Melbourne – najbardziej tramwajowe miasto Świata

Może to brzmieć paradoksalnie, ale najbardziej tramwajowe miasto na Świecie znajduje się w Australii. To właśnie w Melbourne znajduje się określany jako największy na Świecie system tramwajowy, w związku z czym zasługuje na poświęcenie chwili uwagi.

Wiadomości tramwajowe z Australii niezbyt często pojawiają się na łamach InfoTram i nie jest to spowodowane bardzo dużą odległością, czy nikłym prawdopodobieństwem odwiedzenia tego państwa, a raczej bardzo małą liczbą systemów tramwajowych w tym państwie. W zasadzie aktualnie tramwaje występują jedynie w Melbourne oraz Sydney, natomiast planowana jest budowa systemu w mieście Gold Coast. Wobec tego ciężko oceniać, jakie czynniki sprawiły, iż tramwaje w Melbourne są obecnie największym systemem tramwajowym na Świecie. Kiedyś miasto było wyprzedzane przez Petersburg w Rosji, jednak w przeciągu ostatnich lat nastąpiła tam prawdziwa rzeź systemu tramwajowego, w dużej mierze wyeksploatowanego, w efekcie tego Melbourne awansowało do miana lidera. Miasto będące stolicą stanu Wiktoria, jak i drugim pod względem ilości mieszkańców ośrodkiem w Australii liczy około 4 miliony mieszkańców. W przeciwieństwie do innych miast Melbourne oparło swój system transportu publicznego na dwóch gałęziach. Pierwszą z nich jest kolej podmiejska, działająca w formie SKM, natomiast drugą są miejskie tramwaje. System ten tworzy sieć o długości 245 km, obsługiwana przez 500 tramwajów kursujących na 28 liniach obsługujących 1813 przystanki tramwajowe.

Historia tramwajów w Melbourne sięga 1885 roku, kiedy firmie Melbourne Tramway and Omnibus Company przyznano monopol na budowę systemu w mieście. Ponieważ tramwaje elektryczne nie były jeszcze zbyt powszechne, natomiast tramwaje konne były niewystarczające dla potrzeb zdecydowano się na nietypowe rozwiązanie, czyli tramwaje linowe, podobne do tych znanych obecnie z San Francisco. System od początku był budowany ze standardowym rozstawem szyn 1435 mm. W efekcie tego powstał kompleksowy układ 17 linii obejmujący swoim zasięgiem niemal każdą główną ulicę. Niestety znaczne ograniczenia, jakie stwarzał napęd linowy sprawiły, że w 1906 roku pojawiły się tramwaje elektryczne. Początkowo obsługiwały one jedynie linie dodatkowe w stosunku do tras miejskich. W 1916 roku zakończyła się umowa z firmą eksploatującą system, co doprowadziło do przejęcia przez władze stanowe w 1918 roku tramwajów linowych i pozostałych linii w 1920 roku. Pod nowym zarządem zdecydowano się zastąpić kosztowne w eksploatacji tramwaje linowe przez pojazdy elektryczne. Konwersja została zakończona w 1940 roku. W latach 1950-tych nastał ciężki okres dla tramwajów, gdyż drastyczny spadek ilości pasażerów prowadził do masowych decyzji o zastępowaniu tramwajów przez autobusy. Jednak w Melbourne za wyjątkiem zamknięcia kilku linii odnotowano, że ilość pasażerów maleje zarówno wśród użytkowników autobusów jak i tramwajów. Stwierdzono również, że odpływ pasażerów od autobusów jest większy, niż wśród użytkowników tramwajów. Dokładnie skalkulowano również koszty likwidacji systemu, które wykazywały bezzasadność tego kroku. Wobec jasnych wyliczeń twierdzących o zasadności pozostawienia tramwajów zdecydowano się utrzymać ten środek transportu, już wówczas jako jedyny w Australii. Ta decyzja miała bezpośredni wpływ na obecny wygląd systemu tramwajowego w mieście, gdyż jego odbudowa w obecnej wielkości byłaby niemożliwa.

Poprawność decyzji o pozostawieniu tramwajów udowodniły lata 1970-te, gdzie wiele mniejszych miast zaczęło cierpieć na problemy związane z kongestią ruchu drogowego, natomiast Melbourne dzięki tramwajom zachowało witalność. Wówczas rozpoczęto proces modernizacji i rozbudowy systemu, który oznaczał dostawę nowych pojazdów jak i nowe linie tramwajowe. Niestety dobra passa tramwajów doprowadziła do niekontrolowanego wzrostu kosztów działalności systemu, co skłoniło do podjęcia decyzji o prywatyzacji tramwajów, gdzie wybrany w drodze przetargu operator miał za z góry określoną sumę zajmować się eksploatacją systemu. Sieć tramwajową podzielono na dwie części, a następnie w drodze przetargu na 12 lat, począwszy od 1999 roku zlecono obsługę firmie Yarra Trams oraz Swanston Trams. W 2004 roku obsługę całego systemu tramwajowego przejęła Yarra Trams, natomiast od grudnia 2009 roku przez kolejne 8 lat z opcją na dalsze 7 zajmuje się tym spółka Keolis/Downer EDI. Pomimo zmiany operatora z TransdevTSL na Keolis/Downer EDI postanowiono zachować nazwę Yarra Trams. Firma wyłoniona w postępowaniu przetargowym zaoferowała zakup 50 nowych niskopodłogowych tramwajów o dużej pojemności, które mają zostać dostarczone w latach 2012-13.

Mówiąc o zakupach nowych tramwajów należy również wspomnieć o obecnie eksploatowanym taborze. Nowe tramwaje w pierwszej kolejności zastąpią najstarszą serię pojazdów typu W, które były produkowane w latach 1923-56. Obecnie eksploatowanych jest 45 pojazdów, z czego 30 ma zostać zastąpionych. Pojazdy te przetrwały w głównej mierze w efekcie uznania ich za symbol miasta i atrakcję turystyczną, jednak bez kosztownych remontów utrzymanie ich w ruchu staje się niemożliwe, stąd decyzja o ich zastąpieniu. Drugą serią eksploatowanych pojazdów są tramwaje typu Z3, które zostały wyprodukowane w latach 1979-85 w ilości 115 pojazdów, z czego jedynie jeden został wycofany po pożarze. W latach 1984-87 wyprodukowano 70 tramwajów nowej serii A, by w 1984 roku wyprodukować dwa prototypowe tramwaje B, które stanowiły przegubową odmianę tramwaju serii A. Produkcja seryjna modelu B2 trwała w latach 1988-95 i zakończyła się liczbą 130 pojazdów.

Najnowszym dodatkiem do floty stały się tramwaje Citadis (seria C) oraz Combino (seria D). Zakup dwóch odrębnych pojazdów w tym samym czasie był efektem istnienia wówczas niezależnych przedsiębiorstw tramwajowych. Trójczłonowe pojazdy Citadis zostały zakupione w ilości 36 tramwajów. Nieco bardziej skomplikowane losy dotyczyły tramwajów Combino dostarczonych w wersji trójczłonowej (D1) oraz pięcioczłonowej (D2), które musiały przejść naprawy gwarancyjne. Przewoźnik posiada 38 pojazdów serii D1 oraz 21 w wersji D2. Ciekawym epizodem jest również leasing pięciu tramwajów Citadis 302 z francuskiej Miluzy. Pojazdy oznaczane jako C2 zadebiutowały w 2008 roku i obsługują wyłącznie linię 96.

Tramwaje w Melbourne to bardzo dobry przykład jak zwalczenie krótkowzrocznych wizji likwidatorów może zaoszczędzić miastu wielu wydatków w przyszłości. Dzięki pozostawieniu tramwajów możliwa była rezygnacja z kosztownej budowy metra, natomiast zaoszczędzone pieniądze zainwestowane w rozbudowę tramwaju doprowadziły system do rekordowych w skali Świata rozmiarów.