do Piły Gł. Do kwietnia br. istniał tu bardzo ciekawy budyneczek, w którym jeszcze w 2001 roku można było kupić bilety. Późnij budynek stal się zbyteczny i przez lata był dewastowany stając się miejscem spotkań okolicznych meneli i wysypiskiem śmieci. Na Strzeszynie zatrzymują się wyłączne pociągi osobowe. Jest on czynny od 1922 roku, natomiast linia do Piły została zelektryfikowana dopiero w 1990 roku. W pobliżu Strzeszyna przez wiele lat funkcjonował także skromny przystanek osobowy Poznań Podolany powstały w 1932 roku. Obecnie jest on zlikwidowany.

Stacja powstała już w 1856 roku. Niegdyś o dużym znaczeniu dla ruchu towarowego, bowiem do końca lat 80. XX wieku pełniąca funkcję stacji rozrządowej (do czasu przeniesienia jej na zmodernizowaną i rozbudowaną stację Poznań Franowo). Przez stację przechodzi linia do Wrocławia i ma swój początek linia do Wolsztyna.

Skromny przystanek osobowy na linii do Gniezna. W jego bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się lotnisko poznańskiego Aeroklubu.

Nieczynny przystanek osobowy znajdujący się na linii do Swarzędza.

Mała stacja o znikomym znaczeniu na linii do Gniezna.

Duża stacja kolejowa leżąca na trasie do Konina. Powstała w 1887 roku. Obecnie w trakcie modernizacji.

Malowniczo położona stacja z urokliwym budynkiem kolejowym. Leży ona na trasie do Krzyża, a powstała już w 1902 roku. Zatrzymują się tutaj wyłączne pociągi osobowe. W Kiekrzu kończy się także poznańska obwodnica towarowa. Co ciekawe, stacja znajduje się na terenie miast Poznania, jednak funkcjonuje jako Kiekrz.

 

Na koniec watro dodać, iż poznański węzeł należy zarazem do największych jak i najważniejszych w kraju. Kolei w Poznaniu, która skończyła 160 lat należy życzyć szybkiego rozwoju i kolejnych lat funkcjonowania.