Tu stacja: Poznań Centralny

16 listopada przypadła 130 rocznica oddania do użytku stacji Poznań Główny, jednej z najważniejszych i największych stacji kolejowych w Polsce. Ze względu na ilość odprawianych pasażerów (jest to kilka milionów w ciągu roku) posiada najwyższą kategorię –A (według klasyfikacji PKP). Od jakiegoś czasu trwają rozmowy i prace nad nowym wyglądem dworca i jego przyszłością. Czas, aby poświęcić mu trochę uwagi w jego długiej i zacnej historii.

Pierwszy dworzec kolejowy w Poznaniu powstał w 1848 roku dla obsługi pasażerów nowo pobudowanego szlaku łączącego Poznań ze Stargardem Szczecińskim i Szczecinem. Jego lokalizacja znajdowała się poza murami miejskimi, pomiędzy dzisiejszymi ulicami Sienkiewicza i Zwierzyniecką. Na skraju ZOO i ulicy Zwierzynieckiej znajdowała się część pasażerska a na terenie obecnej (jeszcze) zajezdni tramwajowej –część towarowa. Niektóre budynki pamiętają jeszcze czasy, gdy w ich pobliżu przejeżdżały pociągi a nie tramwaje.

Dworzec Poznań Główny, zwany też w przeszłości Posen Hauptbahnhof oraz Poznań Centralny rozpoczął funkcjonowanie w 1879 roku. W tym samym czasie,
 w którym oddano do eksploatacji linię z Poznania przez Piłę do Kołobrzegu
i Słupska (przez Miastko).

Szybki rozwój kolei w Wielkopolsce oraz w samym Poznaniu sprawił, że ówczesne dworce usytuowane pod Poznaniem okazały się niewystarczające.
Do 1870 roku Pruskie Ministerstwo Handlu, Przemysłu i Robót Publicznych zatwierdziło projekt i lokalizację nowego dworca w jednym miejscu dla wszystkich Towarzystw Kolejowych. Nowy obiekt miał zostać zbudowany na błoniach,
w pobliżu pasa fortecznych umocnień. Prace budowlane rozpoczęto w 1874 roku
i trwały przez kolejne 5 lat. Zbudowany gmach z czerwonej cegły w stylu neoromańskim wzorowany był na Dworcu Poczdamskim w Berlinie.

Jak pisze w swojej Monografii DOKP Poznań, Pan Henryk Zięba: budynek centralnego dworca w Poznaniu został wybudowany z czerwonej cegły o fasadzie neoromańskiej z 5-cioma dużymi oknami nad każdymi drzwiami wejściowymi
i zegarem na ścianie frontowej. Budynek podzielono na stronę wschodnią
i zachodnią. Po każdej stronie dworca zbudowano po 3 perony połączone tunelem. Perony 1 i 4 zostały nakryte wiatami. Pod samym budyniem nie było przejścia
z jednej na drugą stronę dworca. Z szosy Wrocławskiej (obecna ulica Głogowska)
do głównego wejścia dworca prowadziła kładka. Przed budynkiem dworca urządzono obszerny plac, z którego ulicą Dworcową poprzez wybudowany most nazwany Kaponierą, prowadzi droga do centrum miasta. Od 1880 roku miedzy dworcem
a śródmieściem kursował tramwaj konny a od 1898 roku tramwaj elektryczny.
Przed dworcem została zbudowana pętla tramwajowa oraz mały budyneczek należący do zarządu komunikacji miejskiej.

W roku 1892 wybudowano obecny peron drugi. Rok 1900 przyniósł budowę peronu piątego i trzeciego. Po roku 1904 zbudowano peron numer sześć.          Już w 1896 roku wprowadzono bilety peronowe a dla wygody podróżnych oddano do użytku od strony zachodniej tak zwany Dworzec Łazarski (obecnie Dworzec Zachodni).

Pierwszą swoją gruntowną modernizację gmach dworcowy przeszedł podczas przygotowań do Powszechnej Wystawy Krajowej, która odbyła się w 1929 roku
w Poznaniu. W ramach prac modernizacyjnych wykonano:

W wyniku walk o wyzwolenie Poznania (w 1945 roku) budynek dworcowy mocno ucierpiał. Tymczasowo udostępniono podróżnym drewniany barak, który pełnił funkcję dworca.

Do odbudowy gmachu przystąpiono już w dniu 13 marca 1945 roku.
W roku następnym, w dniu 16 stycznia 1946 roku, oddano podróżnym do użytku obszerną poczekalnię. Wraz z odbudową gmachu przeprowadzono modernizację według projektu inżyniera Ulatowskiego. Zmieniono bryłę budynku poprzez nadbudowę jego środkowej części. Osiągnięto to podnosząc strop holu o 3 metry, którego wysokość wzrosła do 17 metrów. Aby rozjaśnić hol powiększono okna do wysokości 6 metrów. Strop zabudowano kasetonami. W każdej kasecie umieszczono lampę. Wzdłuż dwóch ścian umieszczono kasy biletowe w ilości 10 okienek. Nad nimi znajdowały się pomieszczenia dla pracowników obsługi kas. W tamtych czasach kasy te były najnowocześniejszymi wśród wszystkich kas posiadanych przez PKP! Powierzchnia holu wynosiła 500 metrów kwadratowych. Zbudowano 5 poczekalni, w tym jedną dla młodzieży szkolnej. Odbudowę i modernizację dworca przeprowadziło przedsiębiorstwo budowlane Zjednoczenia Nr 3 oraz pracownicy kolejowi sposobem gospodarczym.

Uroczystego otwarcia dokonał 20 kwietnia 1949 roku dyrektor III Oddziału Banku Polskiego –inż. Ratyński, który wręczył symboliczne klucze od dworca dyrektorowi okręgu, inżynierowi Mieczysławowi Stodolskiemu.

 

Z biegiem lat dworzec Poznań Główny przestał niestety odpowiadać potrzebom zarówno pod względem funkcjonalnym jak i wyglądu. Wymogi społeczne oraz ranga miasta z racji siedziby Międzynarodowych Targów Poznańskich sprawiły, iż zapadła decyzja o całkowitej modernizacji kompleksu dworcowego. Prace budowlane podzielono na pięć etapów:

Prace budowlane rozpoczęto w 1970 roku. Etap pierwszy zakończono
w 1971 roku, etap II w roku 1972, etap III w roku 1973, IV w roku 1974.
Ostatecznie modernizację zakończono w 1976 roku. W ramach prac z hallu usunięto budki kontrolerów biletów, usunięto kiosk Ruchu, obniżono sufit poprzez wykonanie ażurowej konstrukcji, w której ukryto oświetlenie. Przebudowane kasy biletowe zyskały większe przeszklenie. Wydłużono hall. Wszystkie ściany wyłożono płytami marmurowymi. Obniżono czołową część dworca oraz zmieniono ścianę frontową
a ścianę wschodnią i zachodnią pokryto przysłoną kurtynową. Peron 1 i 4 zyskały nowe wiaty. Zlikwidowano dojazd tramwajowy do dworca.

Projektantem modernizacji dworca był inżynier architekt Zygmunt Kłopocki oraz Kazimierz Serowski z Biura Projektów Kolejowych w Poznaniu.
Otwarcia dokonał dyrektor Edmund Rejek. W ramach modernizacji zostały zainstalowane (jako pierwsze na Dyrekcji Okręgowej w Poznaniu) urządzenia Pragatron dla wizualizacji informacji o odjazdach i przyjazdach pociągów pasażerskich. Tablice te zastąpiono nowymi dopiero
w 1995 roku. Dostawcą 61 tablic oraz centrali sterującej była włoska firma Solari di Udine.

Od kilku lat trwają prace nad modernizacją infrastruktury torowej stacji Poznań oraz nad przebudową gmachu dworcowego.       Od 2003 do 2009 roku prowadzono przebudowę wschodniej części układu torowego dworca w ramach projektu Modernizacja Poznańskiego Węzła Kolejowego. W ramach tej inwestycji przeprowadzono kompleksową przebudowę torowiska
od stacji Swarzędz do przystanku Poznań Junikowo. W ramach tych prac zmodernizowano tory (wraz z głowicą północną i południową stacji), trakcję elektryczną, perony (z wyjątkiem stacji Poznań Główny) oraz infrastrukturę potrzebą do prowadzenia ruchu pociągów. Przez cały okres prowadzenia prac ruch pociągów odbywał się bez większych zakłóceń.

Trwają obecnie prace nad planowaną przebudową torowiska części zachodniej dworca oraz wszystkich peronów. Wyłączony ma zostać z eksploatacji peron 7, do którego ma zostać przedłużony Poznański Szybki Tramwaj (PST).
Prace nad wprowadzeniem tramwaju na peron 7 maja rozpocząć się w 2010 roku
i zakończyć na Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku.

Równocześnie do tych prac PKP S.A. prowadzi starania dotyczące przebudowy samego gmachu dworcowego. Zgodnie z założeniami na miejscu starego dworca ma powstać nowoczesne zintegrowane centrum komunikacyjne, obejmujące dworzec kolejowy, dworzec autobusowy, połączenie z PST oraz stworzenie nowych powierzchni związanych z działalnością komercyjną.Obszar przyszłej inwestycji zajmuje około 16,5 hektara w ścisłym centrum Poznania.

Na północ od zasadniczego dworca, przy ulicy Dworcowej, znajduje się peron 4b, znany bardziej jako Peron Letni (w okresie międzywojennym odchodziły z niego pociągi turystyczne) lub Cesarski Pawilon Dworcowy. Dziś bardzo zaniedbany
i zniszczony stanowił kiedyś wizytówkę Poznania. To tam zatrzymywały się pociągi, którymi przyjeżdżały największe osobistości i najzacniejsi goście odwiedzający stolicę Wielkopolski. Budowa Peronu Letniego była związana z przyjazdem cesarza niemieckiego, Wilhelma II, który odwiedził Poznań w związku z uroczystością odsłonięcia pomnika Fryderyka III. Decyzję o powstaniu podjęto w 1902 roku, jednak budowa została ukończona dopiero ok. 1910 roku.

Peron o długości 300 metrów został zadaszony na 1/3 swojej długości.
Pierwotnie dach wiaty, składający się w większości ze szkła, został ze względów bezpieczeństwa wymieniony na mocniejszą, złożoną z drewnianych kasetonów konstrukcję. Wewnątrz budynku znajdował się salon. Jego ściany były wyłożone dębową boazerią oraz wielkim lustrem, w którym odbijał się blask zdobionego żyrandola. Do dziś pozostało niewiele z tego miejsca.

To właśnie na ten peron, 27 grudnia 1918 roku, wtoczył się pociąg z Ignacym Janem Padarewskim na pokładzie. Wizyta tego wielkiego Polaka zaowocowała zrywem niepodległościowym –powstaniem wielkopolskim, jedynym zwycięskim
w dziejach Polski!  Zapomniany przez wszystkich popada w coraz większą ruinę. Może zbliżająca się przebudowa Poznania Głównego i EURO 2012 wymuszą jego remont.

W pobliżu Dworca Głównego znajdują się zabudowania dawnej stacji Poznań Główny Towarowy (obecnie teren znany jest bardziej przez poznaniaków jako Wolne Tory), która była czynna i eksploatowana do końca lat 80-tych XX wieku.
Ruch zamarł na nim, kiedy do eksploatacji oddano grupę towarową Poznań Franowo. Stacja posiadała lokomotywownię, która obecnie jest zniszczona. Lokomotywownia ta, jako ostatnia obsługiwała w Poznaniu parowozy. Do niedawna część torowiska Poznań Główny Towarowy służyły za grupę dostawczą na bocznicę ZNTK Poznań. Odstawiano tam tabor przeznaczony do naprawy. Przez jakiś czas stały tam jednostki EN57, które przez wiele lat jeździły po terenie byłej Jugosławii.

Fragment kompleksu dworcowego od strony ulicy głogowskiej nazwany jest Dworcem Zachodnim. Gmach został zbudowany w 1928 roku według projektu Władysława Czarneckiego. Jego budowa była bezpośrednio związana z Powszechną Wystawą Krajową, która została zorganizowana w tym samym roku na terenie dzisiejszych Międzynarodowych Targów Poznańskich. W 1995 roku rozpoczęto rewaloryzację budynku. Inwestycja ta została zakończona z dniem 16 czerwca 1996 roku (na otwarcie 68 Międzynarodowych Targów Poznańskich). W ramach tych prac przywrócono dawną świetność. Projektantem był architekt Franciszek Rybicki. Prace remontowe przeprowadziła firma Renox a nadzór nad robotami sprawował Oddział Budynków w Poznaniu.

Ciekawostki

Dwa lata temu, 16 lipca 2007 roku o godzinie 1:30 przy peronie piątym zatrzymał się najsłynniejszy pociąg świata –Orient Express. Rozsławiony przez kryminał Agate Christie Morderstwo w Orient Expressie (oraz filmu na podstawie tej książki) podczas 10 minutowego postoju był podziwiany przez wielu poznaniaków i sympatyków kolei, mimo dość późnej pory.

Pisząc o słynnym Orient Expressie nie można pominąć zapomnianego przez historię Nord Expressu. Pociąg ten łączył ze sobą Paryż, Berlin, Poznań, Warszawę oraz Moskwę. Pociąg składał się z najbardziej luksusowych wagonów Międzynarodowego Towarzystwa Wagonów Sypialnych. W swój pierwszy kurs odbył już w 1896 roku łącząc Paryż i Berlin z Petersburgiem (przez Wierzbałowo).
W 1900 roku uruchomiono polski człon z Berlina przez Poznań, Gniezno, Toruń, Aleksandrów, Kutno i Skierniewice. Pociąg składał się początkowo z trzech
a następnie czterech wagonów. W 1908 roku polski odcinek przedłużono do Moskwy, gdzie istniało skomunikowanie z koleją syberyjską. Pierwsza wojna światowa przerwała kursowanie Nord Expressu. Powrócił na tory dopiero w 1926 roku staraniem Towarzystwa i PKP. Nowa trasa wiodła z Paryża przez Berlin do Warszawy. Na odcinku Paryż –Berlin pociąg kursował codziennie a do Warszawy
trzy razy w tygodniu. W 1936 roku jego trasę z powrotem wydłużono do Moskwy.

Czym jeszcze poznański dworzec wyróżnia się spośród innych w Polsce? Mianowicie tylko tutaj pociągi zapowiadane są przez program komputerowy, który funkcjonuje od maja 1996 roku. Swojego głosu do programu użyczył Paweł Binkowski, aktor Teatru Nowego.

Poznań jest też jedyną stacją, z której odjeżdżają w ramach rozkładu jazdy parowozy. Codziennie, z peronu 4a, odjeżdżają dwa pociągi (od niedawna
z wagonami pomalowanymi na ciemnooliwkowe, tak jak przed kilkunastoma -kilkudziesięcioma laty) do Wolsztyna prowadzone przez stare parowe maszyny.

I być może poznański dworzec nie należy do najnowocześniejszych w kraju – palącym problemem jest np. obsługa osób niepełnosprawnych – ale trzeba wierzyć, że kiedyś stanie się funkcjonalną i estetyczną perełką wśród budynków kolejowych.