Maria Skłodowska Curie ? noblistka, matka noblistki i rowerzystka

Maria Skłodowska urodziła się 7 listopada 1867 rokuw Warszawie jako piąte dziecko; jej rodzice byli nauczycielami. W1883 r. ukończyła gimnazjum. Ponieważ kobiety nie były wówczas wPolsce przyjmowane na uniwersytety, uczyła się na konspiracyjnymUniwersytecie Latającym. Przez kilka lat udzielała korepetycji, bysfinansować studia medyczne siostry, Bronisławy. Z kolei Broniapomogła jej utrzymać się podczas studiów na paryskiej Sorbonie(rozpoczętych w roku 1891). Wiedzę z chemii i fizyki uzupełniławcześniej w laboratoriach Muzeum Przemysłu i Rolnictwa przyKrakowskim Przedmieściu w Warszawie. Nauczyła się tam metodanalizy chemicznej, które później mogła wykorzystać przy pracachumożliwiających jej wyizolowanie radu i polonu.

To między innymi wspólne zainteresowania sprawiły,że Maria wyszła za Piotra Curie (choć wcześniej uważała, żejako patriotka powinna poślubić Polaka). Razem odkryli pierwiastkipromieniotwórcze – polon i rad, wymyślili też samo określenie”promieniotwórczośc”. W 1903 r. wraz z mężem i HenriBecquerelem Skłodowska-Curie została wyróżniona Noblem z fizykiza badania nad promieniotwórczością, a w roku 1911 – Noblem zchemii – za badania nad właściwościami polonu i radu oraz metodamiotrzymywania tych pierwiastków, zwłaszcza metalicznego radu.Skłodowska była prekursorką nowej gałęzi chemii – radiochemiioraz leczenia nowotworów promieniowaniem.

Jak podaje Ewa Curie w napisanej przez siebie biografii”Madame Curie”, jej matka często powtarzaładziennikarzom, że – zajmując się nauką – mniej powinniinteresować się ludźmi, a bardziej faktami (w innej wersji -ideami). Jednak ludzie często wolą informacje o ludziach odnaukowych faktów. Jakim właściwie człowiekiem była MariaSkłodowska?

Czytać nauczyła się już wieku czterech lat. Gdychodziła do szkoły, podobnie jak koleżanki pluła na obelisk kuczci Polaków walczących w powstaniu styczniowym po stronie cara(pomnik ten stał na placu Saskim w Warszawie). „Przechodzącobok obelisku, nigdy nie zapominały o tym, by splunąć na niego zpogardą” – pisze córka Marii Ewa Curie w biograficznej książceo matce. W młodości lubiła płatać figle ? w tym takskomplikowane, jak przybicie do sufitu wszystkich mebli kolegi(wspomina o tym Wacław Gołembowicz w książce „Uczeni wanegdocie).

W latach 1886-90 była guwernantką w majątku Szczuki(obecne województwo mazowieckie), u państwa Żórawskich.Nielegalnie uczyła wówczas chłopskie dzieci pisania i czytania.Zakochała się z wzajemnością w synu Żórawskich, studenciematematyki Kazimierzu, przyszłym rektorze UJ. Gdyby nie opór jegorodziny, losy światowej nauki mogłyby się potoczyć całkieminaczej. W końcu Maria interesowała się także matematyką…

W czasach Skłodowskiej na wydziale nauk ścisłychSorbony na ponad 1800 studentów tylko 23 to były kobiety. Studiująctam fizykę i matematykę Skłodowska mieszkała na zimnym poddaszu ijadła tak mało, że czasem mdlała z głodu i wyczerpania.Znajdowała jednak siły na działalność w patriotycznejorganizacji młodzieżowej (współpracowała m.in. także zprzyszłym prezydentem Stanisławem Wojciechowskim). Wiele latpóźniej podczas uroczystego położenia kamienia węgielnego podInstytut Radowy w Warszawie prezydent przypomniał jej, że gdywyjeżdżał w tajnej misji politycznej, pożyczyła mu poduszkę…a ona odparła, że poduszki nadal nie zwrócił.

Nie zawsze ubierała się tradycyjnie. Gdy w roku 1895wraz Piotrem Curie wybrała się w podróż poślubną na rowerach -nie nosiła długiej sukni, co uważano wówczas za ekstrawagancję.W roku 1899 wraz mężem wspięli się na Rysy (2499 metrów nadpoziomem morza) – duży wyczyn w czasach, gdy nie było jeszczeszlaków turystycznych.

Kilka lat po śmierci męża (w roku 1906)zaprzyjaźniła się z Albertem Einsteinem (którego zresztąpoleciła, gdy zabiegał o stanowisko profesora na politechnice wZurychu). W latach 1910-1911 miała natomiast romans z dawnymstudentem męża, żonatym Paulem Langevinem. Część prasyprzedstawiła ją jako niszczycielkę domowego szczęścia. Ówczesnaopinia publiczna była oburzona na „cudzoziemkę”. Wobronie jej dobrego imienia redaktorzy gazet wyzywali się napojedynki na szpady, sam zaś Paul Langevin wyzwał na pojedyneknaczelnego pisma „L'Oeuvre”. Albert Einstein napisałwtedy list z wyrazami poparcia: „Jeśli motłoch nadal będziePanią atakować, proszę po prostu przestać czytać te bzdury”.Z czasem odzyskała dobrą opinię, co udało się niewielu kobietom.

W roku 1913 wędrowała z Einsteinem po Alpach, a w1920 zaprosił ją na wspólne żeglowanie po Jeziorze Genewskim.”Pani Curie jest ? z wszystkich ludzi na świecie ? jedynymniezepsutym przez sławę człowiekiem” – miał o niejpowiedzieć.

Podczas I wojny światowej Maria zorganizowała służbęrentgenowską, która pomogła setkom tysięcy rannych żołnierzy, awielu z nich uratowała życie. By móc kierować ambulansemprzewożącym sprzęt do polowych prześwietleń, jako jedna zpierwszych kobiet zrobiła prawo jazdy. Była nawet na wysuniętychpozycjach pod Verdun. Wraz nią jeździła starsza córka, Irena.

Skłodowska zmarła 4 lipca 1934 w sanatoriumSancellemoz w Passy (Francja) z powodu anemii aplastycznej, chorobyspowodowanej promieniowaniem. Specjaliści uważają, że bardziej odpracy z materiałami promieniotwórczymi do jej przedwczesnej śmierciw wieku 66 lat – zaszkodziły jej tysiące prześwietleń, jakiewykonała podczas I wojny światowej przy użyciu prymitywnejaparatury.

W 1995 r. prochy Marii i jej męża spoczęły wparyskim Panteonie. Trumna jest z ołowiu – m.in. dlatego, że jejciało wciąż promieniuje. Także jej rzeczy osobiste i notatki sąskażone radem 226, którego okres połowicznego rozpadu wynosi 1600lat.

Choć po śmierci chorej na gruźlicę matki MariaSkłodowska (miała wówczas 11 lat) stała się agnostyczką, jestona także… świętą, przynajmniej dla wyznawców kaodaizmu (CaoDai) ? wietnamskiej religii monoteistycznej powstałej w XX wieku.Obok Buddy, Chrystusa, Konfucjusza, Victora Hugo, NapoleonaBonaparte, Pasteura, oraz… Charliego Chaplina i Lenina zostałazaliczona do Wielkich Natchnionych, wnoszących do świataintelektualną lub duchową moc. Także odmiana buddyzmu NichirenaDaishonina uznaje ją za wzór do naśladowania dla dziewcząt ikobiet, zwłaszcza gdy chodzi o studiowanie. Buddyści cytują jejsłowa z listu napisanego w młodości do koleżanki: „Nigdy niedam się pokonać przez kogokolwiek lub cokolwiek” i cenią zasiłę charakteru, nieustanny rozwój i odwagę.

Maria Skłodowska-Curie jest nie tylko patronką ulic,organizacji, szkół i uniwersytetów, ale też bohaterkąniezliczonych skeczy i memów, świadczących o niesłabnącejpopularności w kulturze masowej („Zna pani jakiś dobry dowcipchemiczny? Tak, ale obawiam się reakcji”, „Dziękujemy,pani Skłodowska, ciasto było pyszne! – Sama chemia!”, „MariaSkłodowska-Curie nie jest zadowolona z wyników twojego egzaminu”,czy „Mężczyźni też mogą tworzyć naukę”).

Film „Maria Skłodowska-Curie” wchodzi naekrany kin w piątek 3 marca. Przedstawiono w nim życie noblistki odchwili przyznania pierwszej nagrody, przez tragiczną śmierć męża;próby zdobywania stanowisk na zdominowanych przez mężczyznSorbonie i Francuskiej Akademii Nauk; romans – i przyznanie drugiejnagrody. (PAP)

pmw/ zan/

„