Jak Ljubljana zmieniła się w Zieloną Stolicę Europy?

Ljubljana, Słowenia – wąskimi uliczkami nad brzegiem rzekiLjubljanica jedynymi dźwiękami, które można tu prawdopodobnie usłyszeć są tupotbutów na bruku, głosy ludzi na spacerze i brzęk szklanek w kawiarniach nachodniku.

Sytuacja ta znacznie zmieniła, gdy porównamy ją ze stanemsprzed 10 lat, kiedy na ulicach tych był ciągły korek. Było mało miejsca dlapieszych, a Ci, którzy odważyli się chodzić, musieli omijać samochody iautobusy oraz wdychać spaliny z ich rur wydechowych.

Teraz, nie tylko ulice nadrzeczne, ale wszystkie stanowiącekompaktowy rdzeń centrum Ljubljany są zasadniczo wolne od samochodów -dozwolony jest tylko ruch pieszych, rowerów i autobusów. System elektrycznychpojazdów taxi ? Kavalir oferuje bezpłatne przejazdy dla osób starszych,niepełnosprawnych i matek z dziećmi. Jeśli ktoś mieszka w centrum lub chce tampojechać, musi zaparkować samochód w garażu podziemnym, tuż poza strefą wolnąod ruchu samochodowego i stamtąd udać się na piechotę. Obawy, że takierozwiązane zabije lokalne firmy nie sprawdziło się, a wpływy z biznesu i turystykiwzrosły w centrum miasta.

Zwycięstwo Ljubljany z nadmiernym ruchem samochodowym jestjednym z powodów, dzięki którym Komisja Europejska nazwała miasto EuropeanGreen Capital 2016 (Zielona Stolica Europy 2016). Jest to tytuł, którywielokrotnie trafiał już do uznanych liderów debaty na temat zrównoważonegorozwoju obszarów miejskich, bogatych miast, takich jak Kopenhaga, Sztokholm iHamburg. Wybór małej stolicy Słowenii pokazuje, że miasta średniej wielkościmają również do zaoferowania ciekawe pomysły w tej kwestii i mogą je realizowaćw krótkim okresie czasu.

Osoba, która się do tego przyczyniła to Zoran Janković -burmistrz Ljubljany od 2006 roku. Przed wyborami, Pan Janković był dyrektoremwiodącej sieci sklepów na Bałkanach (Mercator). Już jako burmistrz, opracowałdługoterminowy plan poprawy jakości życia w mieście zwany ?Vision 2025,który wyznaczył ambitne cele dla miasta w zakresie zrównoważonego transportu,ochrony zieleni, recyklingu i innych obszarów, nadając kierunek kilkudziesięciuinfrastrukturalnym projektom i decyzjom politycznym, które pojawiły siępóźniej.

Kiedy zostałem burmistrzem, niewiele wiedziałem o strukturzemiasta. ? mówił Zoran Janković w jednym z wywiadów ? Program przygotowaliśmy, wtaki sam sposób jak w firmie – ze strategią i celami.

Decyzja o zakazie ruchu samochodów w centrum byłazdecydowanie najbardziej ?uderzająca” i dla wielu kontrowersyjna.Burmistrz Janković wprowadził ją w pierwszym roku kadencji. W ten sposób, doczasu następnej kampanii wyborczej, mieszkańcy mieli okazję doświadczyćkorzyści czystszego powietrza, bezpieczniejszych ulic i spokojniejszych miejscpublicznych, a nie tylko niedogodności. Burmistrz został wybrany na swojestanowisko trzy razy od tamtego czasu.

Na początku, decyzje te są bardzo trudne do podjęcia,ponieważ nigdy nie dostanie się 100% poparcia. ? mówi Janković – Ale po latach,gdyby zapytać ludzi w Ljubljanie w referendum, czy chcą uczynić centrum miastaponownie otwartym dla prywatnych samochodów, jestem pewien, że 90% z nich będziechciało zachować ulice zamknięte dla ruchu.

Burmistrz Janković posiada tą zaletę, że prowadzi kulturowopiękne miasto, z bogatym dziedzictwem architektonicznym oraz rodzimymi lasami,które stanowią prawie połowę powierzchni miasta. Słowenia była pierwszymkrajem, który uzyskał niezależność od byłej Jugosławii w 1991 roku orazpierwszym na Bałkanach, który stał się członkiem Unii Europejskiej w roku 2004.Dzięki miejscowemu uniwersytetowi, Ljubljana jest młodym miastem ? 43 000 zjego 287 000 mieszkańców są studentami. Miasto stało się skrzyżowaniem idei ipraktyk od sąsiadów, takich jak Włochy, Austria i Węgry.

Tytuł Zielonej Stolicy daje Ljubljanie narzędziemarketingowe do odwołania się do turystów i inspirowania dumą obywatelskąwłasnych obywateli. Lokalne wydarzenia i działania, które są planowane w 2016roku, mają inny motyw w danym miesiącu, np. styczeń jest poświęcony”inteligentnemu zarządzaniu odpadami”. Nagroda powoduje równieżwzrost prestiżu Ljubljany. – Zanim staliśmy Zieloną Stolicą Europy, byłoniemożliwe, aby odwiedził nas mer Paryża lub Burmistrz Berlina. ? mówi Janković? Dzięki tej nagrodzie, wszystkie drzwi zostały otwarte.

Zoran Janković ma wiele dobrych praktyk do przekazania innymzainteresowanym. W ostatnich miesiącach europejskie miasta, takie jak Bruksela,Madryt i Oslo ogłosiły, że planują zamknięcie części swoich centrów miast dlaruchu. Ljubljana oferuje zamknięte laboratorium – tylko 15 minut zajmujeprzejście spacerem od jednej strony obszaru bez samochodów do drugiego, abyzobaczyć, gdzie taka polityka doprowadzi. Na przykład, miasto buduje garażeniedaleko centrum i planuje zbudować ich więcej. Ljubljana stworzyła systemPark-and-ride, gdzie dojeżdżający mogą zostawić swoje samochody, a kosztparkowania obejmuje bilet powrotny na autobus do centrum.

Miasto podjęło także kroki w celu promowania jazdy narowerze. Ljubljana, w 2011 roku wprowadziła system roweru miejskiego, a karty,dzięki którym użytkownicy mogą z systemu korzystać, służą również w transporciepublicznym, przy opłatach za parking oraz w miejskiej bibliotece. Władze miastapozwalają rowerzystom jeździć w strefach pieszych, jeśli robią to powoli. Todość niezwykły przypadek w Europie, gdzie rowerzyści zwykle muszą zsiąść iprowadzić rowery w strefach pieszych. Polityka ta spowodowała wzrost ruchurowerowego, chociaż niektórzy właściciele kawiarni protestowali z obawy, żerowerzyści będą jeździć niebezpiecznie i slalomem pomiędzy ich gośćmi istołami.

Marko Peterlin, dyrektor Instytutu Polityki Przestrzennejmówi, że te działania przyczyniły się „zmniejszenia ruchu w znaczącysposób”. Twierdzi jednak, że miasto nie zainwestowało wystarczająco dużo wtransport publiczny. To zostanie zmienione w tym roku, kiedy to na ulicewyjedzie 30 nowych, niskoemisyjnych autobusów, które będą obsługiwaćprzedmieście. Ljubljana współpracuje z sąsiednimi gminami w sprawie utworzeniaplanu transportu publicznego, którego celem jest osiągnięcie zrównoważonejmobilności do roku 2020. Oznacza to, że 1/3 przejazdów powinna być realizowanapojazdami prywatnymi, 1/3 środkami transportu publicznego oraz 1/3 poprzezniezmotoryzowane formy.

Niedawna, nowa aranżacja najważniejszej ulicy Ljubljany ?Ulicy Słoweńskiej, ucieleśnia nową równowagę. Ruchliwa arteria, która łączyłaobwodnicę, okrążająca miasto wokół historycznego centrum, została zamknięta dlaruchu z wyjątkiem autobusów, pojazdów dostawczych i hybrydowo-elektrycznychtaksówek. Obecnie droga jest najczęściej używana przez rowerzystów i pieszych.

Inicjatywy oddolne

Nie tylko system transportuy przeszedł przemiany wLjublijanie. Miasto odzyskuje prawie 2/3 swoich odpadów i jest pierwszą zestolic UE, która opracowała strategię „zero odpadów”. Najnowsząinnowacją w centrum miasta jest system, który przechowuje odpady z punktówzbiórki pod ziemią (punkty depozytowe, które wyglądają jak zwykłe śmietnikiznajdują się na poziomie ulicy). Każdy może wrzucać szkło, opakowania lubpapier. Odpady ulegające biodegradacji znajdują się w oddzielnych pojemnikach,dostępnych tylko dla mieszkańców obszaru – używają oni karty z mikrochipem, abyotworzyć pojemnik i wsypać tylko odpowiednią ilość odpadów organicznychtygodniowo. Monitoring ma na celu zachęcenie ludzi do produkcji mniejszejilości odpadów organicznych.

Tereny zielone miasta również odzyskują świeży blask przypomocy grup obywatelskich i stowarzyszeń. Na przykład, Tabor Park zostałkilkanaście lat temu dość zapuszczony, mimo swej doskonałej lokalizacji wcentralnej dzielnicy. Kilka lat temu, stowarzyszenie o nazwie Instytut Bunkerrozpoczęło oddolnie akcje rewitalizacji parku i organizuje tam festiwal kulturyoraz tymczasowe formy, takie jak ogrodnictwo. Grupa czterech młodych kobiet,miejskich planistów zwanych Prostorož kontynuowała te działania, pytającokolicznych mieszkańców o pomysły na rewitalizację parku. W parku gościłyrównież pchle targi i koncerty, które przyciągały zarówno lokalnych mieszkańców,jak i ludzi z całego miasta.

Byliśmy zaskoczeni, gdy zobaczyliśmy, jak wiele osóbprzychodziło z innych części miasta i przyłączało się do działań w Tabor Park.- mówi Alenka Korenjak, jedna z założycielek Prostorož – Powodzenie tych inicjatywpokazuje, że inwestycje za miliony euro nie są jedynym sposobem promowaniarewitalizacji miast.

Stowarzyszenia kulturalne oraz grupy mieszkańców odegrałyrównież dużą rolę w rewitalizacji opuszczonego placu budowy niedaleko TaborPark. Przez dwa tygodnie, w roku 2010, prowadzono projekt zwany „Pozabudową” ? na ogrodzonym, wyłączonym z użytku terenu powstał miejski ogród.Miasto, które jest właścicielem gruntu, pozwoliło kontynuować tą inicjatywęogrodniczą od tamtego czasu. Obecnie, ponad 100 osób przyjeżdża z całego miasta,aby uprawiać tutaj warzywa.

Inicjatywy takie jak ta są jeszcze wyjątkiem, ponieważ niema spójnej polityki miasta do wspierania tego rodzaju projektów. – mówi UrškaJurman, jedna z inicjatorów projektu dla Stowarzyszenia Obrak – Ale kulturauczestnictwa obywateli i własnej inicjatywy rozwija się bardzo szybko.

Innym, dobrym przykładem jest tak zwana „Bibliotekarzeczy”. Rozpoczęta przez Prostorož, w dawnym barze należącym do miasta,inicjatywa pozwala ludziom dzielić lub wypożyczyć przedmioty, których mogąpotrzebować tylko sporadycznie, takie jak narzędzia lub sprzęt sportowy. Dlamiasta, które nieustannie napomina swoich obywateli do „zmniejszenia,ponownego wykorzystania i recyklingu,” jest to łatwym sposobem na wspieraniedwóch pierwszych części tego powiedzenia.

„