Treść i zakres planu transportowego
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego (plan transportowy) jest elementem polskiego systemu prawnego nie występującym w prawodawstwie europejskim. Jak wskazuje definicja ustawowa plan ten dotyczy publicznego zbiorowego transportu pasażerskiego o charakterze użyteczności publicznej, a nie transportu w ogóle. Plan nie dotyczy więc transportu zbiorowego pasażerskiego o charakterze komercyjnym, nie dotyczy transportu pasażerskiego indywidualnego, ruchu rowerowego i pieszego. Planem transportowym nie obejmuje się także transportu towarowego i specjalnego.
Ustawa o publicznym transporcie zbiorowym ustala minimalną zawartość planu. Plan musi zawierać co najmniej siedem elementów wymienionych w ustawie:
– określić sieć komunikacyjną, na której będą realizowane przewozy o charakterze użyteczności publicznej;
– ocenić potrzeby przewozowe i ich prognozy;
– określić przewidywane finansowanie przewozów;
– zdefiniować preferencje dotyczące wyboru środków transportu;
– określić zasady organizacji rynku przewozów;
– zdefiniować pożądany standard usług;
– określić przewidywany sposób organizowania informacji dla pasażerów.
Ustawa nakazuje uwzględnienie przy opracowywaniu planu stanu obszaru objętego planem i dokumentów planistycznych jego dotyczących. W szczególności należy uwzględnić:
– stan zagospodarowania przestrzennego (kraju, województwa, gminy i plany miejscowe);
– sytuację społeczno-gospodarczą;
– wpływ transportu na środowisko;
– potrzeby osób o ograniczonej zdolności do poruszania się;
– politykę państwa w zakresie transportu publicznego międzywojewódzkiego i międzynarodowego;
– rentowność linii komunikacyjnych;
– przepustowość infrastruktury w transporcie kolejowym.
Minister właściwy do spraw transportu otrzymał obowiązek uszczegółowienia wymaganego zakresu planu transportowego w rozporządzeniu. Ustawa określiła, że plan musi być podzielony na część tekstową i graficzną, wymagania co której zawarte będą w rozporządzeniu. Minister obowiązek ten wykonał, lecz rozporządzenie w zasadzie powtarza zapisy ustawowe w bardzo minimalnym zakresie je rozszerzając. Jednocześnie rozporządzenie zwolniło z obowiązku zamieszczania części graficznej plany transportowe dotyczące komunikacji miejskiej.
Każdy dokument nazwany planem zrównoważonego rozwoju transportu publicznego musi zawierać elementy wyżej wymienione.
Jak widać z wyliczenia plany transportowe są bardzo rozbudowane, występuje w nich duża część diagnostyczna. Część planistyczna z reguły nie stanowi więcej niż 1/4 planu. Taki jest efekt stosowania wymogów ustawowych.
Plan po jego opracowaniu podlega uzgodnieniu przez sąsiadujące jednostki samorządowe odpowiedniego szczebla, np. plan dla danej gminy uzgadniają wójtowie tych gmin, z którymi gmina ma wspólną granicę, bez względu na jej długość. Potem plan jest publicznie poddawany konsultacjom społecznym, według zasad stosowanych przez daną jednostkę budżetową. Po odniesieniu się do uwag (uwzględnieniu o ile to możliwe) plan jest zatwierdzany przez organ stanowiący jednostki samorządowej (Radę lub Sejmik) i ogłaszany w dzienniku urzędowym.
Plany mają strukturę hierarchiczną. Oznacza to, że plan opracowany przez ministra jest obowiązujący dla marszałka województwa, plan opracowany przez marszałka uwzględnia starosta, a wójt (burmistrz, prezydent) gminy uwzględnia postanowienia planu opracowanego przez starostę i marszałka. W dotychczasowej praktyce plany wyższego szczebla dotyczyły w większości zakresu transportu publicznego zarządzanego przez ten szczebel i nie ingerowały w funkcjonowanie komunikacji na niższym szczeblu zarządzania. Zdarzają się jednak postanowienia, które dotyczą jednostek samorządowych niższego szczebla, np. w planie transportowym dla województwa pomorskiego zawarto docelowe wymagane standardy wyposażenia dworców i przystanków zarządzanych przez powiaty i gminy. Wówczas takie postanowienia muszą być uwzględnione w ich planach transportowych.
Plan transportowy opracowywany jest na określony okres, np. 10 lat, i po tym okresie musi być uchwalony nowy, pod rygorem braku możliwości stosowania dopłat lub zlecania wykonywania usług. W okresie obowiązywania plan może być zmieniamy i uzupełniany. Jednak procedura zmiany jest dokładnie taka sama jak uchwalenia: opracowanie >uzgodnienie z sąsiadami >konsultacje społeczne >uchwalenie >ogłoszenie. Oznacza to, że wprowadzenie zmian nie jest proste, a przy tym długotrwałe. W planach więc zamieszcza się możliwie szeroki zakres linii, aby tą konieczność zminimalizować.
Konieczność zmiany planu może wystąpić jeśli plan transportowy dla gminy (miasta) zostanie uchwalony wcześniej niż dla województwa, czy powiatu. Wówczas jeśli plan dla gminy (miasta) nie uwzględnia niektórych postanowień planu wojewódzkiego to musi być uzupełniony ( w trybie zmian).
Bardzo ważnym elementem planu jest jego część graficzna. Co do zasady zlecanie usług, lub dofinansowywanie do usług może być realizowane tylko na liniach, które są zamieszczone w planie. Wprowadzenie jakiejkolwiek dodatkowej linii, której nie ma w części graficznej, wymaga zmiany planu w trybie określonym wyżej. Jeśli więc wystąpią dodatkowe potrzeby uruchomienia nowej linii, lub zmiany jej trasy, a trasa ta nie jest ujęta w części graficznej, to trzeba zmienić plan, aby możliwe było dofinansowanie takiej linii. Od decyzji do możliwego wprowadzenia dofinansowania takiej nowej linii upłyną więc miesiące, bo miesiące zajmie procedura zmian. Jest to istotne utrudnienie dla pasażerów.
Szczególnie niebezpieczny dla pasażerów byłby taki wymóg w komunikacji miejskiej. Nie możliwe byłoby przedłużenie linii, zmiana trasy, uruchomienie nowej linii, wprowadzenie długotrwałych objazdów, trasy te musiałyby wcześniej znaleźć się na rysunku planu. A to trwałoby miesiącami. Sytuacja taka kompletni zdezorganizowałaby funkcjonowanie komunikacji miejskiej, zwłaszcza w dużych miastach, gdzie zmian jest wiele. Dlatego też minister zwolnił w rozporządzeniu plany transportowe dla komunikacji miejskiej z konieczności zamieszczania części graficznej. Wystarczy określenie granic stosowania planu.
