Działalność PKP w latach 2011-2013 negatywnie oceniona przez NIK

NIK negatywnie oceniła zarówno organizację, jak ifunkcjonowanie Grupy PKP w latach 2010-2012 i pierwszym półroczu 2013. Spółka?matka? ? PKP S.A nieskutecznie zarządzała holdingiem Grupa PKP, bowiem dopaździernika 2012 r. nie wypracowała strategii działalności Grupy ani niezawierała ze spółkami zależnymi umów, ustalających ich wzajemne obowiązki iuprawnienia. Brak dostatecznego nadzoru ze strony PKP S.A., w tym brakkoordynacji i przepływu informacji w skontrolowanych spółkach Grupy PKP (PKPS.A., PKP PLK S.A., PKP Cargo S.A., PKP LHS Sp. z o.o., PKP Intercity S.A., PKPSKM w Trójmieście Sp. z o.o., PKP Energetyka S.A., PKP Informatyka Sp. z o.o.,KZŁ Sp. z o.o., TK Telekom Sp. z o.o., CS Szkolenie i Doradztwo Sp. z o.o., PKLS.A., Drukarnia Kolejowa Kraków Sp. z o.o., KPT-W Natura TOUR Sp. z o.o.),wpływał niekorzystnie na działalność spółek wchodzących w skład Grupy.

NIK wskazuje ponadto, że w związku z przeznaczeniem doprywatyzacji spółek Grupy PKP, zarządzających infrastrukturą energetyczną,informatyczną i telekomunikacyjną, konieczne jest zapewnienie dalszego,decydującego wpływu Państwa na zarządzanie infrastrukturą, przekazaną tymspółkom, a niezbędną przecież do zapewnienia bezpieczeństwa i prowadzenia ruchukolejowego.

Kontrolę funkcjonowania Grupy PKP przeprowadzono w 14najważniejszych jej spółkach (PKP S.A., PKP PLK S.A., PKP Cargo S.A., PKP LHSSp. z o.o., PKP Intercity S.A., PKP SKM w Trójmieście Sp. z o.o., PKPEnergetyka S.A., PKP Informatyka Sp. z o.o., KZŁ Sp. z o.o., TK Telekom Sp. zo.o., CS Szkolenie i Doradztwo Sp. z o.o., PKL S.A., Drukarnia Kolejowa KrakówSp. z o.o., KPT-W Natura TOUR Sp. z o. o.), zaliczanych w badanym okresie, tj.w latach 2010-2013 (pierwsze półrocze), do zarządzanego przez PKP S.A. holdingupn. Grupa PKP, oraz w Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju, które sprawowałonadzór nad PKP S.A. (jednoosobową spółką Skarbu Państwa).

Najwyższa Izba Kontroli ocenia negatywnie zarównoorganizację, jak i funkcjonowanie Grupy PKP w latach 2010-2013. Spółkadominująca PKP S.A. nieskutecznie zarządzała Grupą, nie wypracowała dopaździernika 2012 r. strategii działalności Grupy ani nie zawierała ze spółkamizależnymi umów holdingowych, ustalających ich obowiązki i uprawnienia.

Brak dostatecznego nadzoru nad działalnością holdingu, w tymwłaściwej koordynacji i przepływu informacji w Grupie PKP, wpływałniekorzystnie na funkcjonowanie spółek i prowadził do powstania ujawnionychprzez NIK nieprawidłowości:

1. Brakowało koordynacji działań przy wdrażaniu przez spółkiGrupy PKP przedsięwzięć gospodarczych istotnych dla ich funkcjonowania.

PKP S.A. nie wypełniała wystarczająco funkcji kontrolnychwobec spółek zależnych, wchodzących w skład Grupy PKP, przez co dopuściła wnich do niegospodarności. Np.: PKP Energetyka na podstawie niezatwierdzonegoPlanu strategicznego na lata 2009-2013 rozpoczęła realizację siedmiu projektówinwestycyjnych dot. budowy elektrociepłowni i bioelektrowni, o planowanejwartości 628,3 mln zł. W roku 2012, gdy zdążyła już wydać na te cele już 3,3mln zł, była zmuszona przerwać prace, bowiemdecyzją właściciela (PKP S.A.) musiała rozpocząć modernizację siecitrakcyjnej do obsługi pociągów dużych prędkości (m.in. Pendolino). Efektówniedokończonych prac nie udało się zagospodarować z uwagi na brakzainteresowania ze strony potencjalnych inwestorów.

2. Nie zrealizowanoczęści zaplanowanych zadań prywatyzacyjnych

W badanym okresie sprywatyzowano zaledwie 3 spółki z 15zaplanowanych na 2012 r. i 3 z 5 zaplanowanych do końca 2013 r. W efekcie brakuwystarczających działań prywatyzacyjnych w skład Grupy PKP nadal wchodząspółki, których działalność nie jest powiązana z transportem kolejowym, a którew latach 2010-2012 generowały straty (5,65 mln zł.), np. Drukarnia KolejowaKraków, przedsiębiorstwo turystyczne Natura TOUR.

3. Interesy Skarbu Państwa nie zostały w pełni zabezpieczonew procesie prywatyzacji spółek Grupy PKP.

NIK wskazuje również, że w związku z przeznaczeniem doprywatyzacji spółek wchodzących w skład holdingu Grupa PKP, które zarządzająkolejową infrastrukturami: energetyczną (PKP Energetyka S.A.),telekomunikacyjną (TK Telekom Sp. z o.o.) oraz informatyczną (PKP InformatykaSp. z o.o.) – konieczne jest zapewnienie dalszego, decydującego wpływu Państwana zarządzanie przekazaną tym spółkom infrastrukturą, niezbędną do zapewnieniabezpieczeństwa i prowadzenia ruchu kolejowego.

Zgodnie z ustawą o PKP prywatyzowane spółki powinny byćwyposażone w mienie niezbędne do prowadzenia ich działalności. Mienie torównocześnie może być częścią infrastruktury kolejowej, umożliwiającejkursowanie pociągów i zapewniającej bezpieczeństwo ruchu kolejowego. W związkuz tym, w świetle ustaleń kontroli oraz braku konkretnych zapisów dotyczącychtej kwestii w strategiach prywatyzacyjnych, NIK wskazuje, że Państwo powinnoutrzymać decydujący wpływ na zarządzanie wskazaną infrastrukturą strategiczną(energetyczną, informatyczną i telekomunikacyjną).

4. Część spółek Grupy PKP nie została wyposażona w mienieniezbędne do prowadzenia działalności.

Nie wszystkie spółki Grupy PKP zostały wyposażone przez PKPS.A. w mienie niezbędne do prowadzenia działalności. Pomimo teoretycznie pełnejautonomii w podejmowaniu decyzji gospodarczych, spółki zależne Grupy PKPzmuszone były zawierać z PKP S.A. umowy, w wyniku których z mienia niezbędnegodo prowadzenia działalności korzystały odpłatnie, pomimo że spółka dominującama ustawowy obowiązek wniesienia do nich takich składników. W efekcie spółkizależne ponosiły dodatkowe, nieuzasadnione koszty.

Sytuacja ta wpływała niekorzystnie na funkcjonowanie spółekGrupy PKP, w tym przede wszystkim na wyniki finansowe spółek oraz na realizacjęinwestycji w obrębie nieruchomości dzierżawionych od PKP S.A. Utrudniało totakże prywatyzację tych spółek, ponieważ nieuregulowanie kwestii własnościowychmienia niezbędnego do prowadzenia działalności ograniczało zainteresowanie tymispółkami ze strony potencjalnych inwestorów.

5. Brakowało koordynacji działań spółek Grupy PKP,związanych z zakupem pociągów Pendolino, przeznaczonych do przewozów pasażerskichz prędkością 220-250 km/h.

Pomimo przeprowadzenia w roku 2008 przez PKP Intercity S.A.przetargu na dostawę pociągów dużych prędkościi ich zakupu w 2011 r., PKP PLK S.A. i PKP Energetyka S.A. do połowy2012 r. nie zmodernizowały linii kolejowych tak, by pociągi te mogły osiągaćdużą prędkość na wyznaczonych trasach. NIK zwraca też uwagę, że zarządca infrastruktury(PKP PLK S.A.) nie przewiduje dostosowania większości linii kolejowych dotakich parametrów, a stan zaawansowania prac na odcinkach modernizowanychwskazuje, że kursowanie pociągów Pendolino z prędkością przekraczającą 200km/godz. możliwe będzie w najbliższych latach jedynie na niektórych odcinkach CentralnejMagistrali Kolejowej.

NIK przyznaje, że pociągi Pendolino pozwalają PKP IntercityS.A. pozyskiwać coraz więcej pasażerów i są szansą na odzyskanie przez spółkęrentowności. Jednak różnice dotyczące czasu i komfortu przejazdu pomiędzyPendolino a pociągami poruszającymi się z prędkością do 200 km/godz. – z powoduwyżej wskazanych ograniczeń – są obecnie i będą w najbliższych latachnieznaczne. Tymczasem, zdaniem ekspertów, którzy uczestniczyli w kontroli NIK,cena pociągów poruszających się z prędkością do 200 km/godz. jest znacznieniższa od ceny Pendolino, a koszty serwisowania Pendolino – dwukrotnie wyższe.

6. Spółki Grupy PKP nierzetelnie wdrażały strategierestrukturyzacji.

Wyniki kontroli wskazują, że działania restrukturyzacyjne współkach Grupy PKP były niewystarczające. Większość z nich nie doprowadziła douzyskania zakładanych rezultatów. Występowały przy tym przypadki, w którychstrategie restrukturyzacji – opracowane przez firmy zewnętrzne za znaczne kwoty- nie były wdrażane w sposób rzetelny lub dokonywano w nich zmian bezmerytorycznego uzasadnienia.

Nieprawidłowości w tym zakresie związane były m.in. zezmianami zarządów spółek i generowały koszty z powodu wypracowywania nowych koncepcjirestrukturyzacyjnych.

Na przykład PKP PLK S.A. wydały blisko dwa miliony (1,8 mln)zł na Plan restrukturyzacji PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Nie zakończyłyjednak zawartych w nim inicjatyw przewidzianych na lata 2011-2016, bo – nieuzasadniając merytorycznego odstąpienia od realizacji tej strategii – zastąpiłyją wdrożonym w 2013 r. Planem restrukturyzacji kosztów i zatrudnienia w PKPPolskie Linie Kolejowe S.A. w latach 2013-2015.

W efekcie, wskutek braku efektywnych działań restrukturyzacyjnych,Grupa PKP w 2013 r. poniosła stratę w wysokości 307,4 mln zł.

7. Spółki Grupy PKP nie stosowały przepisów ustawy Prawozamówień publicznych przy udzielaniu zamówień sektorowych.

Prawa zamówień publicznych przy zamówieniach sektorowych nausługi doradcze nie stosowały: PKP S.A. (przy zamówieniach o łącznej wartości2,2 mln zł), PKP Cargo S.A. (przy zamówieniach o łącznej wartości 1,9 mln zł),PKP PLK S.A. (przy zamówieniach o łącznej wartości 1,8 mln zł).

Kontrola wykazała także, że występujące w badanym okresieczęste zmiany stawek za dostęp do infrastruktury kolejowej oraz zmiany sposobuich naliczania utrudniały przewoźnikom kolejowym, w tym spółkom Grupy PKP,prowadzenie przewidywalnej, długofalowej polityki taryfowej wobec klientów.Wysokość opłat za dostęp do infrastruktury kolejowej uzależniona była ponadtood ogólnych potrzeb zarządcy infrastruktury, co było sprzeczne z przepisamiobowiązującymi w Unii Europejskiej.

Konsekwencją tej sytuacji był wyrok Trybunału Sprawiedliwości(wydany 30 maja 2013 r.), w którym uznano, że Polska uchybiła zobowiązaniomwynikającym z prawa wspólnotowego poprzez pobieranie opłat za dostęp doinfrastruktury kolejowej wg kosztów innych niż te, które wynikały z realizacjiprzewozów pociągami. Wskazany wyrok spowodował obniżenie o 20 proc. średniejstawki pobieranej za dostęp do infrastruktury, a tym samym koniecznośćzwiększenia dofinansowania ze strony Skarbu Państwa prowadzonej przez PKP PLKS.A. działalności, związanej z zarządzaniem liniami kolejowymi (w 2014 r. o 897mln zł).

NIK ustaliła, że do końca 2014 r. przed sądami rejonowymiwszczęto 10 postępowań, związanych z roszczeniami przewoźników dotyczącymizwrotu przez PKP PLK S.A. części opłat ??pobranych bezprawnie za dostęp doinfrastruktury kolejowej??. Łączna wartość wskazanych roszczeń wyniosła ponad1,3 mld zł.

Niezależnie od negatywnej oceny funkcjonowania Grupy PKPjako holdingu, NIK oceniła pozytywnie – mimo stwierdzonych nieprawidłowości -działalność 12 z 14 skontrolowanych spółek oraz uzyskanie przez Grupę w latach2010-2012 dodatnich wyników finansowych.

NIK pozytywnie oceniła także działania MinistraInfrastruktury i Rozwoju oraz PKP S.A związane z wprowadzeniem PKP Cargo S.A.na Giełdę Papierów Wartościowych. NIK nie stwierdziła też nieprawidłowości przysprzedaży akcji Polskich Kolei Linowych S.A.