Sejmowa debata o ptz: Gdzie jest gospodarz pyta NIK

-„Szanowny panie przewodniczący, szanowni państwo, celemkontroli była ocena wywiązywania się przez samorządy z obowiązku organizatoraregionalnego publicznego drogowego transportu zbiorowego, w tym dotyczącegozapewnienia bezpieczeństwa pasażerów. Ocenie poddano działania samorządów wzakresie planowania zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego,organizowania i zarządzania tym transportem, a także organizację urzędów podwzględem stopnia zapewnienia właściwego wykonywania zadań objętych kontrolą.

Kontrolą objęto okres od 2013 do końca trzeciego kwartałuroku 2015. Przeprowadzono ją w 18 jednostkach samorządowych, 5 urzędachmarszałkowskich oraz 13 starostwach powiatowych położonych na terenie 5województw.

Szanowni państwo, kontrola wykazała, że samorządy na ogółnie były zainteresowane organizacją publicznego transportu drogowego. Niektórez nich nawet nie wiedziały, że są organizatorami takiego transportu i ciążą nanich obowiązki określone w ustawie o publicznym transporcie zbiorowym. Do lipca2015 r. połowa kontrolowanych samorządów nie badała, nie analizowała potrzebprzewozowych w publicznym transporcie zbiorowym, ograniczając się w zasadziewyłącznie do administrowania tym transportem. Brak rozpoznania w tym zakresieoznaczał, że 9 spośród 13 kontrolowanych powiatów nie miało wiedzy, w jakimstopniu funkcjonujący dotychczas przewoźnicy komercyjni zaspokajali istniejącepotrzeby przewozowe.

Za niedostateczny uznaliśmy nadzór samorządów nadprzewoźnikami w zakresie wykonywania przez nich drogowych przewozówregularnych. Samorządy ograniczały się do wydawania zezwoleń. Dokonywania zmianzezwoleń, a także ewentualnie do kontroli przedsiębiorców w zakresie spełnianiawymogów będących podstawą do wydawania zezwolenia. Kontrole te jednak ? wocenie NIK ? były często prowadzone nierzetelnie, a nieprawidłowościstwierdzono w 7 z 18 skontrolowanych samorządów, przy czym 4 starostwa w ogóle ich nie przeprowadzały.

Ponad połowa skontrolowanych samorządów nie zapewniładotychczas odpowiednich warunków funkcjonowania publicznego transportuzbiorowego. Dotyczyło to zwłaszcza obowiązku zapewnienia systemu informacji dlapasażerów. 9 skontrolowanych samorządów uchwaliło wprawdzie plany transportowe,a 4 były w trakcie ich opracowywania, jednak jak dotychczas żaden samorząd niezawarł umowy na świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego.Samorządy chcą je zawrzeć dopiero od 1stycznia 2017 r., gdy mają przestać obowiązywać dotychczasowe przepisy ofinansowaniu ustawowych uprawnień do bezpłatnych lub ulgowych przejazdów. Tapostawa samorządów ? w ocenie NIK ? wynika z braku możliwości skutecznegooddziaływania przez nie na rynek publicznego drogowego transportu zbiorowego.Podstawową barierą, w naszej ocenie, jest brak środków finansowych wsamorządach na finansowanie rekompensat z tytułu poniesionych kosztów w związkuze świadczeniem usług przez operatora.

Kolejną barierą zidentyfikowaną w kontroli są sprzecznerozwiązania prawne zawarte w ustawie o publicznym transporcie zbiorowym irozporządzeniu Unii Europejskiej nr 1370/2007. W art. 20 ustawy napisano, żeoperatorowi nie przyznaje się prawa wyłącznego, co jest rozwiązaniem odmiennymod przyjętego w art. 3 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia, które przewiduje, żew ramach umowy o świadczenie usług publicznych, w zamian za realizację zobowiązańz tytułu świadczenia usług publicznych, wybranemu podmiotowi może być przyznanewyłączne prawo lub rekompensata. W efekcie powyższego wszystkie kontrolowanesamorządy, kierując się przepisami art. 20, nie przewidują przyznawania prawawyłącznego i chcąc uniknąć wypłacania operatorom rekompensat, zdecydowały sięna wybór operatora w trybie ustawy o koncesji na roboty budowlane lub usługi.Tym samym operatorom, poza rekompensatą za honorowanie uprawnień do bezpłatnychlub ulgowych przejazdów finansowaną z budżetu państwa, nie będą przysługiwałyinne rekompensaty, a więc będą oni ponosić pełne ryzyko finansowe związane zrealizacją umowy na wykonywanie usług.

W praktyce następuje więc odejście od zasad konkurencjiregulowanej w publicznym transporcie zbiorowym. Ma to miejsce, pomimo żewprowadzenie zasad konkurencji regulowanej było główną ideą uchwaleniarozporządzenia Unii Europejskiej, o którym wspomniałem, i miało pozwolić, abyusługi te miały bardziej masowy charakter, były bezpieczniejsze i odróżniałysię wyższą jakością lub niższą ceną niż usługi świadczone tylko na zasadzieswobodnej gry sił rynkowych. W szczególności problem dotyczy tych odcinków, naktórych ruch pasażerski jest niewielki i nie zapewni rentowności w przypadkuświadczenia usług przez więcej niż jednego przewoźnika. W naszej ocenie należysię spodziewać braku zainteresowania przewoźników świadczeniem usług na takichtrasach.

W związku z tym zaproponowaliśmy wniosek de lege ferenda opodjęcie działań w celu wprowadzenia zmian w art. 20 ustawy o publicznymtransporcie zbiorowym, w wyniku których organizator zostanie uprawniony doprzyznawania prawa wyłącznego w zamian za realizację zobowiązań z tytułuświadczenia usług.

Szanowni państwo, w naszej ocenie niedostateczny był nadzórsprawowany przez samorządy nad wykonywaniem przez przewoźników drogowychprzewozów regularnych. Stwierdzone nieprawidłowości w tym zakresie dotyczyłyniewykonywania niektórych zadań, wykonywania ich niezgodnie z obowiązującymiregulacjami prawnymi, a także nienakładania kar pieniężnych za naruszeniaobowiązków i warunków przewozu drogowego. Tylko 3 z 13 powiatów przeprowadzałykontrole przewoźników w zakresie zgodności wykonywania przez nich drogowychprzewozów regularnych z obowiązującymi zasadami określonymi w ustawie otransporcie drogowym oraz warunkami udzielonego zezwolenia.

Zleciliśmy taką kontrolę Głównej Inspekcji TransportuDrogowego. Kontrole dotyczyły spełniania wymaganych warunków technicznych iwyposażeniowych przez środki transportu, którymi wykonywany jest przewóz osób,właściwego oznakowania autobusów, posiadania przez kierowców dokumentówwymaganych podczas przewozu, a także zgodności wykonywania przewozów zobowiązującym rozkładem jazdy, przestrzegania przez kierowców norm czasu pracyi odpoczynku oraz posiadania wymaganych kwalifikacji do wykonywania zawodukierowcy w transporcie drogowym osób. Wojewódzkie inspekcje przeprowadziłyłącznie 492 kontrole pojazdów przedsiębiorców wykonujących przewóz osób wzakresie publicznego transportu zbiorowego na obszarach działania samorządówobjętych kontrolą NIK. W ich wyniku zatrzymano 49 dowodów rejestracyjnych zewzględu na zły stan techniczny pojazdu, z czego wynika, że co dziesiąty pojazdbył w stanie technicznym niepozwalającym na świadczenie usług. Zakazanoużywania 11 pojazdów z powodu ich stanu zagrażającego bezpieczeństwu,stwierdzono 27 naruszeń warunków zezwolenia, wszczęto 1 postanowienie wobeckierowcy i udzielono kierowcom 8 pouczeń.

Chociaż marszałkowie i starostowie w niedostateczny sposób sprawowalinadzór nad wykonywaniem drogowych przewozów zbiorowych przez przewoźników, tonie wykorzystywali uprawnień określonych w art. 86 ust. 1 ustawy o transporciedrogowym pozwalających im powierzyć, w drodze porozumienia, czynności kontrolneorganowi administracji publicznej lub innemu organowi państwowemu. Żaden z nichnie zawarł takiego porozumienia, a współpraca taka ? w naszej ocenie ? jestkonieczna. Biorąc to pod uwagę, skierowaliśmy wniosek do ministrainfrastruktury i budownictwa oraz ministra spraw wewnętrznych i administracji ospowodowanie, by podległe im organy, tj. Inspekcja Transportu Drogowego iPolicja, wystąpiły do poszczególnych samorządów z inicjatywą zawarciaporozumienia o współpracy oraz każdorazowo informowały właściwego organizatorao stwierdzonych przez nie przypadkach naruszenia przez przewoźnika zasadfunkcjonowania publicznego transportu zbiorowego oraz warunków wykonywaniaprzewozu określonych w zezwoleniu.

Pomimo upływu ponad czterech lat od wejścia w życie ustawy opublicznym transporcie zbiorowym, 4 spośród 5 skontrolowanych marszałków i 6spośród 13 starostów, jako organizatorzy wojewódzkich i powiatowych przewozów,nie zapewnili odpowiednich warunków funkcjonowania tego transportu, zwłaszcza wzakresie określonym w art. 15 dotyczącym systemu informacji dla pasażera. Nastronach internetowych tych urzędów nie zamieszczono danych o przebiegu liniikomunikacyjnych, o rozkładach jazdy na tych liniach oraz informacji oprzewoźnikach, którzy świadczyli usługi z zakresu pasażerskiego transportudrogowego.

Biorąc pod uwagę fakt, że oględziny przeprowadzone przeznaszych kontrolerów wykazały, że na większości przystanków brakowało rozkładówjazdy, stwierdzić należy, iż system informacji nie działa właściwie. Podkreślićjednak należy, że w 3 powiatach nie stwierdzono w tym względzienieprawidłowości, więc oznacza to, iż jednak możliwe jest prawidłowe wykonanienałożonych na samorządy zadań w tym zakresie.

Na koniec chciałbym jeszcze powiedzieć, że ustaliliśmy, iżmarszałkowie realizują nałożone na nich ustawowe obowiązki sprawozdawcze iprzekazują ministrowi właściwemu do spraw transportu informacje zbiorczedotyczące publicznego transportu zbiorowego funkcjonującego na obszarze objętymich właściwością. Każdy marszałek informację przygotowuje na podstawieinformacji otrzymanych od organizatorów funkcjonujących w jego województwie.Niestety, jak wynika z naszych ustaleń, nie wszyscy organizatorzy przekazują marszałkowiinformacje w tym zakresie. W kontrolowanych urzędach marszałkowskich wystąpiłynawet przypadki, że liczba informacji, które wpłynęły od organizatorów, nieprzekraczała 10%. Informacja zbiorcza jest więc zbiorcza tylko z nazwy, aobejmuje dane tylko od kilku czy kilkunastu procent organizatorów. W naszejocenie, tego typu informacja nie gwarantuje sformułowania na jej podstawietrafnych wniosków i podejmowania właściwych działań. Stąd nasz trzeci wniosekdo ministra infrastruktury i budownictwa o wyposażenie marszałków w instrumentypozwalające egzekwować od organizatorów informacje dotyczące tego transportubądź w przypadku uznania, że gromadzenie takich danych przez ministra jestzbędne, podjęcie działań mających na celu zniesienie wypełniania tychobowiązków informacyjnych przez marszałków i organizatorów. Dziękuję bardzo.”

„