110 lat tramwaju elektrycznego w Szczecinie 1897 -2007

2 września br. na terenie Wydziału Napraw Taboru MZK oraz dawnej zajezdni tramwajowej zorganizowano obchody 110-lecia tramwaju elektrycznego w Szczecinie. Impreza zorganizowana przez Szczecińskie Towarzystwo Miłośników Komunikacji Miejskiej oraz MZK Szczecin przyciągnęła wielu mieszkańców miasta.

Dokładnie 4 lipca 1897 r. na ulice miasta wyjechał pierwszy tramwaj z napędem elektrycznym. Był to efekt podpisanej w 1896 r. umowy między Szczecinem a berlińską firmą „Allgemeinen Elektrizitat-Gesellschaft”na budowę sieci tramwaju elektrycznego i elektrowni zasilającej sieć trakcyjną. Eksploatacją zajęła się firma „Stettiner Strassen-Eisenbahn Gessellschaft”, która do 1897 r. zarządzała tramwajami konnymi. Pierwszy zelektryfikowany odcinek mierzył 2,6 km długości i biegł po głównym trakcie komunikacyjnym miasta, łącząc Westend (obecnie zajezdnia przy al. Wojska Polskiego) z ulicą Breitestrasse (obecnie ul. Kardynała Wyszyńskiego). Pierwsze tramwaje elektryczne = model VNB-125. dostarczyła firma AEG. Nadwozie z kolei produkowała firma Herbrand. Tramwaje miały silnik rozwijający moc zaledwie 25 KM, który zwiększono 35 KM w 1904 r. Zaczęto również przerabiać stare konne wagony na elektryczne. Zwiększono ilość miejsc do – 18 siedzących i 14 stojących. Przyczepy typu Falkenried, odpowiednio 18/16. Do końca 1897 r. „pod prądem”znalazło się już ponad 26 km tras tramwajowych. Pojazdy sprowadzano głównie z Kolonii i malowano je na kolor ciemnozielony. Tym samym wzorując się na pojazdach berlińskich. Po pierwszej wojnie światowej funkcjonowało już 8 linii tramwajowych na prawie 72 km torów. Tabor liczył 127 tramwajów elektrycznych oraz 82 doczepek i stacjonowały w czterech zajezdniach. W 1925 r. do Szczecina dostarczono pierwszą partię dwudziestu wagonów Bremen, które były eksploatowane do ok. 1960 r. W latach 1927-1928 dostarczono kolejne 12 wagonów silnikowych Bremen oraz 30 doczep Vulcan. W 1927 r. powstała pierwsza w mieście pętla tramwajowa przy dworcu Zabelsdorf (Niebuszewo). W 1930 r. miasto kupiło 35 sztuk najnowocześniejszych w Europie tramwajów niskopodłogowych typu Pullman, co wzbudzało zazdrość niejednego mieszkańca innego miasta. Pod koniec lat 30. ubiegłego wieku tabor liczył 270 pojazdów, w tym 130 motorowych. Dodatkowo w 1939 r. dokupiono 16 kolejnych wagonów niskopodłogowych Pullman.

Okres działań wojennych to ogromne zniszczenie zabudowy miasta, a tym samym sieci tramwajowej. W 1944 r. zniszczono najwięcej odcinków sieci trakcyjnej, a obsługa tramwajów ograniczała się jedynie do utrzymania w ruchu strategicznego połączenia z dworcem kolejowym, aby umożliwić mieszkańcom ucieczkę do zachodnich Niemiec. 24 kwietnia 1945 r. był ostatnim dniem funkcjonowania tramwajów w „niemieckim”Szczecinie.

Ogrom zniszczeń, jaki zastano po wojnie zmusił do odbudowy sieci trakcyjnej. 12 sierpnia poznańscy inżynierowie uruchomili pierwszą linię tramwajową na mniej zniszczonych terenach. Do 1951 r. uruchomiono w sumie 8 linii tramwajowych. W tym samym roku wprowadzono nowe barwy szczecińskich tramwajów. Oficjalnymi kolorami stały się barwy kremowo-czerwone. Pierwsze nowe wagony trafiły do Szczecina w roku 1955. Było to pięć wagonów typu N i ND (doczepy). Te proste w swej konstrukcji pojazdy na długie lata zagościły w Szczecinie. Sieć trakcyjna rozwijała się nadzwyczaj szybko, aż do 1967 r. kiedy to doszło do tragicznego wypadku z udziałem tramwaju, w którym zginęło 15 osób, a ponad 100 odniosło obrażenia. Przyczyną wypadku była awaria hamulców w przeciążonym składzie.

W 1971 r. pojawiły się na ulicach miasta pierwsze, bardzo nowoczesne, wagony typu 102 Na. Od roku 1975 zaczęły trafiać do Szczecina pierwsze składy typu 105 N. W 1973 r. zlikwidowano tory tramwajowe na głównej ulicy miasta, czyli Wojska Polskiego, na odcinku w centrum miasta. Takie rozwiązanie znacznie pogorszyło komunikację miejską, pomimo wybudowania alternatywnych połączeń. W 1981 r. przebudowana wybudowaną w 1938 r. zajezdnię Pogodno, czołowej na przelotową. W latach 80. ubiegłego wieku tabor liczył ponad 380 pojazdów, kursujących na 12 liniach.

STMKM wraz z MZK Szczecin obchody 110-lecia tramwaju elektrycznego w Szczecinie zorganizowano 2 września 2007 r. Pierwszy etap obchodów rozpoczął się wizytą w Wydziale Napraw Taboru MZK i Wydziale Sieci Elektrotrakcyjnej i Torów MZK. Zamknięte na co dzień, przed mieszkańcami, zakłady zaprezentowały jak wygląda obsługa tramwajów „od kuchni”. Mechanicy pokazali m.in., jak transportuje się wozy na wielkiej, szynowej platformie oraz jak do ostatniej śrubki demontuje się tramwaje przeznaczone do modernizacji.

Po wizycie w zakładach naprawy tramwajów po uczestników podjechały trzy składy tramwajów. Dwa składy typu 105N oraz jeden zabytkowy 4N. Tramwaje przetransportowały zwiedzających do dawnej zajezdni tramwajowej Niemierzyn. Zajezdnia, zamknięta kilka lat temu, obecnie przystosowywana jest do swej nowej roli. Już za kilka lat na jej terenie powstanie Muzeum Techniki i Komunikacji. Na zwiedzających czekały wszystkie tramwaje jakimi obecnie wożeni są Szczecinianie, a także zabytkowe składy, które trzeba przyznać są bardzo dobrze utrzymane. Ogromnym powodzeniem cieszył się zabytkowy 4N z 1956 r. Jest to jedyny dwukierunkowy wagon w Szczecinie. Posiada dwa pulpity sterownicze oraz drzwi ręcznie rozsuwane z obu stron wagonu. Na liniach kursował do 1990 r. kiedy to przekwalifikowano go na wagon gospodarczy. W 1995 r. przystosowano go na wagon-muzeum upamiętniający funkcjonowanie tego typu wagonów w Szczecinie. Wagony 4N były wersją rozwojową wagonów typu N. Zmiany objęły przesunięcie i podzielenie na dwuskrzydłowe wszystkich drzwi oraz obudowanie stopni wejściowych.

Ogromnym zainteresowaniem cieszył się również wagon Bremen. Te produkowane w latach 1925-1960 tramwaje trafiły do Szczecina w 1927 r. i eksploatowane były w latach 1925-1961. Wielu odwiedzających dawną zajezdnię z westchnieniem wspominało jak podróżowało się na drewnianych, sztywnych ławkach zamontowanych w wagonach Bremen oraz 4N.

Ponadto zwiedzający mogli przyjrzeć się wycofanym w lutym tramwajom 102Na. Dzięki zakupie „berlińskich”Tatr KT4d większość mocno wysłużonych wagonów 102Na skasowano. Zachowało się zaledwie kilka sztuk, które będą służyły jako eksponaty w Muzeum Techniki i Komunikacji.

Kolejnym tramwajem pokazanym podczas obchodów, a którego dni na szczecińskich ulicach są już policzone, był Duewag GT6. Sprowadzone w 1996 r. z Dusseldorfu 33 sztuki tego modelu eksploatowane są do dnia dzisiejszego. Nazywane przez Szczecinian Helmuty wyprodukowano w latach 1956-1958. Mimo swojego wieku, w chwili zakupu, były w bardzo dobrym stanie technicznym, zastosowane w nich rozwiązania często przewyższały rozwiązania stosowane w polskich wagonach, m.in. przetwornice statyczne, drzwi otwierane przez pasażera przyciskiem oraz zabezpieczenia przed przytrzaśnięciem.

Dodatkowo zaprezentowano bardzo dobrze znane mieszkańcom wagony 105 N oraz 105N2k.

Obecnie kondycja szczecińskich tramwajów jest bardzo zła. Podstawę stanowią składy typu 105 N różnych wersji. W ciągu ostatnich 7 lat zakupiono jedynie 16 nowych tramwajów. Sprowadzone w 1996 r. tzw. Helmuty przysparzają coraz więcej problemów i wymagają kosztownych napraw. Sytuację poprawiło sprowadzenie na wiosnę 2007 r. 21 tramwajów Tatra KT4d, które zastąpił zdewastowane wagony typu 102Na.

Obecnie tabor liczy ok. 200 tramwajów o średniej wieku 20 lat. Najbliższa przyszłość szczecińskich tramwajów to przede wszystkim remont zniszczonych torowisk i zakup nowych jednostek.

Tab. 1 Aktualny stan taboru MZK Szczecin (dane: MZK Szczecin)